Morgunblaðið - 15.09.2005, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. SEPTEMBER 2005 25
FORSTJÓRI Landsvirkjunar,
Friðrik Sophusson,
skrifaði nýverið
langa grein í Morg-
unblaðið þar sem
hann svarar meðal
annars þeirri fullyrð-
ingu að þjóðin sé á
móti Kára-
hnjúkavirkjun.
Fullyrðing af
þessu tagi er í besta
falli hjákátleg. Eng-
um dettur í hug að
öll þjóðin sé á móti
Kárahnjúkavirkjun
en vitaskuld er það
afar þægilegt fyrir reyndan stjórn-
málamann – eins og Friðrik Soph-
usson sannarlega er – að leggja upp
boltann með þessum hætti á mark-
teig og þrusa í netið. Séð á hinn veg-
inn, getur enginn haldið því fram að
öll þjóðin sé fylgjandi Kára-
hnjúkavirkjun. Reyndar, eins og for-
stjórinn segir rétti-
lega, bendir könnun
Gallup fyrir Nátt-
úruverndarsamtök Ís-
lands til að 40 af
hundraði Íslendinga
telji að rangt hafi ver-
ið að ráðast í byggingu
virkjunarinnar. Helm-
ingur Reykvíkinga tel-
ur ákvörðunina ranga.
Könnun Gallup sýnir
svo ekki verður um
villst að engin sátt rík-
ir um Kárahnjúka-
virkjun.
Þessi niðurstaða Gallup er í litlu
samræmi við niðurstöður atkvæða-
greiðslna á Alþingi um málið. Hún
endurspeglar vaxandi gjá á milli stjórn-
málamanna og almennings þar sem
ákvarðanir um afar umdeild mál eru
teknar þrátt fyrir andstöðu eða efa-
semdir jafnvel helmings þjóðarinnar.
Ákvörðun Alþingis í málinu helgast
einnig af þeirri staðreynd að meirihluti
þingmanna var utan af landi en meiri
hluti kjósenda er á höfuðborgarsvæð-
inu. Forstjóri Landsvirkjunar lætur á
hinn bóginn ósvarað gagnrýni á áróð-
ursherferð iðnaðarráðuneytisins og
Landsvirkjunar gegn þeim samtökum
og einstaklingum sem hafa beitt sér
fyrir verndun hálendis Íslands. Tug-
milljónum króna var varið til þeirrar
herferðar sem er svartur blettur á
fyrirtækinu og iðnaðarráðherra.
Raunar var leiðin til Kárahnjúka-
virkjunar mörkuð yfirgangi fyrirtæk-
isins og stjórnvalda í garð þeirra sem
settu sig upp á móti áformum þeirra.
Má þar nefna að Náttúruvernd rík-
isins var lögð niður, Skipulagsstofnun
sætti hörðum ákúrum þáverandi for-
sætisráðherra og landgræðslustjóra
var skipað að mýkja umsögn sinnar
stofnunar um áhrif Kárahnjúkavirkj-
unar á gróðurfar. Skilaboðin voru
skýr: Kárahnjúkavirkjun skal í gegn,
hvað sem tautar og raular. Hnökrar á
ákvarðanaferlinu verða æ ljósari. Um-
boð stjórnmálamanna til virkj-
unarframkvæmda á miðhálendi Ís-
lands var takmarkað. Nú er það
ekkert.
Miklar efasemdir almennings
um Kárahnjúkavirkjun
Árni Finnsson fjallar um
virkjanir og svarar Friðriki
Sophussyni ’Umboð stjórnmála-manna til virkjunarfram-
kvæmda á miðhálendi Ís-
lands var takmarkað. Nú
er það ekkert.‘
Árni Finnsson
Höfundur er formaður Nátt-
úruverndarsamtaka Íslands.
kemst ekkert áfram með þessa sögu um Bowen
vegna þess að hann er of þokukenndur í hugsun,
reynir að skrifa sögu en uppgötvar allt í einu að
hann er búinn að loka sig inni í herbergi, í stað
þess að reyna að finna einhverja lausn úr sjálf-
heldunni ákveður hann að hætta við söguna. Ef
ég hefði skrifað Bowen út úr herberginu hefði
þetta ekki orðið áhugaverð bók,“ segir Auster og
hlær.
