Morgunblaðið - 09.09.2004, Síða 29

stemninguna í Grjótagötunni þegar
Unna og systkini hennar voru ung
og bjuggu þar ásamt foreldrum sín-
um Stefáni og Sigrúnu. Margir af
dáðustu listamönnum okkar Íslend-
inga voru þá tíðir gestir á þessu
listamannaheimili en handlagnari
fjölskylda hefur varla fundist en
fjölskyldan í Grjótagötu 4. Faðir
Unnu var enda vinsæll teikni- og
myndskurðarkennari á sínum tíma
og hefur getað kennt börnum sínum
ýmislegt.
Sjálf lærði Unna bókbandsiðn og
var mjög eftirsótt sem bókbindari
langt fram á efri ár. Það að hún var
iðnmenntuð og vann fyrir sér með
iðn sinni auk þess sem hún giftist
aldrei, á tímum þegar sjálfsagt þótti
að konur helguðu sig fjölskyldunni
og heimilisstörfum, segir sitt um að
Unna var ekki hrædd við að fara
sínar eigin leiðir. Þetta gerði það þó
ekki að verkum að hún væri utan-
garðs á neinn hátt, því þótt Unna
hafi að mörgu leyti verið einfari þá
var hún vinamörg enda traust og
laus við alla dómhörku. Ein af vin-
konum Unnu, Brynhildur Sörensen
eða Bryna, er mér sérstaklega
minnisstæð. Mér þótti ekki leiðin-
legt þegar Bryna kom frá útlöndum
og færði mér sælgæti og jafnvel
gjafir en hún var einstaklega hress
kona og mikill heimsborgari eins og
Unna.
Mér finnst eitthvað svo stutt síð-
an að Unna sat við vinnu sína í kjall-
aranum, baðaði sig með okkur í
Brúará, bauð upp á dýrindis veit-
ingar í Grjótagötunni eða sat með
Brynu eða afa inni í stofu og ræddi
málin. Það er þó ennþá styttra síðan
ég gerði mér grein fyrr en að hún
væri orðin gömul. Hún var 68 ára
þegar ég fæddist en ég var orðin
fullorðin þegar ég gerði mér grein
fyrir að hún væri virkilega orðin
gömul. Góð heilsa, sjálfstæði og
stolt frænku minnar hefur væntan-
lega komið í veg fyrir að ég gerði
mér grein fyrir þessu fyrr. Ég er
stolt af að hafa þekkt Unnu og bið
Guð að geyma hana.
Auður Þóra.
Um áratuga skeið var minnsta
menningarmiðstöð Reykjavíkur í
húsi Stefáns Eiríkssonar – kennara
Ríkarðs Jónssonar og Gunnlaugs
Blöndals – í Grjótagötu 4. Þar réði
ríkjum Unnur dóttir hans, bók-
bandslistamaður, sem hafði þar
einnig verkstæði sitt og systur sinn-
ar Bentínu í 12 fermetra kjallara-
herbergi, inngangur frá Aðalstræti.
Þegar inn var komið í menningar-
miðstöðina ilmaði af lími og litum,
höfugur ilmur af oasis-geitarskinn-
um af dýrustu gerð, ekta gylling-
arborðar lágu á vinnuborði systr-
anna, bunkar af bókum í vinnslu á
ýmsum stigum. Hávaxinn stólkollur
var í húsnæðinu fyrir gesti og þar
sátu þeir og fabúleruðu, vinirnir og
gestirnir: Jóhannes Kjarval sat þar
löngum – gjörsamlega normal þar
inni, Sigurður Benediktsson list-
munasali numpaði þar um lífið og
listina, leit inn daglega meðan hann
lifði og leitaði slökunar í streði kífs-
ins, Gunnar skipamiðlari Guðjóns-
son, reisnarlegur og sjentilmann-
læk, kom í Harris-Tweed Hunting
coat með bækur til bands og Jón
prófessor Steffensen muldraði lág-
um rómi, hvernig hann vildi hafa
frágang á bókum þeim, sem hann
kom með. Einnig voru bræðurnir
Vilhjálmur og Jón Ingvarssynir út-
vegsbændur vinir og viðskiptamenn
Unnar og menningarmiðstöðvarinn-
ar. Og svo Magnús Kjaran stórsali
og fagurkeri, sem varð tíðförult til
þeirra systra og einnig fjallamað-
urinn mikli og listaljósmyndarinn
Þorsteinn Jósepsson, sem fól bók-
bandsstofunni margvísleg verkefni
alla tíð. Og ekki sízt Torfi Hjart-
arson tollstjóri, sem kom með
margan bókabunkann af sjaldfeng-
um ritum, ábúðarmikill, en yfirleitt
á hraðferð.
