NT - 06.07.1984, Blaðsíða 4

Föstudagur 6. júlí 1984 4
Verður gripið til valdboðs
til að verja nýræktina?
Blöndubændur deila um
nytjar af heiðalöndum
■ „Nýlegt beitarþolsmat bæði
á Auðkúluheiði og eins á Ey-
vindarstaðaheiði sýnir glögg-
lega að heiðarnar eru u.þ.b.
hóflega nýttar með þeim fjölda
sauðfjár, sem áformað er að
reka þangað í sumar. Hvert
hross, sem þangað verður rekið,
er því umfram beitarþol heið-
anna að því er ég tel,“ sagði
Sveinn Runólfsson, land-
græðslustjóri, m.a. um ástandið
á þessum tveim afréttum sex
hreppa í A-Húnavatns- og
Skagafjarðarsýslu. Sveinn hefur
setið á löngum og ströngum
fundum með sveitarstjórnar-
mönnum þessara hreppa og
kvað allt verða gert til að ná
samkomulagi um að menn hætti
við að reka hross á þessar heið-
ar, enda hafi mönnum verið
Ijóst í allmörg ár að að því
mundi koma. Spurður sagði
hann það aðeins verða ef í
algjört óefni væri komið, að
gripið yrði til utanaðkomandi
valdboðsaðgerða.
Sveinn var spurður skýringa
á þeim helmings mun á beitar-
þoli afréttanna, sem fram kæmi
í skýrslum, sem gefnar voru út
með tveggja ára millibili.
Hvernig eiga menn að taka
mark á slíkri skýrslusmíði?
Hann kvaðst taka undir að
mönnum væri þarna töluverð
vorkun og eðlilegt að þeim
gengi illa að skilja þennan gífur-
lega mun. (20.000 ærgildi og
10.500 ærgildi). í fyrri skýrsl-
unni - sem stuðst var við við
gerð Blöndusamninganna - sé
byggt á svokölluðu útreiknuðu
beitarþoli þar sem að miklu
leyti sé stuðst við grunnrann-
sóknir, sem fóru fram á 7.
áratugnum. Síðari skýrslan
byggi á rannsóknum á raunveru-
legu beitarþoli miðað við gróð-
urfarsástand heiðanna eins og
það vars.l. sumar, þarsem fram
kom að ástandið var helmingi
verra en hið útreiknaða.
Á Auðkúluheiði hefur nú
þegar verið sáð í um 700 ha af
þeim 3.000 ha sem Landsvirkj-
un samdi um að græða þar upp
á örfoka landi. Sveinn kvað
ennþá ekkert benda til annars
en að þessar uppgræðslutilraun-
ir muni takast, en ljóst sé að
dreifa verði áburði á þessa ný-
rækt í mörg ár. Hvorki Land-
græðslan, Landsvirkjun eða
bændur geti unað við að þessi
viðkvæma nýrækt verði nöguð
upp af hrossum.
Fyrst og fremst
sjálfstæðismál
„Fyrst og fremst held ég að
mönnum finnist þetta sjálf-
stæðismál, þ.e. að fara ekki
einhliða að afsala sér sínum
rétti. Sumir búa kannski aðal:
lega með kýr og svo hross og
það liggur í augum uppi að þeir
fara ekki að afsala sér beitarrétti
sínum á afréttinni til að færa
hann í hendurnar á einhverjum
öðrum - menn vilja ráða hvern-
ig þeir nýta hann“, sagði Por-
steinn Gunnarsson á Syðri-
Löngumýri m.a. um afstöðu
þeirra Svínvetninga, sem á
sveitarfundi felldu tillögu
hreppsnefndarmanna um að
banna upprekstur hrossa.
Uppgræðslu Landsvirkjunar
á afréttinni sagði hann ekki eiga
að hafa áhrif á búskaparmáta
manna. Landsvirkjun eigi að
skaffa þær fóðureiningar sem
fara undir lón, en það sé hins
vegar hcimamanna að ákveða
innbyrðis hvernig þær verði
nýttar. Þetta séu tvö óskyld
málefni.
Varðandi skýrslu um ofbeit á
afréttinni sagði Þorsteinn menn
verða að hafa í huga að hún hafi
verið gerð miðað við ástand á
afbrigðilegu sumri. „Og skýrsl-
ur eru líka alltaf skýrslur - tölur
alltaf tölur og vísindamenn alltaf
vísindamenn."
Þorsteinn kvað menn Iíka
verða að athuga það að ef knýja
eigi menn til að draga hrossin af
afréttinni þá gefi það auga leið
að það lendi alfarið á sauðfjár-
bændum að manna heiðina í
smalamennskur. „Þeir geta þá
ekki farið að væla utan í hrossa-
bændum eða leggja gjald á jarðir
þeirra fyrir fjallskilasjóð, eins
og mér skilst að dæmi séu um að
gert hafi verið hjá bónda, sem
eingöngu rekur kúabú", sagði
Þorsteinn.
Spurning um leiðir
„Innan hreppsnefndarinnar
erum við á því að draga verði úr
álagi á afréttina og þetta mál
snýst einfaldlega um leiðir til
þess. Við töldum það auðveld-
ast með því að taka af þeim
hrossabeitina, en út úr fundin-
um kom að fólk vill ekki þá leið
■ Friðmundarvatn á Auðkúluheiði. Beitarþolsrannsóknir, sem gerðar voru með tveggja ára millibili, gáfu mjög ólíkar niðurstöður.
