Morgunblaðið - 04.10.2004, Blaðsíða 10

10 MÁNUDAGUR 4. OKTÓBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
ÍSLAND er eitt þeirra Evrópuríkja
þar sem beitt er svokallaðri beinni
skipunaraðferð við veitingu dómara-
embættis við Hæstarétt. Einkum er
beitt þrenns konar aðferðum við val á
hæstaéttardómurum víða um heim,
en auk skipunaraðferðarinnar má í
öðru lagi nefna kosningaaðferð og í
þriðja lagi blöndu af þessu tvennu.
Samkvæmt lögum um dómstóla frá
1998 eiga níu dómarar sæti í Hæsta-
rétti sem forseti Íslands skipar
ótímabundið samkvæmt tillögu
dómsmálaráðherra. Í 3. mgr. 4. gr.
dómstólalaganna segir að dómsmála-
ráðherra skuli leita umsagnar
Hæstaréttar um hæfi og hæfni um-
sækjenda til að gegna því. Þessu er
svipað farið í ýmsum nágrannalönd-
um, en annars staðar er hæstarétti
ekki ætlað neitt umsagnarhlutverk.
Lávarðadeild fer yfir umsóknir
Í Bretlandi, þar sem skipunarað-
ferðinni er beitt, eru hæstaréttar-
dómarar skipaðir af drottningunni að
tillögu forseta lávarðadeildar þings-
ins, en hann er næstráðandi á eftir
dómsmálaráðherra. Það er á hendi
forseta lávarðadeildar að fara yfir
umsóknir með dómurum við réttinn
þar sem lagt er mat á hæfni og hæfi
umsækjenda áður en tillögu er skilað
til drottningar.
Í Bandaríkjunum er þessu ólíkt
farið þar sem Bandaríkjaforseti kem-
ur með tillögu til Bandaríkjaþings,
sem kallar umsækjanda fyrir þingið.
Fara þar fram eins konar yfir-
heyrslur (hearings) og lagt mat á
hæfni umsækjandans. Bandaríkja-
forseti er bundinn af niðurstöðu
þingsins varðandi hæfni dómaraefn-
isins og getur ekki skipað í embættið
fyrr en samþykki þings liggur fyrir.
Sjaldgæft er þó að þingið synji tillögu
forseta í þessum efnum.
Danadrottning
skipar í embætti
Í Danmörku, þar sem skipunarað-
ferð er við lýði, hefur hæstiréttur
landsins töluvert mikið um ráðning-
armál við réttinn að segja. Þar er
skipunarvaldið á hendi drottningar
sem skipar í dómaraembætti að til-
lögu dómsmálaráðherra. Hins vegar
fer í gang ákveðið ferli áður en að því
kemur, því sérstöku skipunarráði er
falið að meta umsækjendur og mæla
með einum úr hópi umsækjenda til að
sitja í dómi í fjórum dómsmálum. Að
þeim loknum er frammistaðan metin
af dómurum við Hæstarétt og komist
hann í gegnum prófraunina er mælt
með honum við ráðherra, sem skilar
tillögu sinni um hann til drottningar.
Þess má geta að í fyrrnefndu skip-
unarráði eiga sæti þrír dómarar frá
sínu dómstiginu hver, lögmaður og
lagaprófessor og tveir ólöglærðir
fulltrúar. Síðast var skipað í dómara-
embætti við Hæstarétt Danmerkur 1.
janúar sl. Í Hæstaréttinum sitja
nítján dómarar, þar af fjórar konur.
Skipunaraðferð er líka beitt í Nor-
egi þar sem konungur skipar í emb-
ætti að fenginni tillögu frá dómsmála-
ráðherra. Hæstiréttur metur
umsækjendur og skilar umsögnum til
ráðherra. Ráðherra og konungur
ráða valinu á endanum en leggja jafn-
an mikið upp úr umsögnum Hæsta-
réttar. Síðast var skipað í dómara-
embætti 1. ágúst sl. Í dómi sitja
nítján dómarar, þar af sex konur.
Svipað fyrirkomulag er í Finn-
landi, en þar kemur finnski hæstirétt-
urinn með tillögur um dómara til for-
seta Finnlands sem skipar í embættið
eftir að hafa ráðfært sig við dóms-
málaráðherra og ráðherraráð. Í Sví-
þjóð er það dómsmálaráðherra sem
gerir tillögu um nýjan dómara en rík-
isstjórnin fer hins vegar með skipun-
arvaldið.