Unnur Stefánsdóttir rak bók-
bandsstofu í húsi fjölskyldunnar
marga áratugi, lengi með Bentínu
systur sinni, en eftir fráfall hennar
var hún ein með reksturinn, unz
hún lagði hann af vegna aldurs fyrir
nokkrum árum. Stundum tók hún
bókbandsnema um hríð, listfengar
konur og unga menn, sem námu
handverkið og listina af meistaran-
um.
Hún vann fyrir alla þekktustu
bókamenn og bókasafnara landsins,
einnig leituðu opinberir aðiljar,
ráðuneyti og forsetar lýðveldisins til
hennar, þegar færa þurfti stórgjafir
erlendum höfðingjum. Hún var um
áratugi viðurkennd bezti bókbindari
landsins og hróður hennar barst
víða.
Leið mín til þeirra systra Unnar
og Bentínu lá um garð Sigurðar
Benediktssonar listmunasala fyrir
óralöngu. Það var ævinlega upp-
byggilegt og skemmtilegt að heim-
sækja þær á vinnustofuna, þar sem
þær stóðu og unnu að list sinni, ein-
beittar og innlifaðar, en gáfu sér
líka stund til að sinna gestum.
Í hádeginu fóru þær systur oft
prúðbúnar í ofurlitla heilsubótar-
göngu um miðbæinn, bættu þá örlít-
ið á rauðan kinnalitinn og skerptu á
varalitnum og gengu virðulegar um
gamla bæinn – og kíktu kannski í
hádegiskaffi á Borgina í leiðinni.
Stundum var vinkona þeirra, Bryn-
hildur Sörensen sendifulltrúi í
London, með í för, ef hún var stödd
á landinu.
Unnur Stefánsdóttir var sannsýn
og heiðarleg manneskja, með leiftr-
andi húmor, glæsileg á velli og hafði
ótrúlega og lifandi þekkingu á per-
sónugalleríi eldri Reykvíkinga.
Hún lifði æðrulausu lífi, kröfur
hennar voru litlar: sjerrístaup um
helgar með vinum eða vinkonum,
konjak með jólakaffinu, reglufesta í
öllu dagfari og íheldin viðhorf til
skjótra breytinga.
Hún skilaði farsælu og fallegu
lífsstarfi, fullu af list og fegurð, sem
gleðja mun ókomnar kynslóðir.
Blessuð sé minning Unnar Stefáns-
dóttur.
Bragi Kristjónsson.
Unnur Stefánsdóttir var á 93. ári
er hún lést hinn 30. ágúst sl. Lík-
amsþrek hennar var þá mjög þorrið
en sálarkröftum hélt hún allt fram á
síðustu stundir. Minni var gott og
skilningur á aðstæðum lítt skertur.
Að baki átti hún merkan feril og
langan sem frábær listamaður á því
sviði, sem margir kalla handíðir eða
iðnað. Á ég þar sérstaklega við bók-
band hennar, sem sannarlega var
allt í senn, fagurt, vandað og traust.
Margar bækur hennar voru ekki að-
eins vönduð handíð heldur gullfalleg
listaverk, sem báru vott um ná-
kvæma smekkvísi og sköpunargáfu.
