Morgunblaðið - 31.12.2004, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÁRAMÓT
Árið 2004 hefur verið ár mikillaþjóðfélagsátaka, sem hafarist djúpt í þjóðarsálina. Þar
ber hæst þau átök, sem urðu á milli
Alþingis og forseta sl. sumar, þegar
forseti neitaði að skrifa undir hin
svonefndu fjölmiðlalög með tilvísan
til 26. greinar stjórnarskrárinnar.
Þá þegar varð ljóst, að þingið mundi
ekki una því og nú hefur verið lagð-
ur grunnur að endurskoðun stjórn-
arskrárinnar og má gera ráð fyrir að
kosið verði um nýja stjórnarskrá í
næstu þingkosningum. Þar koma
fleiri atriði til skoðunar en þau ein,
sem snúa að 26. greininni. Þó má
ætla, að við þá endurskoðun verði
tekizt á um það grundvallaratriði,
að ákvæði verði í nýrri stjórnarskrá
um að þjóðin sjálf og/eða íbúar ein-
stakra sveitarfélaga taki ákvörðun
um lykilmál í þjóðaratkvæða-
greiðslu eða atkvæðagreiðslu innan
sveitarfélaga.
Ennfremur verður að ætla að inn í
endurskoðaða stjórnarskrá verði
tekin ákvæði um sameign þjóðarinn-
ar á fiskimiðunum. Hvoru tveggja
eru mál, sem Morgunblaðið hefur
barizt fyrir á allmörgum undanförn-
um árum.
Fjölmiðlalögin voru annað helzta
átakamál í þjóðfélagsumræðum árs-
ins, sem er að líða. Nú situr ný fjöl-
miðlanefnd að störfum. Á þeim
skamma tíma, sem liðinn er frá
miklum umræðum um fjölmiðlalög,
hafa þær breytingar orðið í fjöl-
miðlaheiminum hér að telja verður
líklegt að jarðvegur sé að skapast
fyrir víðtækri pólitískri samstöðu
um nýja löggjöf á þessu sviði. Aug-
ljóslega verður hún ekki með ná-
kvæmlega sama hætti og þau fjöl-
miðlalög, sem Alþingi hafði sett en
nam úr gildi á sl. sumri. Hins vegar
hafa ýmsar forsendur breytzt og
meiri líkur á því en snemma á árinu
2004 að samstaða geti tekizt um ný
fjölmiðlalög, sem hafi hagnýta þýð-
ingu. Það er augljóslega eftirsókn-
arvert að takast megi að tryggja
slíka pólitíska samstöðu.
Þriðja málið, sem töluvert var
rætt um á árinu, sem er að líða, eru
umsvif stórra viðskiptasamsteypna,
sem hafa sýnt augljósa tilhneigingu
til að kaupa upp flest, sem fyrir
verður. Gera verður ráð fyrir, ef
tekið er mið af yfirlýsingum ráð-
herra, að löggjöf um þau efni verði
sett á Alþingi fyrir vorið.
Útrás íslenzkra stórfyrirtækja
inn í viðskiptalíf í nálægum löndum
svo sem á Bretlandseyjum og á
Norðurlöndum hefur sett svip sinn á
viðskiptalífið á árinu 2004. Þau
miklu umsvif eru fagnaðarefni og til
marks um stóraukið sjálfstraust
forystusveitar íslenzks viðskipta-
lífs. En með sama hætti og árið, sem
senn er liðið, var ár mikilla fjárfest-
inga í útlöndum verður að telja að á
nýju ári og næstu misserum verði
lögð nokkur áherzla á að tryggja
þessa fjárfestingu og treysta rekst-
ur þeirra fyrirtækja í útlöndum,
sem keypt hafa verið. Eitt er að
kaupa fyrirtæki. Annað að reka þau
með þeim hætti að þau skili hagnaði.
Það verður væntanlega næsta stóra
verkefni íslenzkra kaupsýslumanna
á erlendri grundu að treysta dag-
legan rekstur þeirra fyrirtækja,
sem þeir hafa eignazt.
Verkfall grunnskólakennara setti
töluverðan svip á síðari hluta ársins.
Vonandi verður sú erfiða kjaradeila
til þess að opna augu þjóðarinnar
fyrir mikilvægi þess að skólarnir
hafi yfir að ráða hæfu kennaraliði en
það verður ekki gert nema borga
kennurum viðunandi laun. Fátt er
mikilvægara fyrir framtíð þjóðar-
innar en uppeldi og menntun ís-
lenzkrar æsku. Tímabært er að við-
urkenna mikilvægi bæði leikskóla
og grunnskóla í þeim efnum og horf-
ast í augu við að gott fólk fæst ekki
til starfa á þessum vettvangi nema
það sé sæmilega sátt við launakjör
sín.
