Morgunblaðið - 08.06.2005, Síða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 8. JÚNÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
S
tjórnvöld í Rússlandi hafa á síðustu árum
sætt vaxandi gagnrýni umheimsins, með-
al annars vegna aðferðanna sem notaðar
hafa verið til að berja niður uppreisnina í
Tétsníu. Nýlega var þess minnst að 60 ár
voru liðin frá uppgjöf Þjóðverja í Evrópu. Rússar
hafa gjarnan talið að þeir hafi í seinni heimsstyrjöld
varið frelsi Evrópu sem ógnað var af morðæði nas-
ista. En aðrir hafa bent á að fyrir þjóðir Sovétríkj-
anna gömlu og sumar grannþjóðir þeirra hafa enda-
lok stríðsins ekki merkt frelsi heldur ánauð. Einnig
hafi Stalín ekki síður en Hitler beitt taumlausri
grimmd í stríðinu og aðdraganda þess.
En ættu Rússar á þessum tímamótum að biðjast
afsökunar á stefnu sovétstjórnarinnar?
„Ég skil einfaldlega ekki af hverju Rússar eiga að
biðjast afsökunar,“ segir Alexander Rannikh, sendi-
herra Rússlands á Íslandi. „Þegar rætt er um Stalín
og þessa erfiðu og hættulegu tíma fyrir þjóð mína er
sagt að biðja beri Kasakka, Georgíumenn og fleiri
þjóðir afsökunar. En þjóðin mín gerði ekkert af sér.
Hún frelsaði Evrópu, við misstum 27 milljónir
manna og þurfum ekki að biðjast afsökunar.“
– Enginn gerir lítið úr hlutverki Rússa í barátt-
unni gegn nasistum. En stjórn Stalíns gerði margt
skelfilegt. Við gætum til dæmis spurt íbúa Eystra-
saltsríkjanna um morð og nauðungarflutninga.
„Nauðungarflutningarnir komu ekki aðeins niður
á Lettum og Eistlendingum heldur líka Rússum sem
bjuggu í þessum löndum. Stjórnvöld Sovétríkjanna
unnu gegn sínum eigin borgurum. Og Lettar tóku
þátt í þessu athæfi, ekki síður en Rússar og jafnvel í
enn meiri mæli. Forveri KGB á þessum tíma,
NKVD, notaði aðallega Letta við þessi störf. Þess
vegna spyr ég, hver á að biðja hvern afsökunar?
Á ég að fara fram á að Georgíumenn biðjist afsök-
unar af því að Stalín var Georgíumaður? Þetta gerð-
ist allt í Sovétríkjunum, innan landamæra þeirra. En
þetta var auðvitað hræðilegt.“
Stórþjóð og smáþjóðir
– Þið viljið betri samskipti við litlar þjóðir á jaðri
Rússlands, þjóðir sem eru miklu minni en þið. Er
það of mikil fórn fyrir stórþjóðina að biðja þær fyr-
irgefningar?
„Það var aldrei í allri sögu Rússlands, hvort sem
var í tíð Sovétríkjanna eða fyrr, gert neitt gegn
ákveðinni þjóð. Ríkið var fjölþjóðlegt og er enn.
Núna eru meira en 100 þjóðir í ríkinu, áður voru þær
yfir 200. Það er ekki hægt að reka þjóðernisstefnu í
Rússlandi vegna þess að hún myndi sundra ríkinu.
Ógnarstjórnin beindist ekki að þjóðerni heldur gegn
stéttum. Burt með ríka fólkið! var sagt. Flestir sem
lentu í fangelsi eða voru teknir af lífi voru Rússar.
Allir hafa gert eitthvað af sér, Íslendingar vísuðu
gyðingum frá landinu þegar þeir leituðu hér hælis.
Þið eruð lítil þjóð og lifið fjarri meginlandi Evrópu
og vitið ekki hvað saga Evrópu er flókin.“
– Við getum lesið sagnfræði eins og annað fólk.
„Lesið hana en ekki fundið hana á ykkar eigin
skrokki eins og við. Nýlega ræddi Edmund Stoiber
[leiðtogi hægrimanna í Bæjaralandi] um sekt Tékka
sem ráku Súdeta-Þjóðverja á brott eftir seinni
heimsstyrjöld. Pólverjar tala nú um árás Sovétríkj-
anna á landið 1939. En eftir samningana við Hitler í
München 1938 notuðu Pólverjar tækifærið og her-
námu hluta af Tékkóslóvakíu.