Þær kynntust fyrir áratugum
kona mín, Sigrún og Unnur. Urðu
þær vinkonur ævilangt og reyndar
samverkamenn, því Sigrún nam
bókbandslist af henni. Saman leystu
þær svo gamlar og snjáðar skrudd-
ur úr álögum. Þvoðu blöðin og slétt-
uðu, bættu skemmdir á þeim og
endurnýjuðu alskinnin á þessum
fornminjum. Bættu spennsli og
fegruðu og hættu ekki fyrr en ljóti
andarunginn varð að fegursta svani.
Ég veit um marga slíka, á reyndar
fáeina sjálfur. Þorláksbiblía mín
varð þannig til úr þrem görmum en
er nú eins og ný – volg úr prent-
smiðjunni á Hólum. Þetta settu þær
stundum saman, vinkonurnar í
áföngum uppi í Borgarnesi þar sem
náttúrufegurðin blasti við augum
þeirra, er upp var litið frá verkinu –
og sopið á kaffibollanum. Þetta voru
þeim góðar og glaðar stundir, sem
síðar voru rifjaðar upp er þær hitt-
ust hér syðra. Ég veit ekki fyrir víst
hvenær ég kynntist Unni fyrst. Hún
bjó í Grjótaþorpinu, rétt norðan
Aðalstrætis en ég nálægt miðbæn-
um, uppi í Suðurgötu. Oft fórum við
strákarnir í hverfinu í bíó í Fjala-
kettinum, sóttum brauð í bakaríið í
Uppsalakjallaranum eða slóruðum
þarna um nágrennið. Ég man þá
eftir þeim Unni og Bentínu systur
hennar, sem þá voru fagrar ung-
meyjar, innan við tvítugt. Þær létu
svo lítið að heilsa okkur strákunum,
hlæja svolítið með okkur – og biðja
fyrir kveðjur til mömmu.
En með foreldrum okkar Unnar
var löng og góð vinátta. Húsið
Grjótagata 4 var í sameign Stefáns
Eiríkssonar myndskera og Stein-
unnar Thorarensen, afasystur föður
míns. Bjó hún á efri hæðinni og þar
dvaldi faðir minn hjá henni, er hann
hóf menntaskólanám. Þeir urðu
fljótt góðir vinir, Stefán og pabbi,
þótt talsverður aldursmunur væri
með þeim. Þeir héldu sambandi sín í
milli meðan báðir lifðu. Svo var
hann foreldrum mínum hugstæður
að þau létu einn sona sinna heita
Stefán, eftir þessum merka vini
þeirra og kennara móður minnar.
Unnur átti ekki langt að sækja
listfengið og hagleikann. Stefán
gerðist ungur tréskeri og myndlist-
armaður. Fór hann utan að læra út-
skurð og dráttlist. Að námi loknu í
Danmörku fór hann til Þýskalands,
Austurríkis og Ítalíu til frekara
náms og kynna. Þar ytra vann hann
til verðlauna í samkeppni um gerð
lágmyndar. Heim kominn hóf hann
kennslu í myndskurði og teikningu.
Varð það aðalstarf hans.
Það verður þó að segjast að æski-
legra hefði verið að Stefán gæti nýtt
tíma sinn til sköpunar listaverka.
Þau eru undrafögur en því miður
ekki mörg. Brauðstritið við kennsl-
una og skortur markaðar hér heima
í fátækt og fámenni sá fyrir því. En
nú er öldin önnur – sem betur fer.
Samband okkar hjóna við Unni
fór vaxandi eftir að við settumst að í
Borgarnesi. Ég tók við bókasafni
foreldra minna að þeim látnum. En
þótt þetta væri smátt safn voru þó
margar fágætar bækur í því, sumar
komar úr safni afa míns á Gils-
bakka. Augljóst var að margar
þeirra þörfnuðust viðgerða og nýs
bands. Kona mín, sem hafði lært
undirstöðuatriði í bókbandi, vildi
ekki láta við svo búið standa og hóf
að bæta úr ýmsu þótt fornar bækur
yrðu að bíða.
