NT - 21.06.1984, Blaðsíða 11

Fimmtudagur 21. júní 1984 11
"v
Risamannvirki
upp í lest í Tokyo og stíga af
henni í London.
■ Hún er enginn smásmíð þessi bogastífla í Sviss, enda á hún að
halda í skefjum hvorki meira né minna en 2,5 milljörðum
rúmmetfa.vatns.
■ ímyndaðu þér göng sem
ná á milli Ameríku og Evrópu,
hraðlestir sem ferðast í tóma-
rúmi á milli staða til að ferja á
milli fólk og vörur. Áveitur
sem liggja frá Canada til hinna
heitu hluta suðvesturhluta
Bandaríkjanna, 33,7 mílna
löng göng sem liggja 100 metr-
um undir hafsbotni. Pegar hug-
myndirnar eru á svona stórum
skala er allt mögulegt.
33,7 mílna göngin.
Til er einn flokkur verk-
fræðinga sem kallaður er macro-
engineers. Á íslensku myndi
það hljóma eitthvað líkt „risa-
mannvirkjaverkfræðingar".
Halda mætti að slíkir verk-
fræðingar hefðu úr fáum störf-
um að velja sem væru við
þeirra hæfi. En svo er þó ekki,
t.d. eru japanskir og evrópskir
macroengineers að leggja síð-
ustu hönd á göng sem eru 33,7
mílur á lengd og liggja 100
metrum undir hafsbotni og
tengja japönsku eyjarnar
Honshu og Hokkiado saman.
Göngin hafa nokkrum sinnum
flætt á meðan á byggingu stóð
en nú eiga Jrau að vera orðin
vatnsheld. Ástæðurnarfyrirað
ráðist var í þessa byggingu
voru aðallega efnahagslegar.
Göngin koma til með að stytta
ferðatíma milli Tokyo og
Sapporo ■ úr 17 tímum í 10
tíma. Göngin sem nefnd eru
Seikan neðansjávargöngin
gera ferðalöngum kleyft að
halda óhindraðir ferða sinna
alla daga ársins en það er
mikill munur frá því að fara
með ferju yfir Tsugaru Sund
sem göngin liggja undir, því 80
sinnum á ári er illfært yfir
vegna storma.
Bygging ganganna var byggð
á hugvitsamlegum aðferðum
sem fundnar voru sérstaklega
í þessu skyni. Sérfræðingar
sprengdu hluta bergsins í einu
og notuðu svo tröllaukna vél
til að þétta bergið í veggjum
ganganna. Undir aðalgöngun-
um byggðu þeir svo önnur
minni til að taka við vatni sem
síaðist inn í göngin. Samsíða
aðalgöngunum eru svo önnur
minni göng sem eru ætluð til
afnota viðhalds og viðgerða-
manna og til að taka við far-
þegum ef lestirnar bila í miðj-
um göngum. Það sem vekur
mesta furðu er skilningur og
stuðningur japanskra yfirvalda
á þessu verkefni þegar það vat
hafið fyrir meir en 13 árum.
Önnur göng sem eru
á athugunarstigi
Þar skal fyrst telja göngin á
milli Frakklands og Bretlands.
