Íslendingaþættir Tímans - 17.08.1972, Side 24

Níræður:
Jón H. Þorbergsson
Laxamýri
Jón Helgi Þorbergsson, bóndi á
Laxamýri, er fæddur 31. júli, 1882 að
Helgastöðum i Reykjadal, sonur hjón-
anna Þorbergs Hallgrimssonar og
Þóru Hálfdánardóttur, sem þá bjuggu
á fjórða hluta Helgastaða. Foreldrar
Jóns voru af ágætum, þingeyskum
ættum, sem ekki verða raktar hér.
Þau hjón eignuðust fjóra sonu og var
Jón næstyngstur þeirra. Sá elzti dó
barn að aldri, en-hinir þrir urðu lands-
kunnir merkismenn, Hallgrimur bóndi
og héraðshöfðingi á Halldórsstöðum i
Laxárdal og Jónas, yngsti broðirinn,
útvarpsstjóri.
Jón óist upp fyrstu 10 æviárin i for-
eldrahúsum með bræðrum sinum á fá-
tæku en án efa frábæru menningar-
heimili, fyrst á Helgastöðum og siðar á
Höskuldsstöðum i sömu sveit. Jón
missti móður sina, er hann var á 11.
ári. Leystist þá heimilið upp og fór Jón
til vandalausra vorið 1893. Hann var
ráðinn sem matvinnungur að Glaum-
bæjarseli i Reykdælahreppi, en þar
bjuggu þá fátæk hjón, sem tveim árum
siðar fluttust að Hömrum i Reykjadal.
Hjá þessum hjónum vann Jón sam-
fleytt i 12 ár. Frá blautu barnsbeini
vandist Jón þvi allri vinnu eins og þá
tiðkaðist i sveitum og varð oft að
leggja hart að sér. Fjórtán ára að
aldri varð hann að taka að sér alla
vetrarhirðingu sauðfjár og hrossa á
Hömrum. Fjárhirðingin lét Jóni vel,
enda leiðbeindi faðir hans, sem var
snilldar fjármaður og átti þá heima i
nágrenni við Hamra, honum um ýmis-
legt i sambandi við fjármennsku. Það
jók sjálfstraust Jóns, er hann 16 ára
gamall hlaut I. einkv.nn fyrir um-
gengni og hirðingu sauðfjár.
Þrátt fyrir kröpp kjör og mikla
likamlega vinnu á bernsku- og ungl-
ingsárum tókst Jóni af afla sér nokk-
urrar menntunar. Móðir hans, sem
var talin kona fjölhæf og fluggáfuð,
mun hafa vakið fróðleiksþrá hjá son-
um sinum þegar i frumbernsku, sem
þeir bjuggu að alla ævi. Svo þakkar
Jón húsmóður sinni, Sigurlaugu Jóns-
dóttur, sem hann var hjá frá 10-22 ára
aldurs og var kona vel að sér, hve hún
hélt að honum lærdómi á vetrum, ef
timi vannst til. Einnig fékk Jón að
ganga að loknu dagsverki á kvöldin frá
Hömrum að Einarsstöðum, og njóta
þar fræðslu Haralds Sigurjónssonar
bónda þar, sem oft hélt skóla fyrir
börn og unglinga á vetrum.
Jón langaði á Hólaskóla, en efna-
hagur og aðstæður leyfðu það ekki.
Vorið 1905 flytur Jón frá húsbændum
sinum, sem hann hafði unnið hjá i 12
ár, og ræðst til Ingólfs Gislasonar,
læknis á Breiðumýri, en læknirinn
hafði þá hluta af þessu stórbýli til
ábúðar. Þá átti Jón aðeins 7 kindur
auk igangsklæða. Tvö sumur og einn
vetur vann Jón hjá Ingólfi lækni, og
það sem var meira um vert, læknirinn
sagði honum til i reikningi, islenzku og
dönsku. Sumarið 1906 tókst Jóni einnig
að læra að tala norsku, með þvi að tala
við norska simavinnumenn, er bjuggu
i tjöldum við túnið á Breiðumýri. Er
hér var komið þroskaferli Jóns, hafði
hann einsett sér að verða stórbóndi, en
stórhugur hans, útþrá og fróðleiks-
þorsti kom i veg fyrir að hann færi þá
þegar að draga saman til bús. Heldur
seldi hann kindur sinar og hleypti
heimdraganum haustið 1906. Hann
sigldi þá til Noregs, að ráði Hallgrims
bróður sins, sem hafði ráðið hann fjár-
mann á fjárræktarbúi norska riksins
að Hodne, en Hallgrimur hafði þá að
undanförnu dvalið um skeið bæði i
Noregi og Skotlandi.
Jón dvaldi eitt ár á Hodne og vann að
fjárgæzlu og öðrum bústörfum. Læröi
hann þar margt til verka, sem hann
kunni ekki áður, en auk þess notaði
hann fristundir til að lesa fræðibækur
um búskap. Haustið 1907 gekk Jón i
lýðháskóla á Jaðrinum og stundaði þar
nám i búfræðideild skólans. Næsta
sumar vann Jón við ýmis landbúnað-
arstörf á Jaðrinum. Þá þráði hann að
fara i Landbúnaðarháskólann i Nor-
egi, en ekki átti hann þess kost vegna
fjárskorts. Þess i stað hélt hann haust-
ið 1908 til Skotlands, þar sem hann var
ráðinn til fjárhirðingar hjá bónda
nokkrum á hálöndum Skotlands. Vann
hann þar nokkra mánuði en réðst svo á
stórbú, þar sem unnið var kappsam-
lega að ræktun og kynbótum sauðfjár
og nautgripa og margt af kynbóta-
skepnum sélt árlega. Þar lærði hann
bæði fjárval og dóma, sótti búfjáísýn-
ingar og búfjármarkaði og lærði kyn-
bótaaðferðir þær, sem gefizt höfðu
bezt i Skotlandi. Einnig lærði hann
skorzka sjármennsku og önnur hagnýt
bústörf. Eins og áður las hann fræðirit
þau um sauðfjárrækt, sem hann komst
yfir i fristundum sinum.
Jón H. Þorbergsson kom úr Skot-
landsför sinni til Reykjavikur i lok
ágúst 1909. Gekk hann þá á fund
stjórnar Búnaðarfélags fslands og
leitaði eftir þvi, hvort félagið vildi
ráða sig til starfa. Fékk hann það svar,
að ungur Húnvetningur, Ingimundur
Guðmundsson frá Þorfinnsstöðum i
Vesturhópi, er þá stundaði nám við
Landbúnaðarháskólann i Kaup-
mannahöfn væri ráðinn sauöfjárrækt
arráðunautur hjá Búnaðarfélagi Is-
lands, er hann kæmi frá námi. Væri
þvi ekki um fast starf að ræða hjá fé-
laginu til leiðbeininga um sauðfjár-
rækt. Bað þó stjórn félagsins Jón að
skrifa sér og lýsa á hvern hátt hann
vildi starfa til eflingar landbúnaðin-
um, þvi ef til vill myndi félagið veita
honum einhvern styrk til leiðbeining-
aferða um landið.
Hallgrimur Þorbergsson, bróðir
Jóns, hafði, eftir að hann kom úr utan-
för til Noregs og Skotlands, feröazt um
sumar sveitir landsins undanfarna
vetur til leiðbeininga i sauðfjárrækt á
vegum Búnaðarfélags Islands. Gerðu
bændur góðan róm að þessum nýjung-
um i leiðbeiningaþjónustu, enda var
hér á ferð traustvekjandi áhugamað-
Framhald á 22. siðu.
24
islendingaþættir