Morgunblaðið - 04.10.2004, Síða 20

20 MÁNUDAGUR 4. OKTÓBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Þ
að geta sannarlega ekki allir státað
af því að hafa orðað kveðjuna sem
ætlað var að vera skilaboð mann-
kynsins til íbúa geimsins, ef ein-
hverjir væru, á því augnabliki er
maður steig fyrst fæti á tunglið.
En það getur James C. Humes,
prófessor í sagnfræði við ríkishá-
skólann í Colorado, sem var hér á landi fyrir helgi en
hann starfaði á sínum tíma sem ræðuritari fyrir
Richard Nixon, forseta Bandaríkjanna 1969–1974.
Það var dag einn árið 1969 sem Nixon bað Humes
um að semja fyrir sig stutt ávarp. „Ég vil að þú
skrifir orðin sem við setjum á veggskjöldinn sem
tunglfararnir okkar skilja eftir á tunglinu,“ sagði
Nixon við Humes. Og ræðuritarinn lagði höfuðið í
bleyti. Eftir nokkra stund birtist hann með þessi orð,
sem prýða veggskjöld sem um aldur og ævi verður
fyrsta merki mannaferða á tunglinu: „Hér stigu
menn frá plánetunni jörð fyrst fæti á tunglið í júlí
1969. Við komum í friði í nafni alls mannkyns.“
Humes segir í samtali við Morgunblaðið að barna-
börnunum hans finnist það ógurlega merkilegt að afi
þeirra skuli hafa samið orð sem rituð séu í stein á
tunglinu. Sposkur á svip bætir Humes þessu svo við:
„Ég sagði líka einhvern tímann fyrir löngu að þó að
ég liti alls ekki út eins og kvikmyndastjarna þá gæti
ég huggað mig við það að ég gæti boðið ungum
stúlkum í kvöldverð, drukkið með þeim flösku af
góðu víni og síðan sagt við þær: Sérðu blessað tungl-
ið, ég skrifaði á tunglið.“
Naut þess að
vinna fyrir Nixon
Humes var hér á landi fyrir helgi og flutti þá tvo
opinbera fyrirlestra á vegum Samtaka um vestræna
samvinnu (SVS), Varðbergs, Stofnunar stjórnsýslu
og stjórnmálafræði við Háskóla Íslands og Politicu,
félags stjórnmálafræðinema við HÍ.
Humes hefur skrifað fjölda bóka, m.a. nokkrar um
Winston Churchill og um William Shakespeare.
Hann kennir við ríkisháskólann í Colorado, sem fyrr
segir, en getur státað af því að hafa verið ræðuritari
hjá fimm forsetum Bandaríkjanna, Dwight
Eisenhower, Nixon, Gerald Ford, Ronald Reagan og
George Bush eldri. Og þó er Humes ekki nema 69
ára gamall.
Humes er ekki aðeins fróður með eindæmum um
sögu Bandaríkjanna heldur kemur á daginn að hann
er prýðileg eftirherma. Meðan á viðtali hans við
Morgunblaðið stendur bregður hann sér gjarnan í
gervi þeirra sem hann er að vitna til; best nær hann
þó Churchill og Nixon, Slóttuga Dick [e. Tricky
Dick] eins og gárungarnir kölluðu hann. Og Nixon
stendur enda næst hjarta Humes af þeim forsetum
sem hann þjónaði í Hvíta húsinu. Hann segist
átt náin samskipti við Nixon og sé enn í góðu
bandi við dóttur hans.
„Ég naut þess að vinna fyrir Nixon. Hann á
auðvelt með að blanda geði við fólk,“ segir Hu
sem yfirgaf Hvíta húsið 1972 og fór til starfa
ríkisráðuneytinu bandaríska, „en hann var hlý
ur á vitsmunalegan máta.“
Humes segir Nixon ávallt hafa tekið virkan
ræðuskrifunum. Gerald Ford og George Bush
aldrei breytt orði í ræðunum sem hann hafi sk
fyrir þá. Nixon hafi hins vegar sífellt verið að
með hugmyndir að breytingum og endurbótum
„Hann var eins og prófessor við háskóla. Mað
ekki best eftir þeim sem gaf háar einkunnir e
mann aldrei vinna fyrir þeim, maður man hin
eftir þeim sem segir: þú getur gert betur.
Þannig var Nixon og ég naut þess. Hann va
að storka manni til að gera enn betur. Og svo
hann sífellt að horfa til framtíðar; hugsandi u
hvernig mætti umbylta samskiptunum við Kín
svo framvegis.“
Um endaloks Nixons og afsögn 1974 segir H
að hann hafi auðvitað sjálfur fært andstæðing
um vopnin í hendurnar með ofsóknaræði sínu
hafi síðan ekki hikað við að nota þau. „En fles
setar, rétt eins og flestir forstjórar stórfyrirtæ
eru hugsjúkir með einum eða öðrum hætti. E
sem hefur þann metnað að vilja verða forseti
verið annað. Kennedy fékk hundrað konur í h
sókn til sín í Hvíta húsið, og án þess að ég æt
dæma það út frá siðferðilegu sjónarmiði þá te
það vera merki um hugsýki. Sama má segja u
Clinton, sem átti í ástarsambandi við lærling
húsinu. Ford var að vísu ekki svona en almen
ég að þetta eigi við um forseta.
