Íslendingaþættir Tímans - 05.04.1975, Blaðsíða 1

ÍSLENDINGAÞJETTIR
Laugardagur 5. april 1975 —11. tbl. 8. árg. Nr. 202. TIMANS
Skarphéðinn Gíslason
Yagnsstöðum, Suðursveit
f. 18.1. 1895
d. 18.12. 1974
Þegar samtiðarmenn hverfa og vin-
ir deyja, slær dökkva á svið minning-
anna I bili. Aldamótamennirnir sem
voru hreyfiafl i mannlifinu á fyrstu
tugum þessarar aldar, kveðja nú hver
af öðrum og hverfa á braut, en eftir
situr minning um viðburðarikan dag.
Einn þessara aldamótamanna,
Skarphéðinn Glslason á Vagnsstöðum
I Suðursveit, hvarf af sjónarsviðinu i
skammdegi þessa vetrar. Með honum
er góður maður genginn, sem gott er
að minnast.
Skarphéðinn Gislason var fæddur að
Vagnsstöðum i Suðursveit 18. janúar
1895 og kominn af þróttmiklum bænda-
ættum I Skaftafellssýslum i báðar ætt-
ir. Hafði föðurættin lengi búið á ætt-
leifö sinni I Borgarhöfn og þar hafði
móðurafinn, Skarphéðinn Pálsson
einnig búið, en langafi Skarphéðins
Gislasonar i móðurætt var Páll Jóns-
son bóndi i Arnardrangi I Landbroti,
þróttmikill kjarnakarl, sem vann sér
það meðal annars til frægðar að eign-
ast þrjár eiginkonur, með þeim 23 börn
og einn launson að auki. Eru nú þessir
niðjar Páls i Arnardrangi dreifðir viðs
vega um tsland og nokkrir i öðrum
heimsálfum og bera hvar vetna með
sér manndómsmerki. Má þar m.a.
nefna sonarsyni Páls, Ólaf lækni á
Brekku i Fljótsdal og Jakob, fyrsta
skólastjóra á Laugarvatni, svo og
Lárus Pálsson leikara, Fðurættir
Skarphéðins Gislasonar áttu margra
kynslóða búsetu i Suðursveit og gengu
jafnan með sigurorð af hólmi i baráttu
við illt árferði þar. 1 þeirri hetjusögu
voru ættfeður minir einnig virkir þátt-
takendur og verður sú saga naumast
nakin nema að geta beggja ættstofna
þar að jöfnu.
Þegar skáldið Stephan G. Stephans-
son stendur við leiði islenzkrar stúlku,
sem dáið hafði hetjudauða i járn-
brautarslysi á sléttum Kanada, opnast
honum innsýn i sögu feðra og mæðra,
er hann kveður:
,,Það er sem holtin sjálf hleypi
mann þrótt,
þar hreystiraun einhver var drýgð.
Og það er sem mold sú sé manni
þó skyld
sem mæðrum og feðrum er vigð”.
Baráttusaga ættstofns okkar Skarp-
héðins Gislasonar verður ekki rakin
hér, en aðeins minnt á vorharðindin
1881, þegar sumarmálabylurinn nærri
gjörfelldi bústofn bændanna, hafisinn
lokaði veiðivökum og siglingum og
ekki sá I auðan sjó til að afla lifsbjarg-
ar, fyrr en i tólftu viku sumars.
Þegar svo upp rofaði var þolinmæði
margra þrotin og lagt frá landi i leit að
betri heimkynnum.
1 upprofi þessa illa árferðis vorið
1884 stóðu ung hjón i Borgarhöfn, Gisli
Sigurðsson og Halldóra Skarphéðins-
dóttir á þeim merku timamótum i lifi
sinu að stofna eigið heimili. Föðurleifð
Halldóru, 7 l/2hundrað, auk einhverra
meiri jarðarnytja féllu ungu hjónun-
um I arf, en þröngbýlt var á heima-
jörðinni og olnbogarými litt til um-
svifa.
Þetta vor, 1884, reistu þau Gisli og
Halldóra sér nýbýli neðan þjóðvegar i
landi Borgarhafnar og nefndu bæ sinn
Vagnsstaði. Sagnir hermdu að þar
hefði áður búið maður, samnefndur
býlinu. Þegar grafið var byrir bæjar-
húsunum, kom niður á gamlar veggja-
hleðslur og fornar minjar um lif liðins
tima. Þegar hefjast skyldi handa um
byggingu bæjarhúsa á nýbýlinu, var
svo naumt um timbur i Papósverzlun,
að tæplega voru fáanleg borð I likkistu
utan um þá, sem lögðu upp i hinztu för
frá harðæri aldarinnar. En þá barst
ungu hjónunum það happ i hendur, að
góðefnistré, fimmtán álna langt og 2
fet á kant. rak á Borgarhafnarfjöru.
Þetta tré keypti Gisli og galt fyrir það
15 krónur. Úr trénu var unninn borð-
viður og bitar og úr þvi gerð baðstofa,
sem að visu var smá i sniðum, en upp-
fyllti þær kröfur, sem þá voru gerðar
til Ibúðarhúsa. Valllendisbalinn um-
hverfis húsið var smár i fyrstu, gaf af
sér 7-8 hestburði af töðu. Bæði voru
ungu hjónin gædd þrótti kynstofnsins,
sem dugði til að byggja upp hlýlegt
heimili og forðast landflótta. Bóndinn
var hagleiks- og dugnaðarmaður, sem
aflaði heimilinu lifsviðurværis með
veiðiskap á sjó og landi og konan var
virkur félagi I sköpunargleði nýs býlis.
Landnámssaga foreldra Skarp-
héðins Gislasonar mætti gjarnan
veröa holl hugvekja fyrir þá kynslóð,
sem byggir tsland i dag og vart sér
fram úr velmegunarvandamálum sin-
um.
A Vagnsstöðum stóð vagga og griða-
staður Skarphéðins Gislasonar og
systkina hans. Þar varð vettvangur