Það er langt síðan fyrstu hug-
myndir um þau göngin komu til
tals. Margar teikningar eru til
fyrir smíðar á slíkum göngum
en þar sem þörfin á slíkum
göngum er ekki enn orðin
knýjandi og hægt er að komast
af með skipum, svifnökkvum
ogflugvélum, munu menn vart
ráðast í þessa byggingu fyrr en
Seikangöngin hafa sánnað hag-
kvæmni sína. Göng yfir Gi-
braltarsund eru einnig til at-
hugunar. Til greina kemur að
hafa þau göng sem hér er
minnst á, með öðru móti en
grafa þau í berg. Hugmynd er
sú að göngin verði steypt í
sjónum tæmd af vatni svo þau
fljóti en fest við botninn með
steyptum festingum og málm-
keðjum. í reynd er þessi hug-
mynd svo langt á leið komin
og vel út hugsuð að eitt af
leiðandi japönsku byggingar-
fyrirtækjunum hefur láfið at-
huga fyrir sig möguleikana á
að setja upp slík flotgöng, fyrir
lestir, á hafsbotni á milli Kóreu
og Japan. Vegalengdin er yfir
100 mílur og með slíkum
göngum og göngum undir
Ermasund, yrði hægt að setjast
Vélarnar
Ýmsar hugmyndir um vélar
til að búa til göng, með sem
minnstum kostnaði, hafa kom-
ið fram. Þær hugmyndir sern
njóta mestrar hylli koma frá
I.os Alamos Scientific Labora-
torv og Carnegie-Mellon Uni-
versity Robotics Institute. Los
Alamos vélin líkist mest risa-
vöxnum. nauðasköllóttum
moldvorpukarh f yígahugi
Snillin við Subterrene, en svo
heitir vélin', er að þegar hún
kemur að bergi þá bræðir hún
það og stingur sér f gegn. Hún
skilur því eftir sig göng með
sléttum, hitabræddum
veggjúm. Sem orkugjafa hefur
verið stungið upp á smágjörv-
um kjarnaofni, frekar en
venjulegum orkugjöfum. Hin
vélin er meira vélmenni en vél,
því um leið og hún borar sig
áfram, þá klæðir hún veggina
og henni er einnig kleift að
fást við vatnssósa jarðveg eða
berg.
Borgirnar
Með sífellt vaxandi mann-
fjölda, verður að finna þessum
komandi íbúum jarðarinnar,
aukið rými til að lifa og einnig
aukið rými til að rækta næringu
sína á. Sumar hugmyndirnar
stinga upp á geimnýlendum
en aðrar stinga upp á sjávar-
borgum. Slíkar borgir yrðu
reistar á sömu grunnforsend-
um og olíuborpallarnir. Vegna
stærðar borgana yrðu sömu
íbúarnir vart varir við hreyf-
ingu á þeim þrátt fyrir ofsaveð-
ur. Einnig kemur til greina að
hafa borgirnar á risavöxnum
steyptum prömmum, sem þá
yrðu festir við hafsbotninn.
■ Modern Jazz Quartet var
stofnaður 1952 og um 1960 kom
hann fyrir hvers manns eyru hér
í bænum þegar bíómyndin No
Sun in Venice eftir Roger Va-
dim var sýnd í Trípólíbíói; tón-
listin var eftir John Lewis og
Modern Jazz Quartet flutti
hana. Sumir fóru oftar en einu
sinni að sjá þessa heldur hvers-
dagslegu mynd til þess að hlusta
á kvartettinn, en varla hefur það
hvarflað að nokkrum að aldar-
fjórðungi síðar ætti hann eftir
að spila hér í Laugardalshöll.
Modern Jazz Quartet flytur
mjög sérstaka tegund af tónlist,
ólíka öllum öðrum jazz-hljóm-
sveitum, og líklega hafa þeir
félagar skapað þennan stíl sjálf-
ir - hálf-„akademískan“ og fjöl-
radda jazz sem byggir á ná-
kvæmlega unnum útsetningum
Borgirnar myndu fá orku sína
frá sjónum og einnig er líklegt
að frá slíkum borgum væri
hægt að stjórna umfangsmikilli
fiskirækt og nýtingu á auð-
lindum hafsins.
Hin hugmyndin um risa-
borgirnar byggir á þeirri for-
sendu að nýta það rými sem
gefst þegar byggt er upp á við.
Hún er sú að byggja borgir
sem eru samfelld bygging sem
nær nokkra kólómetra í loft
upp. Aðalvandamálið við slíka
borg er ekki að hætta á hruni
eða falli. vegna jarðskjálfta sé
svo mikil, heldur að í slíkri
borg þyrfti gífurlegan fjölda af
lyftum. Fjöldi lyftanna þyrfti
að vera svo mikill að lyfturnar
tækju upp meirihluta borgar-
innar.
Stærsta hugmyndin
Stærsta hugmyndin sem
fram hefur komið er „The
Great Recycling and Northern
Development (GRAND)
Canal“. Hún er hugmynd að
lausn á einu stærsta vandamáli
Norður-Ameríku; Vatnsskorti
í vesturhluta Canada, mið og
vesturhluta Bandaríkjanna og
Norður-Mexico. Höfundur
hennar er Thomas W. Kierans.