En hvað Nixon varðar þá var hann snjall m
hann sýndi framsýni í utanríkismálum. Að mö
leyti var hann hæfari en aðrir forsetar sem ég
fyrir.“
Eisenhower alltaf í
hlutverki hershöfðingjans
Humes var ungur háskólanemi þegar hann
tók að sér verkefni fyrir Eisenhower, sem var
Bandaríkjanna 1953–1961. „Ég vil nú ekki ger
mikið úr þeim störfum mínum. En ég fékk þó
hitta Eisenhower og ég skrifaði síðar ræðuna
Nixon flutti þegar Eisenhower dó.“
Humes segir að Eisenhower hafi alltaf kom
sem fjögurra stjörnu hershöfðinginn sem han
„Þegar hann talaði til þín þá varst þú óbreytt
hann var yfirmaðurinn. En hann gat kveikt á
anum fyrirvaralaust og skyndilega verið orðin
og Stikilsberja-Finnur eins og ímynda mætti
„Ég hef hitt alla þessa forseta en að hitta Churchill var eins og að hitta guð sjálfan,“ segir James C. Hum
„Flestir forseta
James C. Humes starfaði sem ræðuritari fyrir fimm forseta Band
ríkjanna og hefur því ýmsar sögur að segja, auk þess sem hann er
prýðileg eftirherma. Davíð Logi Sigurðsson hitti Humes þegar h
var hér á landi fyrir helgi.
STERKARI Í SAMEININGU
Áhyggjur margra af sambandiBandaríkjanna og ríkja Evr-ópu voru til umræðu í frétta-
skýringu í Morgunblaðinu í gær. Þar
var jafnframt fjallað um þær áhyggj-
ur, sem margir í Bandaríkjunum hafa
af því að þrátt fyrir svipað mat á þeim
ógnum, sem að hinum vestræna heimi
steðja, séu Evrópuríkin ekki reiðubú-
in að leggja nægilega mikið til eigin
varna til að mæta hættunum.
Í Bandaríkjunum furða margir sig á
því að Evrópumenn telji að hægt sé
að leysa öll vandamál í samskiptum
ríkja með því að beita alþjóðalögum.
Þeir segja sem svo; hvaða vit er í því
að ætla að berja einræðisstjórnir til
hlýðni með lagabókstaf, ef enginn er
tilbúinn að beita valdi til að fram-
fylgja lögunum? Bandaríkjamönnum
finnst þeir iðulega settir í þá stöðu,
nauðugir viljugir, að taka að sér hlut-
verk alþjóðalögreglu. Þeir benda t.d.
á að Evrópuríkin treystu sér ekki til
að skakka leikinn í þjóðernisdeilunum
á Balkanskaganum án þess að biðja
Bandaríkin um hjálp.
Á móti hafa Evrópuríkin áhyggjur
af því að Bandaríkjamenn séu of
byssuglaðir þegar að því kemur að
leysa deilur í alþjóðamálum, láti ekki
reyna nægilega á diplómatískar leiðir
og hlusti ekki á ráð bandamanna
sinna. Evrópuríkin geta bent á röð
mistaka, sem Bandaríkin gerðu í
Íraksmálinu, máli sínu til stuðnings.
Það er hins vegar engin ástæða til
neinnar Þórðargleði yfir því hvernig
fyrir Bandaríkjamönnum er komið í
Írak. Miklu fremur er nú ástæða til að
Evrópuríkin leggi þeim lið við að
koma ástandinu í landinu í öruggara
horf. Öryggi bæði Bandaríkjanna og
Evrópu veltur á því, hvað sem mönn-
um kann að finnast um hina upp-
haflegu ákvörðun um innrás í landið.
Bezta leið Evrópuríkjanna til að
hafa áhrif á stefnu Bandaríkjanna í
alþjóðamálum er að líkindum að efla
eigin getu til að beita valdi þegar þess
þarf með til að framfylgja alþjóðalög-
um og samþykktum alþjóðastofnana.
Evrópumenn eiga að vita jafnvel og
Bandaríkjamenn – og jafnvel öllu bet-
ur – að stundum dugar ekki samn-
ingaleiðin og friðkaup við einræðis-
herra geta haft skelfilegar
afleiðingar, eins og öllum ætti að vera
ljóst sem þekkja aðdraganda seinni
heimsstyrjaldarinnar. Ef Bandaríkja-
menn hafa trú á að gerðir fylgi orðum
Evrópuríkjanna; en að tal þeirra sé
ekki innantómt vegna þess að þau eigi
í raun enga leið nema samningaleiðina
vegna hernaðarlegs getuleysis, eru
þeir líklegri til að hlusta á sjónarmið
þeirra.