Þá er það að við hittum Unni
Stefánsdóttur og sögðum henni
málavexti. Varð úr að hún tók að sér
að koma í Borgarnes og dvelja þar
öðru hverju í því skyni að hjálpa til
við að lagfæra bækur okkar. Hún sá
strax hve handlagin og smekkvís
Sigrún er og ákvað að kenna henni
aðferðir við listbókband. Þetta góða
samstarf stóð í mörg ár og er gott
að minnast margra stunda frá þess-
um áföngum.
Ég hef enga kunnáttu í bókbandi.
En ég minnist þess að hafa horft á
þætti þess starfs hjá Unni. Eitt efni
þótti mér t.d. forvitnilegt að sjá.
Það var hvernig hún bjó til kápuefni
á bækur. Í stóran bakka setti hún
vökva með Íslandsmosa, sem hún
fékk í duftsformi frá Þýskalandi.
Síðan voru notaðir olíulitir úr túp-
um til þess að fá fram myndskreyt-
inguna og loks voru blöðin hengd
upp til þerris. Sigrún lærði þetta af
Unni og notuðu þær ekki annað en
þetta fagra kápuefni.
En það er víst gagnslítið að vera
að tala um bækur og bókband. Nú
horfa allir í tölvur og sumir telja
bækur úreltar. Ekki nema það þó.
En hvað sem slíkum spám líður er
víst og ábyggilegt að bækur unnar
af Unni munu um langan aldur
verða taldar listaverk og halda uppi
nafni hennar.
Við hjónin eigum góðar endur-
minningar um öll kynni af Unni
Stefánsdóttur. Ekki síst þeim
stundum, sem hún dvaldi á heimili
okkar í Borgarnesi. Það var heldur
ekki ónýtt þegar þær stöllur slök-
uðu á við bókband eða náttúruskoð-
un og beindu kröftunum að mat-
argerðarlist. Mér þóttu þær þá
sanna kenningu móður minnar að
matgerðin væri ein af perlum
listanna. Og sjálfur var ég sýnilegt
sönnungargagn um það að ég kunni
að meta þá íþrótt.
Sem persóna var Unnur yndisleg
manneskja. Hún var tíguleg ásýnd-
ar, hófsöm í tali um menn og mál-
efni og góðviljuð í annarra garð.
Hún las mikið og mundi vel það sem
hún las, enda vel gefin og gerð á alla
lund. Oft rifjaði hún upp frásagnir
sem foreldrar hennar höfðu sagt
henni og laðaði hún slíkar minning-
ar fram úr huga sér með blandi af
húmor og svolitlum hlátri.
Og nú er löngu og merku lífi lok-
ið. „Mínir vinir fara fjöld“, sagði
Bólu-Hjálmar. Við sem kynntumst
Unni Stefánsdóttur þökkum vináttu
hennar, traust og trygglyndi. Biðj-
um henni blessunar og segjum: Far
þú vel.
Ásgeir Pétursson.
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. SEPTEMBER 2004 29
✝ Sigríður Egils-dóttir fæddist á
Galtalæk í Biskups-
tungum 5. maí 1915.
Hún lést á Hrafnistu í
Hafnarfirði 30. ágúst
síðastliðinn. Foreldar
hennar voru Egill Eg-
ilsson, f. 8. ágúst
1870, d. 15. des. 1954
og Guðlaug Steinunn
Guðlaugsdóttir, f. 19.
maí 1879, d. 30. jan.
1967. Systkini Sigríð-
ar voru: Egill, f. 14.
júlí 1898, d. 9. janúar
1984, Jóhanna, f. 15.
apríl 1900, d. 30. janúar 1987,
Oddný, f. 14. maí 1902, d. 22. apríl
1990, Jóhannes, f. 29. ágúst 1904,
d. 8. júlí 1991, Guðlaugur Her-
mann, f. 10. febrúar 1906, d. 12.
maí 1992, Lovísa Aðalbjörg, f. 7.
september 1908, d. 8. febrúar
1994, og Guðmundur, f. 26. ágúst
1913, d. 6. nóvember 1991.