Hann leggur til að byggð sé
stífla fyrir mynni James flóa,
grunnan saltvatnsflóa í syðri
hluta Hudson flóa. Þegar búið
væri að loka James flóa frá
hafinu, þá yrði sjónum dælt úr
honum og fljótin sem tlæða í
hann látin fylla hann af vatni.
Þar með væri komið risavaxió
ferskvatnsforðabúr. James flói
yrði síðan tengdur við the
Great Lakes og frá þeirn væri
svo hægt að veita vatninu suður
á bóginn. Með slíku forðabúri
væri hægt að koma í veg fyrir
og samofnum leik fremur en
frjálsu flugi einstakra hljóðfæra.
Hjá MJQ er það heildin sem
skiptir máli, rétt eins og hjá
strengjakvartettum í klassískri
tónlist. Ekki vantar þó að þeir
kunni sitt fag sem hljóðfæra-
leikarar, því a.m.k. píanistinn
John Lewis og víbrafónleikar-
inn Milt Jackson hafa oft verið
kjörnir bestu jazzmenn ársins
hvor síns hljóðfæris. Og hinir
tveir, Percy Heath bassi og
Connie Key trommari eru held-
ur engir aukvisar; flestir þeirra
félaga fást eitthvað við tónsmíð-
ar, og á tónleikunum í Laugar-
dalshöll voru flutt lög eftir alla
nema Connie Key, en á því
sviði hygg ég að John Lewis sé
mestur. Milt Jackson er hins
vegar „sólistinn" í hópnum,
mjög litríkur hljóðfæraleikari
flökt á vatnsyíirborði í Great
Lakes vatnasvæðinu og St.
Lawrence vatnasvæðinu. cn
þetta flökt hefur valdið bænd-
um og iðnaði miklum búsifjum
fyrir utan að valda uppblæstri
og eyðingu ræktarlands. Hug-
mynd Kierans myndi einnig
koma í veg fyrir eyðimerkur-
myndun sem á sér stað í
brauðforðabúri Bandaríkj-
anna um miðbik Bandaríkj-
anna og miðvesturhluta Can-
ada. Sem dæmi má nefna að
grunnvalnsyfirborð í Kansas,
hcfur fallið um 20 metra síöan
1950 og stafar það af völdum
dælingar vatns úr brunnum á
áveitur. Það tók náttúruna
þúsundir ára að fylla vatnsbólin
og ákaflega flínkur. Lewis virð-
ist halda sig viljandi í skuggan-
um til að Jackson geti skinið
sem bjartast í einleik sinum.
Svo er að skilja sem MJQ hafi
verið leystur upp fyrir allmörg-
um árum, en að þeir komi
saman og spili einu sinni eða
tvisvar á ári, eins og nú, og að
nýlega hafi þeir gefið ut plötu
þar sem m.a. er á ágætt lag,
Echos eða Bergmál.
Á tónleikunum fluttu þeir
félagar mörg gömul lög sín,
ekki sízt úr No Sun in Venice,
einnig nýjar útsetningar eldri
laga, og allmörg ný eða nýleg
lög. Sérstaklega þótti mér fyrri
hluti tónleikanna mjög frábær,
en eftir hlé voru lögin fullmikið
af rólega taginu. En þetta er
á þessum svæðum en talið er
að sum þeirra eins og Ogallala,
sem liggur undir hluta af fylkj-
unum - Texas, Oklahoma,
New Mexico, Colorado, Ne-
braska og Kansas, munu tæm-
ast innan 60 ára sé ekkert að
gert. Því miður fallast mönum
hendur þegar kostnaðaráætl-
unin cr lögð á boröið - 100
billjón dollarar eða 3000 billj-
ón íslenskar krónur.
