Íslendingaþættir Tímans - 12.06.1970, Blaðsíða 19

annast uppfræðslu mína. Ég var
svo kyrr á Hvanneyri allt til vors-
ins 1915. Það átti ég frú Svövu
fyrst og fremst að þakka og það
tel ég mér mifcla gætu að hafa
alizt upp hjá þeim Hvanneyrar
hjónum þessi ár og íyrir það færi
óg nú frú Svövu þakklæti mitt þó
fyrr hefði mátt vera.
Hvanneyri var á þessum árum
að verða eitt mesta stórbýli á ís-
landi. Halldór Vilhjálmsson skóla
stjóri var mikill stjómari og sfcap-
ríkur dugnaðarmaður slíkur, að
vandfundinn mún jafningi hans.
Hann gerði Hvanneyrarskólann að
fyrirmyndar skóla og Hvanneyú
að mesta stórbýli á íslandi á lians
dögum. Þar var hinn nýi timi að
brjóta af sér gamla fjötra og fram-
tíðin að mótast. Þar var því sjald
an lognmolla í hugsunarhætti eða
athöfn, heldur stormur, líf og
starf. Á slíkum stöðum þar sem
heimilisfólfc var alltaf, bæði vetur
og sumar, um og yfir 60 manns
þarf oft að stjórna með sterkri
hendi, ef allt á að haldast í bönd
um. Og þá sterku hönd átti skóla
stjórinn á Hvanneyri. En þar þarf
hka ærið oít á mýkt og lagni að
haida til þess að stnndum fari ekki
illa ef árekstrar verða. Sá þáttur
vandaroálanna var á Hvanneyri oft
ast leystur fyrir atbeina eða með
aðstoð skólastjórafrúarinnar, sem
sá þar oftast betur en aðrir hvaða
lausn átti bezt við hverju sinnj og
hvernig bezt var að framkvæma
hana.
I-Iér eru engin töfc á að lýsa
hinu stóra Hvanneyrarheimili eins
og það var á árunum sein 6g
þekkti það bezt. Á vetrum uar það
skólalífið sem setti svip sinn á
staðinn, en á sumrum hið mikla
starf við búskapinn á þessu mifcla
stórbýli. Auk skólasveina óg vist-
ráðinna h.júa var þar oftast nær á
hverju sumri hópur ungmenna á
Hvanneyri, sem settu nokkurn
svip á staðinn. Það voru unglingar
á aldrinum 16 til 20 ára, sem kom
ið var þangað til „forfrömunar“,
ef svo rnætti segja, hjá þeim skóla-
stjórahjónum. Stúlfcurnar voru
sendar til frú Svövu til náms og
heimilisverka því myndarbragur
Hyamneyrarheimilisins var e igi
^inni innanstokks en utan, en
Piltarnir til að temjast undir hand
arjaðri Halldórs skólastjóra með-
a þeir voru enn nokkuð óstýriiát
hessi ungmenni voru glaðvær
tápmikil flest og þeirra var
ÍSLENDINGAÞÆTTIR
saknað er þau hurfu á haustin.
Frú Svövu gekk með ágætum að
halda hjú og var því viðbrugðið
hve lengi sömu hjúin voru á vist
á Hvanneyri svo og tryggð þeirra
við Hvanneyrarheimilið og hús
bændurna þar.
Það var enginn leikur að
stjórna hinu stóra Hvanneyrar-
heimili á þessum árum, því jafn
framt því, sem stefnt var að stækk
un búsins, meiri framleiðslu og
aukinni ræktun lands var einnig
hugsað um framleiðsluvörur bús
ins væru sem beztar og iands-
kunnar urðu á þeim tíma Hvann
eyrarrjóminn og Hvanneyrarskyr
ið hvort tveggja var gæðavara sér
staklega eftirsótt í Reykjavík.