■ Hvað gera menn í Torfulækjarhreppi, sem hafa samið við
Landsvirkjun um að reka ekki hross á afrétt ef þeir horfa upp á
Svínvetninga reka þangað stóð?
og þá verður að taka fækkunina
með öðru móti,“ sagði Sigurjón
Lárusson á Tindum, oddviti
þeirra Svínvetninga. Hvaða
aðrar leiðir séu færar sagði hann
ekki fullkannað enn sem komið
er.
Eitt folald eða 13 dilkar
„Það virðist vanta beit fyrir um
þriðjung þess búfjár sem rekinn
var á heiðina í fyrra. Að mati
Ólafs Dýrmundssonar, landnýt-
ingarráðunauts, og fleiri sem að
því starfa, þá er talið að hross
hafi tekið nálægt einum þriðja
hluta beitarinnar. -Jafnframt er
talið að meri með folaldi bíti á
við 10 ær með 13 lömbum. Með
tilliti til kjötarðs er þetta því
trúlega erfitt hlutfall fyrir hross-
in gagnvart fénu og því ekki út
í bláinn að fyrst sé ýtt við
hrossunum," sagði Jóhann
Guðmundsson í Holti í Svína-
vatnshreppi, m.a. í samtali við
NT.
Spurður um grasnytjar
heimahaga bar Jóhann Ólaf
einnig fyrir því að Svínavatns-
og Torfulækjarhreppar væru
meðal gróðursælustu hreppa
landsins, jafnvel gróðursælli en
í Rangárþingi þar sem hrossa-
kóngar hafa aldrei rekið hross á
afrétt. „Það er t.d. einn bóndi
hér, sem ekki hefur látið hross
sín á afrétt í nokkur ár og hann
er með mun vænni hross á
haustin en aðrir," sagði Jóhann.
Að vísu kvað hann vandamál
geta skapast á nokkrum jörðum
ef hætt væri að reka hross á
afrétt - en það væri hægt að
leysa enda sveitarstjórn búin að
tryggja sér lönd á leigu til þess
og Landsvirkjun boðið fram
fjárstyrk. Það virðist hins vegar
sáluhjálparatriði hjá sumum að
hrossin verði rekin.
Þá skeður eitthvað
Hvað segja svo og gera menn
í Torfulækjarhreppi, sem samið
hafa við Landsvirkjun um að
reka ekki hross á afrétt, ef þeir
horfa svo á Svínvetninga reka
þangað stóð?
„Við bíðum þangað til eitt-
hvað gerist í samningum ellegar
að menn fara að reka hrossin -
en þá verður sjálfsagt eitthvað
sem gerist. Leyfi Landgræðslan
einhverjum að reka hross á
afrétt þá hljótum við að fara að
athuga málin upp á nýtt,“ sagði
Torfi Jónsson, oddviti í Torfu-
lækjarhreppi, sem sagði menn
þó ekkert gera í þessu fyrr en á
reyni.
Hæstiréttur:
Vatnsnesingar reki
hrossin um Vatnsdal
- dómur undirréttar í upprekstrarmáli staðfestur
■ Á þriðjudag var staðfestur
í hæstarétti dómur undirréttar
í máli Þverárhrepps gegn
hreppsnefndum Þorkelshóla-
Ása- og Sveinsstaðahrepps um
upprekstur hrossa á afrétt. Var
Þverárhreppi gert að greiða
allan málskostnað í hæstarétti,
25000 krónur.
Deilan stóð um upprekstrar-
leið, en þar vildu Vatnsnesing-
ar (Þverárhreppsmenn) fá að
reka hross sín yfir lendur
bænda eins og þeir höfðu gert
um nokkurt skeið. Því vildu
jarðareigendur aftur á móti
ekki una og töldu að hrossin
skildu rekin um Vatnsdal og
þaðan á umrætt afréttarland. I
dómsorði undirréttar sem var
staðfest af hæstarétti var sú
krafa landeigenda, sem
hreppsfélög þeirra voru í for-
svari fyrir, talin réttmæt og
Vatnsnesingum gert að hlíta
henni eftirleiðis.
Veiðivötn í júlí:
Veiðileyfin nær uppseld
■ „Mér skilst að fólk veiði
nokkuð vel í Veiðivötnum
núna. Veðurblíðan veldur
því líka að fólk er duglegra
að vera við þetta,“ sagði
Sigríður Theódóra, hús-
freyja í Skarði í Landssveit,
spurð hvernig veiði og sala á
veiðileyfum í Veiðivötnin
hafi gengið síðan byrja mátti
veiðar þar þann 19. júní s.l.
Hún sagði sölu á veiði-
leyfum ganga mjög vel, en
selja má 40 leyfi á dag. Segja
megi að allt sé þegar uppselt
út júlímánuð, a.m.k. um all-
ar helgar, en helst að eitt-
hvað sé laust á virkum
dögum í miðri viku. „Fólkið
er ánægt, enda veiðihúsin,
sem við erum með þarna
innfrá, afskaplega vinsæl og
veiðin heldur betri en verið
hefur, að því er maður heyr-
ir“, sagði Sigríður.
í Landssveit, sagði Sig-
ríður ýmsa bændur byrjaða
að slá, suma af fullum krafti,
en öðrum fyndist þó tæplega
nógu sprottið enn til að hefja
slátt af krafti. Lítið sé þar
um að menn slái há, og því
þyki ekki gott að slá fyrr en
tún séu orðin fullsprottin.