Fyrri maður Sigríðar var Guð-
mundur Rósenberg Bjargmunds-
son, f. 28.4. 1916, d. 13.10. 1966.
Börn þeirra eru: 1) Erling Rósen-
berg, f. 28. júlí 1936, d. 8. sept-
ember 1940. 2) Una Oddbjörg, f.
10. október 1937. Eiginmaður
hennar er Þórir Skúlason, f. 17.
ágúst 1937. Börn þeirra eru Sig-
ríður, f. 26. ágúst 1961, Skúli, f. 4.
apríl 1965 og Sæunn, f. 30. júlí
1967. Barnabörn
Unu og Þóris eru tíu.
3) Erling Rósenberg,
f. 28. júlí 1947. Eig-
inkona hans er Vil-
helmína Ísaksen, f.
11. ágúst 1948. Börn
þeirra eru Guðmund-
ur Reidar, f. 25. maí
1968 og Ómar Rósen-
berg, f. 9. mars 1970.
Barnabörn Erlings
og Vilhelmínu eru
sex.
Seinni maður Sig-
ríðar var Indriði Sal-
ómon Friðbjarnar-
son, f. 25.12. 1909, d. á Hrafnistu í
Hafnarfirði 5. júní sl. Indriði átt
einn son með fyrri eiginkonu sinni,
Aðalbjörn, sem lést skömmu eftir
fæðingu. Fósturson áttu þau hjón,
Eið, f. 10.2. 1936, d. 6.3. 1987. Dótt-
ir Eiðs er Arnbjörg, f. 1.9. 1957.
Sigríður ólst upp á Galtalæk í
Biskupstungum, flutti að heiman
um tvítugt og bjó lengst af í
Reykjavík en bjó þó einnig nokkur
ár á Selfossi. Hún sinnti ýmsum
störfum um ævina, s.s. við fisk-
vinnslu og var starfsmaður við
sjúkrahús. Síðustu æviárin dvöldu
Sigríður og Indriði á Hrafnistu í
Hafnarfirði.
Útför Sigríðar verður gerð frá
Bústaðakirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
Nú er amma okkar og langamma
farin yfir móðuna miklu, við vorum
svo heppnir að hafa ömmu með okkur
öll okkar uppvaxtarár þá minnumst
við þess þegar við heimsóttum og vor-
um stundum marga daga hjá ömmu
og Indriða á Selfossi í Landsbankan-
um þar sem Indriði var húsvörður og
fengum við að ganga með honum bak
við afgreiðsluna sem var nú ekki lítið
gaman fyrir litla stráka, leika okkur í
garðinum aftan við bankann og svo
var jú alltaf góður matur hjá ömmu og
Indriða, saltfiskurinn var vinsæll hjá
þeim og góður. Alltaf passaði amma
uppá að við færum með bæn fyrir
háttinn.
Amma lét ljóð fylgja gjöf til okkar
og það var svona;
Trúðu á tvennt í heimi
tign sem æðsta ber:
Guð í alheimsgeimi,
Guð í sjálfum þér.
(Steingr. Thorsteinsson.)
Það voru forréttindi að fá að hafa
þig svo lengi, amma.
Ómar Rósenberg Erlingsson
og börn. Guðmundur
Erlingsson og fjölskylda.
Mig langar að þakka ömmu Siggu
fyrir samfylgdina. Þakka fyrir góða
ömmu með stórt hjarta.
Þegar ég var lítil beið ég alltaf
spennt eftir að sjá hvað amma Sigga
gæfi mér í afmælisgjöf. Hennar gjafir
voru svo sérstakar, einstakar eins og
hún sjálf. Á unglingsárunum þegar
mér fannst nafnið okkar nú heldur
kerlingarlegt fyrir mig þá var ég samt
þakklát fyrir að heita sama nafni og
amma, því amma var sérstök og ég
vildi vera þannig.