Það tal, sem stundum heyrist í Evr-
ópu, að álfan eigi að mynda „mót-
vægi“ við Bandaríkin í alþjóðamálum,
er varasamt. Evrópumenn, sem vilja
leitast við að skapa „margpóla“ heim
til að koma í veg fyrir ofurafl Banda-
ríkjanna, gleyma því að það er lang-
líklegast að mótvægið við Bandaríkin
komi annars staðar að. Vaxandi efna-
hags- og hernaðarmáttur ríkja á borð
við Kína og Indland, auk kjarnorku-
brölts ríkja víða um heim, mun skapa
alveg nógu marga nýja „póla“.
Við megum ekki gleyma því að
þrátt fyrir mismunandi skoðanir á
stundum er það miklu fleira, sem
sameinar Evrópu og Norður-Ameríku
en sundrar. Sameiginleg lífsgildi og
sameiginleg áherzla á lýðræði, mann-
réttindi og markaðsfrelsi sameina
þessa tvo heimshluta. Í heimi, þar
sem nýjar ógnir eru á hverju strái,
eru bandamennirnir sitt hvorum meg-
in Atlantsála margfalt sterkari sam-
einaðir en hvorir í sínu lagi.
GLUGGI TIL ASÍU
Flugleiðir tilkynntu á föstudag að ánæsta ári yrði hafið áætlunarflug
til San Francisco á vesturströnd
Bandaríkjanna. Í flugið verður notuð
breiðþota af gerðinni Boeing 767, sem
tekur 270 farþega og hefur flugfélagið
aldrei áður notað slíka vél í áætlunar-
flugi. Jafnframt var tilkynnt að fram-
boð Flugleiða í áætlunarflugi yrði auk-
ið um 20% og þessum auknu umsvifum
fylgdi ráðning 80 til 100 starfsmanna,
þar af líkast til nokkurra tuga flug-
manna.
Sigurður Helgason, forstjóri Flug-
leiða, sagði þegar hann kynnti nýja
áætlunarflugið til San Francisco að það
byði upp á mikla möguleika, jafnt fyrir
fyrirtækið sem íslenska ferðaþjónustu.
Benti hann á að í Kaliforníu væri mikill
áhugi fyrir Íslandi og Norðurlöndun-
um, en til þessa hefðu Flugleiðir ekki
haft þotur í áætlunarflugi, sem gætu
flogið yfir á vesturströnd Bandaríkj-
anna í beinu flugi, sem meðal annars
væri mikilvægt vegna þess að banda-
rískir ferðamenn vildu síður millilenda
og sú tilhneiging hefði aukist eftir
hryðjuverkin 11. september 2001.
Beint flug til San Francisco opnar
fleiri möguleika eins og kom fram í
máli Steins Loga Björnssonar, sem
sagði að það myndi styrkja mjög sam-
keppnisstöðu flugfélagsins á Norður-
Atlantshafsmarkaðnum vegna þess að
það myndi næsta sumar bjóða upp á
langstysta ferðatímann milli Norður-
landanna og Kaliforníu. Sagði hann að
tækist vel til gæti beint flug til San
Francisco myndað grundvöll fyrir beint
áætlunarflug til Asíu.
Hingað til hefur Norður-Atlantshaf
verið vettvangur íslensks utanlands-
flugs. Með hinum nýju áætlunum gæti
opnast ný vídd í rekstur félagsins þar
sem Kyrrahafið yrði vettvangur þess.
Um þessar mundir er mikill hagvöxtur
í heiminum. Búist er við því að hann
verði 5% í heiminum öllum í ár. Vél-
arnar, sem knýja þennan hagvöxt eru
annars vegar bandarískir neytendur og
hins vegar framkvæmdagleði í Kína,
þar sem hagvöxtur hefur verið í kring-
um 10% undanfarið ár. Í uppganginum
þar hefur myndast vel stæður minni-
hluti, sem er sagður sólginn í að
ferðast. Undanfarinn áratug hefur
fjöldi Kínverja, sem ferðast til útlanda,
aukist um 15% á ári. Þá hefur japanskt
efnahagslíf styrkst meira en búist var
við undanfarið. Beint áætlunarflug til
Asíu myndi einnig opna glugga þangað
fyrir Íslendinga, jafnt þá sem vilja
ferðast og þá sem eiga þar í viðskipt-
um.
Það mætti því ætla að um þessar
mundir séu ýmsir möguleikar í Kyrra-
hafsflugi fyrir flugfélög á borð við
Flugleiðir. Afkoma Flugleiða hefur
verið góð upp á síðkastið og hafa síð-
ustu tvö ár verið þau bestu í rekstri
þess síðan það var stofnað árið 1973.
Almennt hefur afkoman í flugrekstri í
heiminum hins vegar verið fremur
slæm. Félagið stendur því að mörgu
leyti betur að vígi en stærri og svifa-
seinni flugfélög, sem eru að auki í
þrengingum. Beint flug til vestur-
strandar Bandaríkjanna er stórt skref í
íslenskri flugsögu, með Asíuflugi yrði
brotið blað.