Auster á að baki ellefu skáldsögur. Líklega er
hann enn þá þekktastur fyrir New York-
þríleikinn sem voru fyrstu skáldsögurnar hans en
þær hafa komið út í íslenskri þýðingu hjá Bjarti,
Glerborgin, Draugar og Lokað herbergi. Áður
hafði hann skrifað ljóð og prósaverk en fyrsta
bókin sem vakti athygli fjallar um föður hans,
The Invention of Solitude, en fyrri hluti hennar
kom út í íslenskri þýðingu Jóns Karls Helgasonar
á síðasta ári undir heitinu Mynd af ósýnilegum
manni. Í henni birtast þemu sem síðan hafa mörg
hver skotið upp kollinum aftur og aftur í verkum
Austers. Einn þessara þráða er hið sjálfs-
ævisögulega, í flestum bókum Austers birtist
hann sjálfur í einni eða annarri mynd.
Þegar ég ber þetta undir hann víkur hann sér
fimlega undan, segir þetta eiga við að vissu leyti
en hann sé alls ekki sjálfsævisögulegur höfundur
í skáldsögum sínum.
„Ég hef skrifað sjálfsævisögulegar bækur, til
dæmis bókina um föður minn, The Red Notebook
og Hand to Mouth. Ég finn hins vegar ekki neina
þörf fyrir að skrifa sjálfsævisögulegar skáldsögur
þó að ég – eins og svo margir aðrir – notfæri mér
ýmislegt úr lífinu í skáldskapinn.“
Ég gef mig ekki með þetta:
„En það er varla tilviljun að þú dúkkar upp í
flestum bóka þinna í einni eða annarri mynd. Ein
persónan í Oracle Night heitir John Trause en
eftirnafnið er anagram af Auster. Trause er við-
urkenndur rithöfundur á svipuðum aldri og þú og
báðir eigið þið uppkomna syni af fyrra hjóna-
bandi sem hafa komist í kast við lögin.“
„Það eru tveir rithöfundar í aðalhlutverki í
Oracle Night, Trause á sextugsaldri og Orr á fer-
tugsaldri,“ segir Auster. „Að vissu leyti var ég
með sjálfan mig í huga þegar ég skrifaði þá en
kannski bara sem eins konar uppkast að þeim.
Í Oracle Night notaði ég reyndar eina sögu úr
mínu raunverulega lífi. Frænka mín lést fyrir
mörgum árum, hún var ung og eiginlega ynd-
islegasta manneskjan í fjölskyldunni og var okk-
ur öllum mikill harmdauði. Nokkrum árum eftir
brottfall hennar finnur bróðir hennar, sem sagði
mér þessa sögu, myndir af henni í eins konar þrí-
víddarsjá og honum finnst eins og hún sé komin
aftur og fer að haga sér eftir því. Þetta er ósköp
venjulegur maður eins og persónan sem verður
fyrir þessu í sögunni, maður sem á ekki til skáld-
legan þráð í líkama sínum. Mér þótti það merki-
legt að slíkur maður gæti orðið svona á valdi
ímyndunarinnar.
Símaskráin frá Varsjá sem kemur fyrir í sög-
unni er líka til í raun og veru, ég lét setja mynd af
henni í skáldsöguna til sönnunar um að ég ætti
hana. Útgefandinn minn í Póllandi gaf mér
skrána árið 1988 vegna þess að í henni er nafnið
Auster sem bendir til þess að einhver ættingja
minna hafi búið í Varsjá árin 1937 til 1938. Í sög-
unni er það Sidney Orr sem finnur tvær mann-
eskjur með ættarnafn sitt í skránni, Janinu og
Stefan Orlowscy. Skömmu eftir að bókin kom út
árið 2003 tók pólskur blaðamaður viðtal við mig.
Hann var í miklu uppnámi, svitnaði og skalf, og
sagði mér að Janina og Stefan Orlowscy væru
amma hans og afi. Þetta var aldeilis lygileg til-
viljun,“ segir Auster og horfir á mig eins og hann
vænti þess að ég muni springa í loft upp.
Ég spring úr hlátri.
Þegar ég er búinn að taka mig saman í andlit-
inu aftur spyr ég hvort það sé einhver skáldlegur
eða hugmyndalegur tilgangur með rannsókninni
á rýminu milli skáldskapar og hins raunverulega
lífs.