Amma Sigga varð gömul í árum en
alltaf ung í anda. Hún fylgdist vel með
börnum, barnabörnum og barna-
barnabörnum. Henni fannst við
kannski ekki alltaf skynsöm eða
smekkleg og hún lá ekkert á skoðun-
um sínum með það. Svo hló hún bara
að öllu saman og við líka. Hún fylgdist
ekki bara með okkur sem stóðum
henni næst. Hún fylgdist líka vel með
þjóðmálunum. Ég man að í vor fannst
henni mesta vitleysa að fara út í for-
setakosningar. Að láta svona við hann
Ólaf eins og hún sagði. Henni fannst
líka alltof mikið um stríð og hörmung-
ar í heiminum. Hún var því alltaf fegin
þegar ferðaglaðir afkomendur hennar
komu heilir til baka úr utanlandsferð-
um sínum.
Amma Sigga var alltaf smekklega
klædd og vel til höfð, vissi vel hvað var
í tísku og ekki síður hvað var við hæfi.
Hún skildi ekkert í því hvað við
mamma vorum latar að fara á útsöl-
urnar í sumar, hún hefði sko farið
hefði hún getað.
Ég á margar og bara góðar minn-
ingar um ömmu. Ein er mér sérstak-
lega kær. Fyrir nokkrum árum sagði
hún mér að hana hefði alltaf langað að
sjá kertafleytinguna á Reykjavíkurt-
jörn, sem fram fer í ágúst ár hvert.
Það væri auðvitað ágætt að sjá þetta í
sjónvarpinu en ábyggilega betra að
vera á staðnum. Svo við drifum okkur
bara næst þegar kertum var fleytt og
amma varð ekki fyrir vonbrigðum.
Hún gladdist eins og barn. Þá fann ég
svo vel hvað það er gott að vera með
fólki eins og ömmu Siggu sem kunni
af öllu hjarta að gleðjast yfir litlu.
Elsku amma Sigga, hún er yndisleg
minningin um hlýtt handtak þitt, þeg-
ar við kvöddumst í síðasta sinn. Guð
geymi þig.
Þín
Sirrý.
Elsku langamma Sigga. Þú varst
alltaf glöð og skemmtileg. Þú varst
alltaf í góðu skapi og alltaf tilbúin að
taka á móti gestum. Ef ég ætti að lýsa
þér í þremur orðum þá vantar mig
fleiri orð. Þú varst mjög skemmtileg,
góð, fín og svo margt, margt fleira.
Ég mun alltaf muna hvað þér
fannst gaman að fá heimsókn og hvað
öllum fannst gaman að fara í heim-
sókn til langömmu Siggu.
Ég man seinustu heimsóknina
mína til þín. Þá gaf ég þér eyrnalokka
sem þú varst mjög ánægð með og
baðst strax um að láta setja þá á þig.
Elsku langamma Sigga, takk fyrir
dagana og árin sem við áttum saman.
Kveðja til þín, langamma, þinn
Hjalti.
Ég vil með örfáum orðum minnast
móðursystur minnar Sigríðar Egils-
dóttur, en hún er síðust systkinanna
átta frá Galtalæk í Biskupstungum,
sem yfirgefur þessa jarðvist.
Í hugann koma minningar frá
æskuárum er ég ungur drengur í
Hafnarfirði ferðaðist inn til Reykja-
víkur með móður minni, en þá var æv-
inlega komið við hjá Siggu frænku en
þær systur voru mjög samrýndar,
gleði og léttleiki ávallt ríkjandi þegar
þær hittust, sem hélst alla tíð á meðan
báðar lifðu og ekki spillti fyrir ef vin-
konur þeirra Setta og Gunna, syst-
urnar frá Höfða, voru viðstaddar.
Gjarnan var farið í gönguferðir í bæ-
inn ásamt okkur börnunum, það voru
sannarlega glæsilegar ungar konur
sem gengu um Reykjavíkurgötur
SIGRÍÐUR
EGILSDÓTTIR
SJÁ SÍÐU 30