Velmegun hefur verið mikil á Ís-
landi undanfarin ár. Þess vegna ekki
sízt er nauðsynlegt og óhjákvæmi-
legt að huga að lífskjörum þeirra
þjóðfélagshópa, sem minnst mega
sín. Það hefur alltaf verið til fátækt
á Íslandi, en hún hefur ekki verið
sýnileg. Nú er hún að verða sýnileg.
Við getum ekki í ríkidæmi okkar
verið þekkt fyrir að horfa aðgerða-
laus á, að fátækt breiðist út. Þess
vegna ber okkur að gera þær ráð-
stafanir, sem þarf til þess að upp-
ræta fátækt. Það er hægt og auð-
veldara fyrir okkur en marga aðra
vegna smæðar samfélagsins.
Stríðið í Írak hefur verið töluvert
til umræðu á þessu ári og tengjast
þær umræður íslenzkum innanrík-
ismálum. Við ætlumst til margs af
bandalagsþjóðum okkar á alþjóða-
vettvangi. Það er nauðsynlegt að
átta sig á því, að við getum ekki bú-
izt við stuðningi annarra þjóða við
óskir okkar og kröfur nema við end-
urgjöldum þann stuðning á þeim
vígstöðvum, sem þær þurfa á að
halda. Í því ljósi á að skoða afstöðu
ríkisstjórnarinnar og forystumanna
hennar til styrjaldarinnar í Írak.
Á árinu sem er að líða hefur af-
staða Bandaríkjastjórnar til fram-
tíðar varnarstöðvarinnar í Keflavík
orðið skýrari en áður. Þótt ekki hafi
verið gengið endanlega frá þeim
málum má telja víst að Bandaríkin
muni áfram sjá um varnir Íslands á
þann veg, sem við getum sætt okkur
við.
Framundan er nýtt ár. Ný átök.
Nýjar deilur. Nýir sigrar. Og ósigr-
ar á stundum. Ósigrar hafa þrosk-
andi áhrif á fólk.
Halldór Ásgrímsson, formaður
Framsóknarflokksins, tók við for-
sæti ríkisstjórnar í septembermán-
uði sl. og Davíð Oddsson, formaður
Sjálfstæðisflokks, flutti sig yfir í ut-
anríkisráðuneytið. Sameiginlega
hafa þeir í bráðum tíu ár tryggt
landi og þjóð traust og stöðugleika á
vettvangi stjórnmálanna. Það er ein
af forsendunum fyrir velgengni og
velmegun íslenzku þjóðarinnar um
langt árabil.
Morgunblaðið sendir lesendum
sínum og þjóðinni allri áramóta-
kveðjur með þakklæti fyrir góð – og
stundum sviptingasöm – samskipti á
liðnu ári.
Á
þessum tímamótum horfum við um
öxl, og reynum jafnframt að gera að
nokkru upp reikninga liðins árs.
Engin algild reikningsskilavenja er
þó til að styðjast við, og bókhaldið
æði persónubundið. Ekki eru öll
kurl endilega komin til grafar á
gamlársdag. Mörg nótan og fylgi-
skjalið mun vísast aldrei skila sér. Fæst af því sem á mína
daga dreif á árinu sá ég fyrir við upphaf þess, hvort sem
var á persónulegu eða pólitísku almanaki. Þó lá fyrir að ég
skyldi láta af embætti forsætisráðherra á tilteknum degi,
eftir nokkra viðveru og gekk það allt vel eftir. Ekki er við
hæfi að fjalla á þessum vettvangi um persónutengda snún-
inga liðins árs. Þar gengur á ýmsu hjá okkur öllum eins og
jafnan.
Eftir alþingiskosningarnar 2003, sem voru hatrammar,
enda ýmsum brögðum beitt umfram það venjulega, varð
staðan sú, að stjórnarflokkarnir héldu þingmeirihluta sín-
um, svolítið skertum þó, og vildu áframhaldandi samstarf
um ríkisstjórn. Var það þó ekki fyrirfram sjálfgefið, en
örugglega farsælasta niðurstaðan. Mörgum þótti framandi
að teknar voru ákvarðanir um forsvar ríkisstjórnar og aðr-
ar mannabreytingar rúmlega ári fyrir fram, enda ekki ver-
ið gert áður. Var sú aðferð auðvitað fyrst og fremst til
marks um ríkt traust á milli forystumanna flokkanna.