Hvern virkan dag var unnið vetur
og sumar frá því snemma á morgn
ana og fram á kvöld. Þar unnu
allir, og þurfti því að fylgjast vel
með ef vel átti að fara og árekstra
laust að ganga. Átti þetta við jafnt
innan húss sem utan. Hugsa þurfti
um þjónustubrögð karlmannanna
og skipta þeim verkum milli
margra’ stúlkna. Öllu þessu marg-
þætta starfi innan húss stjórnaði
frú Svava og fórst það prýðilega
úr hendi. Hún naut þar að sjálf
sögðu aðstoðar ýrnissa ágætra
kvenna svo sem ráðskonunnar,
Þorbjargar Bjarnadóttur, og
rjómabústýrunnar, Kristjönu Jón-
atansdóttur, svo aðeins tvær séu
nefndar, en það breytti engu um,
að yfirstjórn öll og lokaábyrgð
hvíldi á herðum frú Sv.övu auk
uppeldis og uppfræðslu barnanna,
sem að mestu hvíldi einnig á henn
ar herðum.
í lífi allra skiptast á skin og
skúrir og svo var það einnig í lífi
frú Svövu á Hvanneyri. Tveim ár-
um eftir að hún kom að Hvanneyri
missti hún móður sina og þrem
árum síðar 1916 Björn bróður
sinn og Þórhall biskup föður sinn,
báða sama árið. Henni var þessi
ástvinamissir þungbær. Og þegar
næsta ár varð sá atburður á Hvann
eyri, sem mikil óhamingja fylgdi
á ýmsan hátt og mikil spor skildi
eftir í lífi frú Svövu. Það var brun
inn mikli, 30. október 1917 þegar
íbúðarhúsið, sem. var síórt timbur-
hús, brann til grunna á einni
klukkustund um hánótt.
Skólastjórahjónin voru strax
vakin þegar eldsins varð vart og
fór Halldór skólastjóri þegar nið
ur í kjallara, þar sem eldurinn
kom upp, til að reyna að ráða
niðurlögum hans, en frú Svava
braut gluggana á íbúð þeirra hjóna
og hóf þar björgunarstarf.
Fyrst bjargaði hún út og kom á
öruggan stað þremur ungum dætr-
um þeirra hjóna en síðan klæddist
hún karlmannsfötum og stjórn
aði björgunarstarfinu á íbúðarhæð
skólastjórahjónanna og tókst að
bjarga mestu þaðan. Var frarn
ganga .og hugrekki skólastjóra-
frúarinnar mjög rómað við þessa
atburði alla.
Veturinn eftir, þegar heimilis
fólk allt, kennarar og skólapitar
urðu að búa saman í skólahúsinu,
kom Spánska veikin að Hvanneyri
og jók það enn á þann vanda, sem
fyrir var. Allt þetta reyndi mjög
á heiisu frú Svövu. Og enn kom
það til, að fyrri heimstyrjöldin
hafði fært með sér þvingun O'g
þvingunarráðstafanir á öllum svið-
um, sem fólk átti erfitt með að
sætta sig við. Hún var ekki neinn
sældartími fyrir þjóðina, eins og
síðari heimstyrjöldin reyndist. Þá
varð að skera allt við neglur sér,
skólahald varð að tamarka, skól
ar voru lagðir niður, jafnvel árum
saman, og fólk lifði við skorinn
skammt. Loks kom svo heims-
kreppan, sem orsakaði hér slíkt
verðhrun á framleiðsluvörum
þjóðarinnar að óþekkt var áður,
og þar með stórfelld töp bæði í
landbúnaði og sjávarútvegi. Fékk
Hvanneyrarbúið, sem þau hjónin
ráku fyrir eigin reikning, einnig
að kenna á þeim örðugleikum svo
um munaði.
Af slíkum yúri aðstæðum leiðir
jafnan ýmiss konar innri spenna
og harm í lífi þeirra sem eru við
kvæmir í lund og þrá andlegt
frelsi og frið í sál sína.
Árið 1933 fór frú Svava til Dan-
merkur til að leita sér lapkninga
og það sama ár skildu þau Hvatm
eyrarhjónin. Þremur árum síðar
dó Halldór Vilhjálmsson. Frú
Svava hefur síðan dvalið í Reyfcja-
vík og búið ýmist ein eða hjá börn
um sínum og nú býr hún hjá elztu
dóttur sinni, Valgerði, ekkju Run
ólfs Sveinssonar sandgræðslu-
stjóra.
Þau Hvanneyrarhjón eignuðust
fimm mannvænleg börn sem öll
Iifa nema ein dóttir, Sigríður, sem
dó 1956.
Eins og fyrr er drepið á hafði
frú Svava snemma lært listmá'n
ingu og stundaði hana nokkuð á
Hvamneyri og gerði margar fallrc-
19