„Nei, það er engin trúarleg merking eða stærð-
fræðileg með þessu en tengslin þarna á milli eru
gangverk veruleikans. Það verður sífelldlega
samsláttur á milli skáldskapar og veruleika. Við
erum líka tengdari hvert öðru en við höldum. Við
viljum kannski ekki kannast við það, tölum um til-
viljanir eða jafnvel furðulega og óhugnanlega at-
burði, en þetta eru allt saman raunverulegir
möguleikar í lífinu. Ég geri ráð fyrir að stærð-
fræðingar geti leitt líkur að því að svo sé.
Stærðfræðingur sagði mér að Bretar hefðu
verið mjög undrandi á því hvað sprengjuárásir
Þjóðverja í seinna stríði voru nákvæmar. Þeir
hittu skotmörk með svo mikilli nákvæmni að það
var lygilegt. Þegar stærðfræðingar rannsökuðu
málið varð niðurstaðan sú að hittni Þjóðverjanna
var alger tilviljun. Góð hönnun eða færni kom
henni ekkert við. Og þannig er þetta í lífinu. Ótrú-
legustu hlutir gerast.“
„Snúum okkur að öðru. Þú sagðir einhvern
tímann að þú skrifaðir ekki lengur af fúsum og
frjálsum vilja heldur væru ritstörfin spurning um
að lifa af. Hvað áttu við með þessu?“
„Ég get bara einfaldlega ekki ímyndað mér líf-
ið án skrifa. Þegar ég skrifa ekki finnst mér ég
ekki vera lifandi. Af einhverri ástæðu hefur mér
verið komið fyrir hér á þessari jörð til þess að
skrifa. Það er því ekki um neitt annað að velja.
Auðvitað vil ég skrifa, mér þykir það skemmti-
legt, það er ekki bara kvöl.“
„En er það samt kvöl?“
„Við skulum segja að strögglið við að skrifa
veiti mér ánægju. Kannski er þetta svolítið óljóst
en þegar maður hefur gert sitt ýtrasta til að búa
til texta, lagt allt sitt í verkið, þá finnst manni
maður vera lifandi, jafnvel þótt það fari svo allt í
ruslatunnuna. Maður getur að minnsta kosti sagt
að maður hafi gefið sig allan í verkið.“
„Geturðu lýst vinnudeginum þínum?“
„Hann er ekkert sérstaklega áhugaverður. Þeg-
ar ég er að skrifa skáldsögu – sem er auðvitað ekki
alltaf – þá vakna ég á milli sjö og átta – klukkan
hálfníu væri seint – og skakklappast niður stigana,
les blaðið í hálftíma-klukkutíma, drekk te, borða
smávegis af jógúrt, geng síðan svolítinn spöl niður
götuna í íbúð þar sem ég vinn og er þar að allan
daginn. Ég handskrifa í litlar stílabækur og vélrita
síðan það sem mér þykir þess vert. Ég fer ekki út
allan daginn, borða samloku eða eitthvað inni í
íbúðinni í hádeginu og er kominn heim aftur um
fjögurleytið. Það sem eftir lifir dags reyni ég að
hugsa um eitthvað allt annað.“
Auster hefur verið gríðarlega afkastamikill. Ný
skáldsaga eftir hann kom út í Frakklandi fyrir
skömmu og er væntanleg í október í New York og
á íslensku á næsta ári. Bókin heitir The Brooklyn
Follies og segir frá tveimur karlmönnum í New
York, sögumanninum Nathan Glass sem er bitur,
einmana maður sem er sannfærður um að það sé
engin ástæða til þess að halda áfram að lifa og
frænda hans Tom Wood (takið eftir lýsandi nöfn-
unum Glass og Wood sem eru dæmigerð fyrir
Auster) sem er álíka leiður á lífinu og stefnulaus,
fyrrverandi háskólanemandi og leigubílstjóri en
starfar sem stendur í bókabúð. Fjölmargar aðrar
persónur koma fyrir sem allar hafa örlagarík áhrif
á líf þessara tveggja manna.
Bókin ber öll áðurnefnd höfundareinkenni Aust-
ers en er jafnframt öðruvísi, ekki eins flókin í
byggingu og síðustu bækur hans og skilur kannski
ekki eftir jafn marga lausa enda.
