Íslendingaþættir Tímans - 05.04.1975, Blaðsíða 19

búnu hjá okkur og sagði likt og upp úr
eins manns hljóði: — „A, góði, mikill
dæmalaus meistari er hann Runeberg.
Ég var að blaða i honum i gærkveldi,
mikil óskapleg snilld. En samt ris
hann hjá Matthiasi, hvilikt vænghaf,
hugsið ykkur allt þetta flug.-Ekki
meira kaffi, góöa”. — Hann var horf-
inn eins og hann kom. Það var kauptið
og verið að vega ull austur i Tangs-
pakkhúsi.
Einu sinni kom bóndi úr næstu sýslu.
Faðir þinn skrautritaði fyrir hann
auglýsingu. Hann ætlaði að lesa upp
kvæði og visur i samkomuhúsinu um
kvöldið. Stimplaðir miðar voru seldir
við innganginn. En það var fáförult að
húsinu, og senn átti að hefjast lestur-
inn. Faðir þinn kom fram i ganginn.
Þar stóðu tveir eða þrir karlar I vom-
um, enn fremur ég og annar strákur
til. — „Heyrið þið, elskurnar minar,
þetta má ekki ske, svona lagað má
ekki spyrjast”. Siðan keypti hann
slurk af miðum, og bað mig og félaga
minn að skunda út um borg og bý og
afhenda hverjum, sem hafa vildi.
Hálft hundrað manns hlýddi á kvæða-
lestur bóndans. — Menningin hefur
alltaf átt sina diplomata.
Annars hafa skáld lengi átt mál-
svara i föðurætt þinni. Það rifjast upp
fyrir mér núna, að hann Guðmundur
frændi þinn Arnason, ekki sá, sem
orðinn er frægur i Prófllum og pamfil-
um, heldur hann Guðmundur dúllari,
tók einu sinni ærlega upp hanzkann
fyrir Simon, svaraði i blaði ádeilu á
Dalaskáldiö. En hann lét ekki þar við
sitja, heldur lagði hann land undir fót
um hávetur, óð uppbóglnar ár, klofaöi
óheldan skarasnjó á heiðum uppi og
um dali þvera I mörgum sýslum, linnti
ekki feröinni fyrr en norður i Gilhaga I
Skagafirði, þar sem hann afhenti
Simoni skjöldinn, sem hann hafði boriö
fyrir hann.
Heldurðu, að hann faðir þinn hafi
ekki stundum fundið eitt og annað á
sér, haft i sér einhvern snefil af spá-
sagnaranda. Ég skal ségja þér af
hverju þetta hvarflar að mér. Fyrir
nokkrum árum las ég bók, sem heitir
„Njála I islenzkum skáldskap”. Hún
er eftir ugnan menntamann, Matthias
Johannessen, og að stofni til prófrit-
gerð hans i islenzkum fræðum. Hverj-
um heldurðu, að ég mæti þá á einni
slöu bókarinnar? — Aðkomubóndan-
um, sem las upp i samkomuhúsinu,
þegar hann faðir þinn bjargaöi
menningarsæmd þorpsins.
Já, ég var að tala um spásagnar-
anda, sumir kalla þetta að visu aðeins
sagnaranda, og svo var það gert Undir
jökli. Ég man, að Þorkatla, móðir
islendingaþættir
Sigurðar Kristófers Péturssonar, var
talin gædd þessum eiginleika. Gæti
ekki verið, að hann pabbi þinn, hefði
séð obbolitið inn I framtiðina, svona
einsog móa fyrir þvi ókomna. Hefur
aldrei flögrað að þér, að hann, þessi
óskaplegi Matthiasardýrkandi, hafi
búizt við þvi, að á atómöld risi upp
annar Matthias, og enn og aftur yrði
þá ástæða til að taka sér i munn orð
faktors Tangsverzlunar: „Hvilikt
vænghaf, hugsið ykkur allt þetta flug”.
Æskunni verður oft á að verða tillits-
laus og vanþakklát, ítundum af rælni,
en i annan tima af óvitaskap. Efalaust
hefur borið við, aö ég hafi sært þig, og
er ég þó ekki orðhákur eins og þú veizt,
en stundum dálitið dómgreindarsljór.
— Það var mikil forláta sálmabók,
sem þú sendir mér I fermingargjöf, i
alskinni og öll gyllt I sniðum. Manstu,
hvað ég sagði, þegar við hittumst
næst? Jú, ég þakkaði þér að sjálfsögðu
fyrir, en bætti siðan við: — „Ég hefði
nú heldur viljað, að það hefði verið
„Þjóðsögur og munnmæli”. — Þá dró
fyrirsól i huga þér og þú andvarpaðir:
„Æ, blessaður drengurinn, eins og ég
hefði ekki átt að vita þetta”.
