Heimilistíminn - 14.04.1977, Síða 4

Sögur i
og sagnir Jón Gíslason:
ÞÓRÐUR SKÁLD
Á STRJÚGI
1
Ákvæöa- og nlöskáldskapur er þekktur
af fornum sögum islenzkum. Frægasta
dæmiö um nlöskáldskap fyrri tlma, er
jarlsnfö Þorleifs jarlaskálds, en hann
ortiþaö I höll Hákonar blótjarls á Hlööum
i Þrándheimi. Geröi skáldiö allmikinn
usla meö kveöskap sinum og sjónhverf-
ingum, þvi galdur fylgdi kveöskapnum.
Grimur Thomsen skáld á Bessastööum
orti snjallt og fagurt kvæöi er hann nefndi
Jarlsniö, og endurvakti þannig foma erfö,
þó í öörum skilningi og framkvæmd væri.
Níöskáldskapur forn viröist hafa verið
magnaöur, likt og seiður og orðiö áhrifa-
mestur, væri hann kveöinn og fluttur af
kynngi og kunnáttu, heift og hefndarhug.
betta minnir mjög á trúarlegar athafnir
fornar undir vissum kringumstæöum,
leifaraf fornum átrúnaöi. Þaö er vitaö, aö
i Asatrú var iökaöur seiöur, og er hann
jafnvel kenndur viö sjálfan höfuöguö
trúarinnar, Óöinn konung i Asgaröi.
Óöinn var seiö- og niökvæöinn, og kunni
velaö nota skáldskap I þvi brúki, enda var
hann guö skáldskaparins um sína daga
og guö hans um ókomna daga, og svo varö
á Islandi um langan aldur, jafnvel lengi
eftir aö þjóöin varö kristin. I seiökveö-
skap voru magnaöir töfrar, er höföu mikil
áhrif, og voru iðandi af list og likingar-
máli, og flutningur sliks var bundinn
kveðandi kynngi og söng.
I sumum heimildum fornum, er látið aö
þviliggja, aöseiöurinn og galdur hafi ver-
iö nokkurs konar kveöskapur eöa söngur,
þulinn og stilltur I sérstökum tónum og
kveðandi. Væri þannig aö honum staöiö
4
haföi hann mestan kraft og áhrif, náöi til-
ætluðum árangri.
Liklegt er, aö slikur kveðskapur og
trúarathafnirhafi alltaf veriö viö liöi á Is-
landi, þó litlar sögur fari af. En ný grein
ákvæöa- og álagakveöskapar barst hing-
aö til lands um eöa eftir 1500, og var einn
af fylgifiskum siöaskiptanna. Ahrif hans
uröu brátt mikil á vissum stöðum I land-
inu.
Fyrsta skáldiö, sem mér er kunnugt, aö
kveöiö hafi kraftavisu eöa álaga, er Þórö-
ur skáld Magnússon á Strjúgi i Langadal.
Hann var lipurt og gott skáld, orti rimur,
lausavisur og kvæöi. Mikiö af kveöskap
hans er varöveitt, og er þaö óvenjulegt
miöaö viö skáld á 16. öld. Sýnir þaö betur
en nokkuö annaö, aö hann var vinsælt og
dáö skáld af samtið sinni og siðari kyn-
slóöum. Hann liföi sem skáld á vörum
fólksins, sannur og beinn I visum sinum,
alþýöuskáld af fullum sann.
2
Þóröur skáld Magnússon á Strjúgi eöa
Strjúgsstööum i Langadal hefur verið
fæddur um 1550 og lifaö fram á 17. öld.
Fæöingar- og dánarár hans er ekki vitaö.
Hann kvæntist 1574 og viröist þá hafa tek-
iöviö fööurleifö sinni á Strjúgi og búiö þar
siöan alla ævi. Kona hans var Ragnhildur
Einarsdóttir frá Auðúlfsstööum i Langa-
dal, og áttu þau tvö börn, svo vitaö er:
Odd skáld og Rannveigu skáldkonu.
Þórður á Strjúgi var sonur Magnúsar
lögréttumanns Gunnsteinssonar á
Strjúgsstööum i Langadal og konu hans,
Halldóru Þóröardóttur. Magnús kemur
oft viö dóma og gjörninga nyröra, og hef-
ur veriö i tölu heldri bænda og veriö
merkismaöur.
Eins og þegar er sagt, bjó Þóröur allan
sinn búskap á Strjúgi og var jafnan
kenndur viö þann bæ. Um hann eru til
nokkrar munnmælasögur, og er hann
merlaður i þjóösögum fyrir kraftakveö-
skap sinn. I handritasöfnum er mikið
varöveitt af kveöskap hans, og er hann
yfirleitt i sæmilegum handritum. Kveö-
skapur Þóröar er lipur og vel ortur. Hann
var lipurt skáld, léttur og kiminn, og mál
hans er hreintog fagurt, mál alþýöunnar
eins og þaö er bezt.
Sökum þess, hve skáldskapur bóröar á
Strjúgi er lipur, varö hann vinsæll og
varðveittist vel af alþýöunni, og hefur
sumt af lausavisum hans lifaö meöal al-
þýöunnar, allt fram á liöandi stund. Dæmi
um þaö er þessi alkunna lausavisa, sem
margir kunna:
Viö skulum ekki hafa hátt,
hér er margt að ugga,
i allt kvöld hef ég andardrátt
úti heyrt á glugga.
Sama er að greina um þessa visu Þórö-
ar á Strjúgi:
Karlinn upp i klöppunum
klórar sér meö löppunum,
baular undir bökkunum
og ber sig eftir krökkunum
á kvöldin.
Páll lögmaður Vidalin i Viöidalstungu
dáði mjög skáldskap Þóröar á Strjúgi og
taldi hann vera meöal fremstu skálda.
Hann orti þessa alkunnu visu um Þórö:
Þóröur undan arnarhramm
aldrei hreytti leiri,
skaraöi hann langt úr skáldum fram,
sem skirast gull af eiri.