Nú tala allir um að allir aðrir þurfi að biðjast af-
sökunar. Auðvitað voru mörg dæmi um slæma hluti.
En ef leiðrétta ætti allt sem menn gerðu af sér yrði
enn einu sinni að breyta landamærum um alla álf-
una.“
– Vilja Eystrasaltsþjóðirnar ekki einfaldlega fá
táknræna staðfestingu á að því að Rússar iðrist og
muni ekki haga sér aftur með þeim hætti sem þeir
gerðu?
„Þetta er ekki bara spurning um táknræna stað-
festingu. Lettar vilja ekki rita undir samning um
landamæri ríkjanna við okkur. Þeir vilja ræða breyt-
ingar, vilja ákveðin svæði. Ef þetta á að ganga þann-
ig fyrir sig verða Litháar að láta af hendi stór svæði,
þar á meðal höfuðborgina, sem yrði pólsk. Landa-
mæri Litháens eru eins og þau eru núna vegna úr-
slita seinni heimsstyrjaldar. Úkraína yrði að láta
Pólverja fá hluta af sínu landi. Moldóva yrði að láta
Rúmeníu fá skika, Þjóðverjar og Tékkar myndu ríf-
ast harkalega um það hver ætti að skila hverju. En
við vorum að berjast fyrir frelsi okkar í stríðinu.“
– Voruð þið að berjast fyrir frelsi ykkar þegar þið
réðust inn í Finnland 1939?
„Nútímamenn reyna ekki bara að skilja söguna
heldur dæma, núna, í júní 2005, það sem gerðist til
dæmis 1935. Aðstæðurnar voru allt aðrar, lögin vor
öðruvísi, stjórnmálin öðruvísi. Ribbentrop-
samningurinn 1939 [sáttmáli Stalíns og Hitlers um
að skipta milli sín áhrifasvæðum í austanverðri Evr
ópu] var ekki góður, jafnvel mjög slæmur. En hann
var ekki annað en pólitískt svar við München-
samningunum 1938 [milli Þýskalands og Vesturvel
anna]. Stalín gerði sér grein fyrir því að Bretar og
Frakkar væru að reyna að fá Þjóðverja til að berja
gegn Sovétríkjunum. Hann vildi fá Þjóðverja til að
snúa sér gegn Vesturveldunum. Var það rétt hjá
honum? Frá rússneskum sjónarhóli var það ekki
rangt hjá honum.“
Þjóðverjar og iðrun vegna glæpa Hitlers
– Þjóðverjar hafa í marga áratugi verið önnum kafn
ir við að iðrast og biðjast afsökunar á glæpum sínum
Finnst þér rangt hjá þeim að segja „fyrirgefið okk-
ur“ vegna þess sem gerðist í tíð Hitlers?
„Þeir hófu stríðið, þeir fylgdu hættulegri stefnu
glæpsamlegri. Þeir reistu Buchenwald, Auschwitz
og fleiri útrýmingarbúðir.“
– Og þið reistuð gúlag-fangabúðirnar og Stalín lé
myrða milljónir manna í Rússlandi og fleiri löndum
„Gúlagið var ekki sambærilegt við einangr-
unarbúðir nasista. Hvaða tölur eru nefndar um fór
arlömb Stalíns? Rúmlega 400.000 manns dóu í fang
búðum Stalíns, þetta fólk var ekki myrt en dó vegn
slæmrar aðbúðar og vinnuhörku. Þetta er ekki sam
bærilegt við að leiða fólk inn í gasklefa eins og nas-
istar gerðu. En Stalín lét fangana þræla í nauðung-
arvinnu, það er rétt.“
– Skiptir það fórnarlömbin öllu máli hvort þau
voru leidd inn í gasklefa eða látin krókna í Síberíu?
„Það skiptir ekki miklu fyrir fórnarlömbin en
miklu fyrir okkur. Ef fólk er drepið í gasklefum ein
göngu vegna þess að það er af ætt gyðinga er það
annað en að fangelsa fólk vegna stjórnmálaskoðana
vegna þess að það gæti snúist gegn manni. Það síð-
arnefnda er auðvitað hræðilegt en ekki sambærileg
við gasklefana.
Síðan má ekki gleyma að Þjóðverjar hafa beðist
afsökunar á því sem þeir voru að gera borgurum í
öðrum löndum.“
– Rússar drápu líka fólk af öðru þjóðerni. Við
sáum myndir frá Ungverjalandi 1956 þegar Rússar
drápu þúsundir manna í uppreisninni þar í landi.