Þegar hann er spurður sjálfur segist hann líta á
hana sem gamansögu.
„Gamansögu í þeim skilningi að flestar persón-
ur hennar eru betur settar í lok sögunnar en þær
voru í upphafi hennar. Tónninn í henni líkist senni-
lega mest kvikmyndinni Smoke sem ég skrifaði
handritið að. Það hafði lengi staðið til að skrifa
þetta verk. Persónurnar í skáldsögu minni Tim-
buktu áttu upphaflega að vera í þessari bók.“
„Það eru þræðir milli þessarar bókar og fyrri
verka þinna þrátt fyrir að þú sért að vissu leyti að
fara nýja leið.“
„Já, ég held að allt sem ég skrifa sé tengt. Ég
reyni að nálgast hverja bók út frá nýju sjón-
arhorni, ég reyni að ganga þvert á það sem ég hef
áður gert, en einhvern veginn enda ég alltaf innan
í sjálfum mér. Ég vil alls ekki skrifa sömu bókina
aftur og aftur og held ég hafi alls ekki gert það en
samt má finna hugmyndir og form sem koma fyrir
aftur og aftur í verkum mínum.“
Í grein um Auster í síðustu Lesbók fjallar Torfi
Tulinius um sögu af Kafka sem kemur fyrir í The
Brooklyn Follies. Þegar Kafka átti stutt eftir ólif-
að skrifaði hann bréf til lítillar telpu sem áttu að
vera frá dúkku sem hún hafði týnt. Kafka skrifaði
eitt bréf á dag uns hann hafði huggað telpuna
vegna dúkkumissisins. Torfi velti því fyrir sér
hvort þetta væri dæmisaga um hlutverk bók-
mennta, ekki síst á trúlausum tímum eins og okk-
ar, í stað sögu trúarinnar um upprisuna og sig-
urinn yfir dauðanum þá segjum við hvert öðru
sögur til huggunar. Ég varpa spurningunni um
merkingu sögunnar af Kafka til Austers.
„Sagan hreyfði við mér vegna þess að Kafka átti
svo stutt eftir þegar hann hitti stúlkuna og tók að
skrifa bréfin. Hann vissi að hann ætti stutt eftir en
samt gaf hann sér tíma til þess að hugga þessa
ókunnugu stelpu. Ég held að Kafka hafi verið ein-
stakur maður. Sagan fjallar að mínu mati frekar
um mannúð en tilgang bókmenntaskrifa. Og þessi
saga endurómar í ýmsu sem gerist í bókinni og því
virtist viðeigandi að segja hana þarna.“
Torfi mun ræða við Auster um verk hans í Nor-
ræna húsinu á morgun kl. 15. Í dag mun Auster
árita bækur sínar í Bókabúð Máls og menningar
við Laugaveg kl. 16.30 og í kvöld kl. 20 les hann úr
verkum sínum í Iðnó.
Morgunblaðið/Einar Falur
Auster talar hægt með rámri röddu. Augun eru dökk og dramatísk, það er eins og þau séu ýmist að ásaka mann um eitthvað eða bíða eftir því að
eitthvað stórkostlegt gerist.
Ingibjörg
lokkurinn
rn Thorn-
nn í Dan-
sningum í
lokkurinn
hafa verið
ur ár. Eft-
Mogens
nnsku en
jörin for-
erið innan
nnskjörið.
óst að nýs
f, flokkur-
akannanir
væntingar
séu gerðar til nýs formanns. „Jafn-
aðarmenn hafa átt í vök að verjast
sums staðar í Evrópu. Jafnaðar-
menn í Þýskalandi og víðar í Evr-
ópu eru höfundar þess velferðar-
kerfis sem þar er og nú gera þeir
sér grein fyrir því að á því þurfi að
verða breytingar og vilja ná þeim
fram. Þeir mæta ákveðnum hindr-
unum í því hjá sínu fólki,“ segir
Ingibjörg Sólrún.
Hún segir hægri flokkana hafa
fært sig í meira mæli inn á miðjuna,
og tekið upp ýmis baráttumál jafn-
aðarmanna. Hitt hafi svo líka gerst
að jafnaðarmenn hafi tekið upp
málefni hægrimanna.
skra jafnaðarmanna
na gegn
arna