Sökum þess, að ég er að minnast á
fermingu, langar mig til að trúa þér
fyrir einu. Séra Sigurður dró ekkert af
sér við að búa okkur undir þá athöfn,
visa okkur til vegar út i lifið. Hann lét
hvert okkar velja eða draga eina
ritningargrein úr Helgakveri, er
skyldi vera mottó fyrir öllum okkar
gerningum, eins konar leiðarstjarna,
sem stýrt skyldi eftir i hafróti jafnt
sem lognsævi, heiðbjörtu sem niða-
myrkri. Með hliðsjón af henni átti að
taka kúrsinn, hvert sem við ætluðum.
En hvað heldurðu að komi upp á
fyrir mér, ég held örskömmu siðar?
Stjarnan min er horfin, og þótt ég
skimi aftur og aftur um alla festing-
una, get ég hvergi komið auga á hana.
Ég hef þráfaldlega reynt að þræða mig
eftir jaðarsvæðum vitundarinnar,
farið i öll hulstur, en alltaf komið
tómhentur úr þeirri leit, mér hefur
bókstaflega verið fyrirmunað að
endurheimta lifshnoss mitt úr Helga-
kveri. — Hvernig heldurðu svo að lán-
istað setja stefnuna út I kortinu, þegar
allt er fyrir bi, sem maður á að stýra
eftir?
Nú ertu kannski til með að segja:
„Ég hélt þú hefðir ekki verið minnis-
slór”. — Það er alveg rétt ályktað hjá
þér, ég hef ekkert lakara minni en
gengur og gerist. Og ég get fært að þvi
allsæmileg rök. Sama vorið, sem ég
fremdist og las Helgakver sem ákaf-
ast, leit ég stundum i markaskrá. Ég
man enn þá, að Lárus Knudsen hafði:
Sneitt framan hægta og gat og gat
vinstra,eða gatagat eins og við kölluð-
um það. Og margið hans Guömundar
læknis var: Tvirifað i stúf og biti
framan hægra og tvirifað i stúf
vinstra. Ég efa, að ég hafi nokkurn
tima siðar litið i þessa skrá.
Þú mátt ekki skilja þessa játningu
mina eða réttara sagt þetta óhapp mitt
svo, að i þvi felist svo mikið sem ásök-
unarvottur i garð bónda þins, þvi að
hann gekk vel og trúlega frá minni
staðfestingu. Ég vona bara, að ég sé sá
eini af öllum hans konfirmeruðu, sem
hef gloprað niður lifsmottóinu úr
Helgakveri, er mér að sjálfsögðu bar
að varðveita ævina alla, hvernig sem
kuggurinn veltist.
Nú hefurðu senn verið 42 ár i prests-
maddömudyngju Helgafellsbrauðs.
Það hefur engin leikið á undan þér.
Aður hafði Þuriður Kúld setið þar
lengst, en þó nær 10 árum skemur en
þú. Þuriður var barnabarn Benedikts
assesors Gröndals, dóttir Sveinbjarn-
ar Egilssonar rektors og tengdadóttir
Ólafs prófasts Sivertsens. Þú ert
barnabarn Þórarins Arnasonar jarð-
yrkjumanns i Götu, dóttir Agústs Þór-
arinssonar verzlunarstjóra og tengda-
dóttir Lárusar Pálssonar hómopata. —
Það er nú lika allnokkuð.
Margt hefur sópazt burt fyrir hris-
vendi nýrra hátta og siða, siðan þú
giftist. Með þér fara gamlar trationir,
sem átt hafa itök i öllum prestsmad-
dömum I Þórsnesi. Nú er ekki lengur
neitt i almanakinu þinu, sem tengir
starf þitt eða forsjá við eggtið eða
kofnatekjutima. Og nú hleypur enginn
lengur niður i vör og kastar poka út i
bát prestsins og segir i ofboðinu: -r-
„Prest i pokann kálið mitt”, er ætlaði
að hafa mælt: „Kál I pokann prestur
minn”. Skarfakálið er ekki lengur sú
heilsubótarfæða, sem áður var, vita-
minin koma úr allt öðrum áttum. Kýr i
fjósi, hestar á stalli, eldrauðar kar-
töfluhlussur upp úr garði, dúnhreinsun
og fuglareyting, allt var þetta innan
ummáls þins verkahrings eöa i tengsl-
um við hann. Sú tið er gengin og á
vafalaust ekki afturkvæmt. Kannske
lumarðu enn þá á garðinum?
Mig minnir til þess, að þú varst
stundum töluvert á sprangi út um bæ,
komst oft i sömu húsin. Ég tyllti mér
þá i rannsóknarsessinn, mig langaði til
að vita, hvað þessar spásséringar
þinar og heimsóknir áttu að fyrirstilla.
Þetta var heilmikið athugunarefni. Ég
fór ekki beinlinis i njósnarferðir og þvi
siður, að ég reyndi að leggja snörur
fyrir þig, en eigi aö siður báru þessi
umsvif min keim af leynilögreglu-
starfsemi. Smám saman fór eitt og
annað að skýrast, möskvarnir urðu
19