„En ekki milljónir eins og Þjóðverjar drápu. Pól
verjar drápu 120.000 Rússa í fangabúðum á þriðja
áratugnum, þeir voru herfangar og voru drepnir. N
vilja Pólverjar að við biðjumst enn og aftur afsök-
unar á morðunum í Katyn-skógi (þar sem liðsmenn
Stalíns drápu mörg þúsund pólska liðsforingja í
seinni heimsstyrjöld]. En þeir vilja ekki einu sinni
leiða hugann að því sem þeir gerðu sjálfir.“
Góð saga og slæm saga
„Saga er saga. Við getum ekki stöðugt sagt að eitt
hafi verið góð saga og annað slæm saga. Og sagan
heldur áfram. Þú sagðir að við hefðum drepið þús-
undir Ungverja 1956. Hvað er búið að drepa marga
„Þurfum ekki að b
Sendiherra Rússlands á
Íslandi, Alexander Rannikh,
segir í viðtali við Kristján
Jónsson að allar sovétþjóðirnar
hafi verið fórnarlömb alræðis
Stalíns. Allar þjóðir heims hafi
gert eitthvað af sér og Rússar
séu ekki sekari en aðrir.
Aleksander Rannikh, sendiherra Sambandslýðve
dæmi um slæma hluti. En ef leiðrétta ætti allt sem
STRÍÐSGLÆPARANNSÓKN
Í DARFUR
Alþjóðasakamáladómstóllinn íHaag tilkynnti í fyrradag aðhafin væri rannsókn á óhæfu-
verkunum, sem framin hafa verið í
héraðinu Darfur í vesturhluta Súdans.
Í fréttum kom fram að um yrði að
ræða eina umfangsmestu rannsókn,
sem fram hefði farið á vegum dóm-
stólsins, og er þetta í fyrsta skipti sem
hann hefur rannsókn að ósk öryggis-
ráðs Sameinuðu þjóðanna.
Lagður var grunnur að Alþjóða-
sakamáladómstólnum með sáttmála,
sem 120 ríki undirrituðu fyrir milli-
göngu Sameinuðu þjóðanna árið 1998.
Þar var kveðið á um að lögsaga dóm-
stólsins skyldi ná til þjóðarmorðs,
glæpa gegn mannkyni og stríðsglæpa.
Sáttmálinn tók gildi 1. júlí árið 2002
og allir, sem eftir það fremja þá glæpi,
sem lögsaga dómsins nær til, eiga yfir
höfði sér að verða sóttir til saka. Hing-
að til hafa verið stofnaðir dómstólar til
að taka á ákveðnum tilvikum og má
þar nefna dómstóla, sem stofnaðir
voru vegna stríðsglæpanna á Balkan-
skaga og þjóðarmorðsins í Rúanda á
síðasta áratug og verða lagðir af þegar
verki þeirra lýkur. Alþjóðasakamála-
dómstólnum er aðeins ætlað að láta til
sín taka í málum, sem yfirvöld í við-
komandi landi neita að taka á.
Níutíu og níu ríki hafa nú staðfest
sáttmálann. Þar á meðal eru ríki frá
öllum heimsálfum, en Bandaríkja-
menn eru ekki í þeim hópi þótt allir
þeirra helstu bandamenn séu það. Í
öryggisráðinu tókst engu að síður
samkomulag um að vísa máli Darfur
til dómstólsins eftir að Bandaríkja-
menn féllu frá fyrirvörum um lögsögu
dómsins.
Mikilvægt er að Alþjóðasakamála-
dómstóllinn öðlist trúverðugleika og
láti til sín taka. Fórnarlömb átaka og
ofsókna eiga sér oft fáa málsvara og
hvað eftir annað gerist það að alþjóða-
samfélagið bregst seint við eða alls
ekki. Þrýstingur á þá, sem fremja
þjóðarmorð, glæpi gegn mannkyni og
stríðsglæpi er því oft og tíðum allt of
lítill. Darfur er aðeins nýjasta dæmið,
en ekki þarf að leita langt aftur til að
finna fleiri.
Sameinuðu þjóðirnar telja að um
180 þúsund manns hafi týnt lífi í Darf-
ur á undanförnum tveimur árum og
tvær milljónir manna hafi flosnað upp
af heimilum sínum. Stjórnvöld og
flokkar arabískra vígamanna sem
nefnast Janjaweed eru sökuð um að
bera ábyrgð á ástandinu. Þykja
stjórnvöld í Súdan enga tilraun hafa
gert til að afvopna vígamennina og séu
þau því í raun hlynnt þjóðernishreins-
ununum í héraðinu.