Því verður samt seint neitað
að þörfin fyrir maeroengineers
eykst jafnt og þétt því vanda-
málin verða sífellt stærri í
sniðum.
fyrsta- (eða úrvals-) flokks jazz
eins og m.a. sést af því að þrátt
fyrir það að verkin séu þrælunn-
in leggja listamennirnir sig alla
fram, hafa gaman að því sem
þeir eru að gera, og leggja á það
mat jafnóðum, eins og.sjá
mátti á svipnum. Ef einhver
heldur að munurinn á „lifandi
tónlist" og „dauðri“ sé sá hvort
hún cr skrifuð og unnin eða
ekki, þá hefur sá hinn sami
alvarlega rangt fyrir sér; munur-
inn áunninniogóunninnitónlist
er miklu fremur munur á góðri
og vondri tónlist. Það er hins
vegar aðal góðra hljóðfæra-
leikara að gæða lífi þá tónlist
sem eftir ærna hugsun hefur
verið skrifuð á blað, og það
gerir Modern Jazz Quartet flest-
um fremur.
Sigurður Steinþórsson
Samræður
w
i
Tusculum
■ Marcus Tullius Cic-
ero: Gespráche in Tusc-
ulum. Lateinisch-deutsch.
Deutscher laschenbuch
Verlag 1984.
484 bls.
Marcus Tullius Ciceró
ætti helst ekki að þurfa að
kynna fyrir íslenskum les-
endum. Fyrir þá, sem ekki
kannast við nafnið, skal
það eitt sagt, að hann var
rómverskur aðalsmaður,
og einn frægasti ræðu-
skörungur, stjórnmála-
maður og rithöfundur
fornaldar, uppi á árunum
106 - 43 fyrir Krists burð.
I Tusculum, sem er í
Albanafjöllum, skammt
þar frá sem nú er borgin
Franscati, átti Cieeró land-
areignir. Er hann var orð-
inn undir í sjtórnmálabar-
áttunni í Róm dró hann
sig í hlé til seturs síns í
Tusculum, safnaði þar um
sig litlurn hópi vina og átti
við þá ýtarlega samræður
um heimspekileg efni.
Tveim árum fyrir dauða
sinn setti liann þessarsam-
ræður á bók.
Samræðurnar í Tuscul-
um eru í sókratískum stíl,
ef svo má að orði kveða,
en helsta viðfangsefni
þeirra var, hvaða þátt get-
ur heimspekin átt í því að
skapa mönnum hamingju-
samt líf? Svar Ciccrós við
þessari spurningu er bæði
margþætt og margslungið,
en meginefni þess er, að
liann trúir á frelsi manns-
andans, og að það og fag-
urt líferni muni duga
mönnum best. Heimspek-
ingar munu þykjast kenna
í þessari afstöðu einskonar
afturhvarf til grískrar
speki og Karl Búehner,
sem skriíar inngang að
þessari útgáfu, telur, að
cinmitt þetta afturhvarf
geri Ciceró nijög svo sér-
stakan á meðal róm-
verskra hugsuða.
Það er svo \ Þýskalandi
sem víöa annarstaðar, að
kunnáttu mann í lat-n-
cskri tungu fer óðum hrak-
andi. Þess vegna er bók,
sem gctin er út á latínu
ekki sérlega líkleg sölu-
vara. Þjóðverjar, - og
reyndar fleiri Evrópu-
þjóðir - hafa því lengi
tíðkað að gefa út tvimála
bækur á borð við þessa,
þ.e. á frummálinu en jafn-
framt með þýskum texta.
Þetta er gert þannig, að
önnur síðan er prentuð á
latínu en hin á þýsku og er
þess vandlega gætt, að
textarnir standist fullkom-
lega á. Þannig getur sá
lesandi, sem ekki kann
frummálið til fullnustu,
fylgst með latneska text-
anum af því aðberasaman
og jafnframt verður ritið
áhugavert fyrir málahesta
sem vilja geta borið saman
og jafnvel rekið hníflana í
þýðinguna.
Eins og áður sagði ritar
Karl Búchner inngang að
þessari útgáfu. Inngangur-
inn er bæði ýtarlegur og
fróðlegur og er þar gerð
góð grein fyrir’ævi, hugsun
og ritum Cicerós.
Jón Þ. Þór.
The Modern Jazz Quartet