Í Frakklandi deila þrjú embætti
með sér skipunarvaldinu, þ.e. forseti
lýðveldisins og forsetar þingsins.
Hæstiréttur sjálfur kemur ekki að
ráðningarmálum.
Þingin kjósa dómara
Í sumum Evrópulöndum er farin
kosningaleiðin við að velja dómara
inn í hæstarétt og á það við í löndum
eins og Portúgal, Þýskalandi, Lett-
landi, Króatíu, Ungverjalandi o.fl.
Þing þessara landa kjósa dómara,
oftast neðri deildir, en í sumum til-
vikum báðar þingdeildir.
Mismunandi er milli ríkja sem
beita kosningaaðferðinni hvaða aðilar
skila tillögum um umsækjendur um
dómaraembætti. Í grófum dráttum
má segja að tillögur komi ýmist frá
forseta, þjóðþingunum eða Hæsta-
rétti.
Algengasta aðferðin við val á
hæstaréttardómurum er þó blanda af
kosningaaðferðinni og skipunarað-
ferðinni og er þessi millivegur farinn í
löndum eins og Spáni, Ítalíu, Aust-
urríki, Armeníu, Rúmeníu o.fl. Þessi
millivegur er þó ekki einhlítur því í
ríkjum eins og Ítalíu og Úkraínu geta
yfirvöld farið yfir í skipunaraðferðina
eins og lýst var hér að ofan.
Danski hæstirétturinn setur umsækjendur í fjögur próf og gefur umsögn
Aðkoma dómstóla að
ráðningarmálum mis-
munandi milli landa
UM einni og hálfri milljón króna var
safnað á laugardag handa börnum
Sri Rhamawati sem lést með vofveif-
legum hætti fyrr á þessu ári. Að
söfnuninni stóðu ýmsir aðilar, bæði
vinir og vandamenn. Harpa Rut
Hilmarsdóttir, einn forsvarsmanna
söfnunarinnar, segir þegar verið bú-
ið að safna 2,5 milljónum króna og
því í það heila um fjórum milljónum.
Peningarnir eru ætlaðir til kaupa á
stærra húsnæði fyrir fjölskylduna,
en þau eru átta talsins og búa nú í
lítilli íbúð. Fólk getur lagt málefninu
lið með því að hringja í símanúmer
söfnunarinnar 900-5000 og dragast
þá 1.000 krónur af símareikningi
þeirra.
Morgunblaðið/Golli
Peningum safnað handa börnum
Sri Rhamawati til húsnæðiskaupa
SAMFYLKINGIN
kynnti í gær væntan-
lega tillögu til þings-
ályktunar um innrásina
í Írak þar sem lagt er til
að Alþingi setji á fót
rannsóknarnefnd til
þess að kanna forsendur
fyrir stuðningi Íslend-
inga. Að henni standa
jafnframt Frjálslyndi
flokkurinn og Vinstri
hreyfingin – grænt
framboð. Er líka lagt til
að Ísland verði tekið af
lista hinna sjálfviljugu
þjóða og að Alþingi lýsi
því yfir að stuðningur
við innrásina í Írak hafi
verið mistök.
Önnur tillaga til
þingsályktunar frá
Samfylkingunni fjallar um stofnun
embættis talsmanns neytenda, sem
ætlað er að styrkja stöðu neytenda á
markaði. „Hún hefur verið fremur
veik hér á landi og ljóst að við erum
áratugum á eftir nágrannaþjóðum
okkar í neytendavernd og í því að
tryggja neytendarétt. Við viljum
færa undir talsmann neytenda fram-
kvæmd laga um óréttmæta við-
skiptahætti og neytendavernd og
löggjöf er lýtur að öryggi vöru og
markaðsgæslu, sem nú er á tveimur
stöðum í kefinu,“ segir Þórunn
Sveinbjarnardóttir.