Nú hefst rannsókn Alþjóðasaka-
máladómstólsins á þeim voðaverkum,
sem framin hafa verið í Súdan á und-
anförnum tveimur árum. Vonandi
verður framhaldið með þeim hætti að
dómstóllinn öðlist trúverðugleika
þannig að þeir sem beita ofbeldi og
kúgun geri sér grein fyrir að þeir
komist ekki upp með glæpi sína og
voðaverk.
ÆFINGASVÆÐI FYRIR VÉLHJÓLAMENN
Gífurleg fjölgun torfærumótorhjólahér á landi undanfarin ár er aug-
ljóslega farin að leiða af sér vanda-
mál. Undanfarna daga hefur Rúnar
Pálmason blaðamaður fjallað um það
hér í blaðinu hvernig torfæruhjóla-
flotinn hefur margfaldazt að stærð;
Nú eru um 1.500 slík vélhjól á höf-
uðborgarsvæðinu og talið er að á
þessu ári bætist 300–400 hjól við.
Akstur torfærumótorhjóla utan vega
er að sjálfsögðu bannaður eins og
annarra ökutækja. Hins vegar er að-
eins eitt löglegt æfingasvæði að finna
í nágrenni höfuðborgarinnar fyrir
ökumenn slíkra hjóla. Það er þrír fer-
kílómetrar að stærð og verður oft
ófært vegna bleytu eða þurrka, að
sögn forsvarsmanna Vélhjólaíþrótta-
klúbbsins.
Vélhjólamenn hafa stundað það að
aka eftir gömlum fjárgötum, þeir
valda skemmdum og slysahættu á
reiðvegum og hafa því miður líka vald-
ið land- og gróðurskemmdum hér og
þar í nágrenni höfuðborgarsvæðisins,
t.d. í Krókamýri eins og sýnt var á
myndum í Morgunblaðinu í fyrradag.
Í þessu máli eins og mörgum öðrum
er það auðvitað svo að rónarnir koma
óorði á brennivínið; Vélhjólaíþrótta-
klúbburinn rekur stífan áróður gegn
utanvegaakstri og margir eigendur
torfæruvélhjóla fylgja öllum lögum og
reglum, en aðrir láta sér ekki segjast.
Hrafnkell Sigtryggsson, formaður
Vélhjólaíþróttaklúbbsins, segir í
Morgunblaðinu á mánudag að þrátt
fyrir fundi með ótal embættismönnum
ríkis og sveitarfélaga gangi ekkert að
fá ný æfingasvæði fyrir torfæruvél-
hjól. „Það er fullkomið aðgerðaleysi,
allir sýna þessu mikinn skilning og
styðja baráttuna gegn utanvega-
akstri. En að þeir geri eitthvað í
þessu? Nei, þeir stinga bara höfðinu í
sandinn,“ segir hann.
Svæðin eru hins vegar augljóslega
fyrir hendi. Árni Bragason, forstöðu-
maður náttúruverndarsviðs Umhverf-
isstofnunar, segir þannig hér í blaðinu
að leyfa mætti æfingaakstur í gömlum
námum í hlíðum Esju og Vífilfells,
sömuleiðis í Jósepsdal á Hellisheiði.
Árni segist ekki gera ráð fyrir að Um-
hverfisstofnun myndi leggjast gegn
því að mótorhjólamenn fengju að æfa
sig á þessum slóðum.
Fyrst íslenzka ríkið leyfir á annað
borð innflutning torfæruvélhjóla er
auðvitað fráleitt að hvergi sé hægt að
fá svæði til afnota fyrir ökumenn
þeirra. Ef viljinn til slíks er enginn, er
eins gott að taka fyrir innflutning
hjólanna og banna þau, því að enginn
vill að þeim sé ekið utan vega.
Ef vélhjólamenn fengju hins vegar
æfingasvæði – sem þeir gætu sjálfir
borið kostnaðinn af að reka – ætti allt
eftirlit með utanvegaakstri að verða
auðveldara. Lögreglan gæti vísað
mönnum á æfingasvæðin og vélhjóla-
menn hefðu það ekki lengur sér til af-
sökunar að þeim væri alls staðar út-
hýst. Slíkt væri meira í anda okkar
frjálsa samfélags en að banna vélhjól-
in og náttúran og aðrir vegfarendur
nytu góðs af. Hér þurfa stjórnmála-
og embættismenn augljóslega að taka
af skarið.