Sjálfstæðisflokkurinn hafði ekki farið með utanríkis-
ráðuneytið síðan 1987, þótt vart sé deilt um að flokkurinn
hafi haft hvað drýgst áhrif á þá utanríkisstefnu sem hér
hefur verið fylgt frá því að ákvarðanir um hana komu á ný í
íslenskar hendur. Hitt er einnig rétt að hafa í huga að meg-
inatriði utanríkisstefnunnar eru ekki mál ráðherrans eins
heldur að nokkru ríkisstjórnarinnar sem slíkrar og fer því
vel á að samráð utanríkisráðherra og forsætisráðherra sé
náið í þeim efnum á hverjum tíma. Íslensk stjórnvöld
ákváðu á vormánuðum 2003 að lýsa yfir stuðningi við þá
stefnu að ályktunum Sameinuðu þjóðanna varðandi Írak
yrði fylgt eftir af festu. Í því fólst að léti einræðisherrann
Saddam Hussein ekki segjast yrði staðið við margítrekaða
hótun um að hervaldi yrði beitt. Þátttaka á lista hinna stað-
föstu þjóða fólst í pólitískri yfirlýsingu og henni fylgdu ekki
aðrar skuldbindingar á því stigi. Þær pólitísku yfirlýsingar
voru gefnar af réttum aðilum og voru í fullu samræmi við
margendurteknar yfirlýsingar forystumanna stjórnar-
flokkanna, um að ekki væri hægt að útiloka valdbeitingu í
Írak.
Ísland hefur mikla sérstöðu hvað hernaðarlegar aðgerð-
ir varðar, sem öllum þjóðum eru kunnar. Íslenskir valdhaf-
ar geta engan mann sent á svæði, þar sem ófriður geisar,
sem ekki vilja fara þangað sjálfir. Í hinum pólitísku yfirlýs-
ingum gat því aldrei falist að Ísland væri „þátttakandi í
stríði“ eins og hver spekingurinn af öðrum étur upp um
þessar mundir. Að því hefur verið fundið að ekki sé til bók-
uð samþykkt ríkisstjórnarinnar um efnið. Þetta er á mis-
skilningi byggt. Ríkisstjórnin er ekki fjölskipað stjórnvald.
Utanríkisráðherra fer, með atbeina forsætisráðherrans,
þegar það á við, með ákvörðun af þessu tagi. Enginn
ágreiningur var um hana í röðum ráðherra. Hin pólitíska
stefnumótun var ákveðin og kynnt mörgum vikum fyrir
síðustu kosningar. Auðvitað urðu opinberar umræður um
hana. Fullyrðingar talsmanna stjórnarandstöðu um að
þær umræður hafi ekki verið nægjanlegar hitta þá eina
fyrir. Ruglandin í þessari umræðu hefur verið töluverð,
eins og algengt er hér á landi. Nú síðast hafa nokkrir ein-
staklingar, sem af lítillæti kalla sig „Þjóðarhreyfingu“,
ákveðið að safna fé fyrir auglýsingu í blaði í New York.
Virðast þeir telja að sú skoðun sé uppi í heiminum að þeir
sjálfir hafi staðið á bak við styrjöldina í Írak. Ég hef að vísu
hvergi í ferðum mínum heyrt um þann misskilning, en ef
þeir félagar telja að hann sé fyrir hendi og það megi leið-
rétta með einni auglýsingu í blaði þar vestra þá er sann-
arlega óþarfi að amast við því. Fæðingarhríðir lýðræðis í
Írak eru vissulega erfiðar og það eykur vandann að al-
þjóðasamfélagið bar ekki gæfu til að standa saman um að-
gerðir í upphafi. Það var þó mjög eftirtektarvert og raunar
ánægjulegt, að á síðasta utanríkisráðherrafundi NATO var
augljóst að samstaða um framtíðaraðgerðir í Írak fer vax-
andi og þar gáfu allir utanríkisráðherrar yfirlýsingar um
jákvæðar aðgerðir landa sinna í þágu friðar og uppbygg-
ingar í Írak undir merkjum bandalagsins. Þar datt engum
forystumanni í hug að leggja til að hersveitir bandamanna
yrðu á brott úr landinu hið fyrsta.
II
Eins og kunnugt er hefur ríkt óvissa um varnarmál Ís-
lands um nokkurt skeið. Óvissa og öryggi fara illa saman. Í
kjölfar ágætra funda minna á árinu með George W. Bush,
Bandaríkjaforseta, og Colin Powell, utanríkisráðherra,
standa fyrir dyrum viðræður milli landanna um framtíð
varnarsamstarfsins. Að ósk forseta Bandaríkjanna verður
í þeim rætt um aukna þátttöku Íslendi
rekstur og viðhald Keflavíkurflugvallar
lensk stjórnvöld reiðubúin enda hefur bo
völlinn aukist verulega en hernaðarlegt
tel að á æðstu stöðum í Bandaríkjunum
vilji til að halda varnarsamstarfinu áfram
tilgangi lágmarksviðbúnað í landinu. En
enn í höfn og loftvarnir eru sem fyrr fors
íslenskra stjórnvalda að varnarsamning
ingu og gildi. Að baki þeirrar kröfu e
ástæður og eru fyrir loftvörnum í öllum
okkar.