15 milljarða fjárfestingarátak
Stefnuyfirlýsing í menntamálum
er ennfremur á döfinni segir Björg-
vin G. Sigurðsson. „Við leggjum
fram undir yfirskriftinni „Framtíð-
arskólinn“ sérstakt fjárfestingará-
tak í öllum stigum menntakerfisins,
þar sem markmiðið er að leggja 15
milljarða króna til menntakerfisins,
umfram það sem ríkisstjórnin hefur
áætlað til menntamála, á einu kjör-
tímabili og síðan aftur á næsta kjör-
tímabili þar á eftir. Við höfum reikn-
að út að varanleg hagvaxtaráhrif af
þessum fjárfestingum verði 1% og
þegar þau komi fram að fullu muni
tillögur Samfylkingarinnar um sér-
stakt menntaátak geta aukið lands-
framleiðslu á mann um 3–6%,“ segir
Björgvin. Hann segir ennfremur að
„meginfjármagnsaukningin í
menntakerfinu hafi orðið á grunn-
skólastiginu þar sem sveitarfélögin
hafa unnið að einsetningu skólanna
og varið til þeirra miklu meiri fjár-
munum en ríkið gerði á sínum tíma.“
Í stefnuskrá Samfylkingarinnar
eru meðal annars þau markmið að
tekjustofnar sveitarfélaga verði
auknir með samningum við ríkis-
valdið og að gjaldfrjáls leikskóli
verði undirbúinn í áföngum í sam-
ræmi við þær auknu tekjur. Einnig
er lagt til að endurgreiðsluhlutfall
námslána verði lækkað úr 4,75% í
3,75% og að 30% lána verði breytt í
styrk, sé námi lokið innan ákveðins
tíma. Þá er miðað að því að ríkið
greiði tónlistarnám á framhalds-
skólastigi, líkt og annað nám.
Samfylkingin mun ennfremur
leggja fram frumvarp til laga um að
matarskattur verði lækkaður úr 14%
í 7% af nauðþurftum. „Við teljum að
sú skattalækkun komi þeim best
sem hafa úr minnstu að spila og að
jöfnunaráhrifin af henni verði mun
meiri en af þeim áformum ríkis-
stjórnarinnar, að lækka tekjuskatt
um 1%,“ segir Össur Skarphéðins-
son.
Er áætlað að matarreikningur al-
mennings muni með þessu lækka um
ríflega fimm milljarða króna.
Samfylkingin kynnir áherslur
sínar í þingbyrjun
Talsmaður neyt-
enda og lækkun
matarskatts
Morgunblaðið/Golli
Björgvin G. Sigurðsson, Össur Skarphéðinsson,
formaður Samfylkingarinnar, og Þórunn Svein-
bjarnardóttir á fréttamannafundi um þingmál
og áherslur flokksins á komandi þingi.
ARNBJÖRG Sveinsdóttir verður
varaformaður þingflokks sjálfstæð-
ismanna í stað Sigríðar Önnu Þórð-
ardóttur sem tók nýlega við emb-
ætti umhverfisráðherra. Einar K.
Guðfinnsson er áfram formaður
þingflokksins.
Þar sem Sigríður Anna hefur
tekið við ráðherradómi mun hún
ekki verða fulltrúi í fastanefndum
og öðrum nefndum á vegum þings-
ins. Þingflokkurinn hefur því m.a.
ákveðið að Guðlaugur Þór Þórðar-
son verði formaður umhverfisnefnd-
ar í stað Sigríðar Önnu. Þá kemur
Arnbjörg Sveinsdóttir inn í um-
hverfisnefndina í stað Sigríðar
Önnu. Arnbjörg fer á móti úr alls-
herjarnefnd og kemur Kjartan
Ólafsson þangað inn í hennar stað.
Drífa í utanríkismálanefnd
Bjarni Benediktsson tekur sæti
Sigríðar Önnu í heilbrigðisnefnd og
við sæti hennar í Íslandsdeild þing-
mannaráðstefnunnar um norður-
skautsmál tekur Einar K. Guðfinns-
son. Sigurður Kári Kristjánsson
verður þar varamaður í stað Ein-
ars.
Drífa Hjartardóttir tekur sæti
Árna Ragnars Árnasonar í utanrík-
ismálanefnd, en hann lést í sumar.
Sigurður Kári Kristjánsson verður
varamaður í nefndinni í stað Drífu.
Einar Oddur Kristjánsson verður
formaður í sendinefnd þingsins hjá
NATO í stað Árna Ragnars og
Kjartan Ólafsson verður varamaður
í stað Einars Odds.
Þá tekur Kjartan Ólafsson sæti í
Íslandsdeild Vestnorræna ráðsins í
stað Einars Odds og Birgir Ár-
mannsson verður varamaður í Evr-
ópuráðinu í stað Árna Ragnars.
Arnbjörg Sveinsdóttir vara-
formaður þingflokksins