Í alþjóðlegum öryggismálum hafa Mi
ofarlega á baugi í ár eins og oft áður. Þa
tíðindi að Yasser Arafat féll frá. Almenn
með dauða Arafats hefði loks skapast tæ
á skrið friðarviðræðum milli Ísraelsma
manna. Hvort tækifærið, sem um ræði
ræðst af hvort nýir leiðtogar Palestínum
synlegar umbætur á heimastjórninni og
og í verki gegn hryðjuverkum. Það er
raunverulegar friðarviðræður geti hafi
lenskra stjórnvalda við sjálfstætt ríki P
eindreginn, en grundvallaratriði, sem ek
að öryggi Ísraels verði tryggt.
Íslensk stjórnvöld styðja heilshugar
meirihluta Íraka um að frelsi og lýðræð
og þær hernaðaraðgerðir sem eru og v
forsendur þess. Hryðjuverkin í Írak virð
ast gegn þeim vonum og reyndar ein
frelsis og mannréttinda í þessum heimsh
eru jafnframt hluti af stærra stríði, þar
myrkraöfl af því tagi sem sýndu klærnar
Bandaríkin 11. september 2001 og bera
öðrum morðárásum á saklaust fólk. Eng
ætla að slíkir aðilar mundu skirrast við a
arvopnum kæmu þeir höndum yfir þau.
lendingum sameiginleg örlög með vinaþ
rétt eins og þegar tekist var á við eyðin
kommúnisma á öldinni sem leið.
III
Óumdeilt er að árið 2004 var okkur Í
efnahagslegu tilliti. Hagvöxtur var umfr
kaupmáttur launa hélt áfram að vaxa,
Efnahagslífið er nú fjölbreyttara en nok
ánægjulegt að erlend matsfyrirtæki sta
Ísland er í efsta flokki þeirra ríkja sem n
á erlendum lánamörkuðum.
Við Íslendingar eigum nú einstakt só
nær áratug hefur efnahagslífið eflst mj
burðum og nú benda spár til þess að ný
sé hafið. Talið er að árlegur hagvöxtur ve
ur árum um og yfir fimm prósent og fr
verði hann um tvö og hálft prósent. Þjóð
ar verði ríflega þúsund milljarðar árið 20
vegin í dollurum á hvern mann sé ljóst a
ast jafnt og þétt ofar í hópi ríkustu þjó
hafa verið lækkaðir umtalsvert, skuldir r
ið greiddar niður í stórum stíl, framlög til
lagsmála hafa verið aukin til mikilla mun
kerfi landsmanna stendur styrkum fótum
er öfundarefni margra þróaðra þjóða. Fr
mála og vísindastarfsemi hafa verið auk
ákvað ríkisstjórnin að framlag til opin
tæknisjóða yrði tvöfaldað á kjörtímabilin
viðskiptum hefur leyst úr læðingi gríða
leysi er lítið, aflamarkskerfið hefur skapa
í sjávarútveginum og sókn íslenskra fyr
markaði er snörp. Þessi staða íslenska þ
kallað á töluverða athygli. Það kemur þ
helstu viðfangsefni okkar um þessar m
kvillar. Verkefni íslenskra stjórnvalda e
að koma í veg fyrir of hraðan vöxt. Sé lit
viðskiptalanda í Evrópu blasa við önnur
hagvöxtur, lækkandi fæðingartíðni og y
hækkanir, meðal annars vegna innistæ
skuldsbindinga, eru efst á borði flestra
Fyrir nokkru var kynnt að atvinnuleysi
um ESB væri að meðaltali um tuttugu p
ungis fjörutíu prósent Evrópubúa á aldr
hefðu atvinnu. Sóunin á mannauði er því
ur að valda ESB áhyggjum. En þó vel
þessar mundir er ekki ástæða til að lá
boðaföllin framundan. Skuldir heimilann
full ástæða til að vaxandi kaupmáttur v
greiða þær niður og skapa þannig vara
ingu. Það er svo sem skiljanlegt að þega
stofnana opnast í einni svipan, þá leiði
skuldasöfnunar. En það er ekki sjálfgef
Davíð Oddsson utanríkisráðh
VIÐ Á