Morgunblaðið - 28.10.2005, Qupperneq 16

16 FÖSTUDAGUR 28. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
A‹ STYRKJA SAMBANDI‹
Mán. 17. okt og þri. 18. okt. kl. 8:30–17:00Kynntu flér máli› og skrá›u flig á endurmenntun.is
HVA‹ EINKENNIR GOTT SAMBAND? • HVA‹ BER A‹ VARAST?
HVERNIG LEYSUM VI‹ ÁGREINING? • HVA‹ ER MIKILVÆGAST?
GEORGE W. Bush Bandaríkjafor-
seti skýrði frá því í gær að Harriet
Miers, sem hann hafði tilnefnt í emb-
ætti dómara við Hæstarétt, hefði
óskað eftir því að nafn hennar yrði
dregið til baka. Þykir þetta áfall fyr-
ir forsetann, sem nú glímir við mót-
læti á mörgum vígstöðvum.
Bush sagði er hann greindi frá
ákvörðun Miers að hann hefði fyllst
trega er hann féllst á beiðni hennar.
Hann myndi nú tilnefna nýjan dóm-
ara. Líklegt þykir að Miers komi að
því vali en hún er lögfræðilegur ráð-
gjafi forsetaembættisins.
Sú ákvörðun Bush þann þriðja þessa mánaðar að tilnefna Miers
kom á óvart. Töldu ýmsir að þar
hefði forsetinn gerst sekur um póli-
tískan afleik. Miers hefur enga
reynslu af dómarastörfum og býr
ekki yfir sérþekkingu af nokkru tagi
varðandi hæstarétt Bandaríkjanna.
Sökuð um hroka
Enda fór svo að andstæðingar og
margir samherja forsetans lýstu sig
andvíga því að henni yrði fengið
þetta embætti. Mest var fyrirstaðan
á þingi enda staðfestir öldungadeild
þess slíkar skipanir. Því var haldið
fram að forsetinn hefði afráðið að
skipa sauðtryggan undirsáta sinn í
stað þess að leita að hæfum einstak-
lingi til starfans. Framganga Miers
er hún kom fyrir þingnefnd varð
ekki til að fjölga aðdáendum hennar.
Þingmenn sögðu svör hennar öld-
ungis ófullnægjandi og vændu hana
um hroka og dónaskap.
Miers greindi Bush frá ákvörðun
sinni aðfaranótt fimmtudags að ís-
lenskum tíma. Hún sendi honum síð-
an bréf sama efnis. Í því segir m.a. að
hún hafi komist að þeirri niðurstöðu
að staðfestingarferlið sé íþyngjandi
fyrir forsetaembættið og þjóni ekki
hagsmunum þjóðarinnar. Í bréfinu
vísar hún ennfremur til þess að hún
trúi staðfastlega á sjálfstæði allra
þriggja meginþátta ríkisvaldsins og
því telji hún ekki koma til álita að op-
inbera trúnaðarskjöl framkvæmda-
valdsins í staðfestingarferlinu. Þessi
flókna setning vísar til þess að þing-
heimur hafði krafist þess að skjöl
yrðu opinberuð til að unnt yrði að
leggja mat á lögfræðistörf hennar
fyrir forsetaembættið.
Fyrir liggur að þá hefðu hugsan-
lega verið opinberuð gögn, sem
skaðað gætu forsetann og veikt póli-
tíska stöðu hans. Hún er þegar veik
vegna ýmissa annarra mála, m.a.
Íraksstríðsins og gagnrýni á
frammistöðu stjórnvalda í tengslum
við fellibylinn Katrínu.
Miers hættir við
Enn aukast raunir
Bush Bandaríkja-
forseta
Reuters
Harriet Miers ásamt George W.
Bush er forsetinn tilnefndi hana til
starfans 3. þessa mánaðar.
Eftir Ásgeir Sverrisson
asv@mbl.is
LJÓST er að nær helmingur um
4.500 fyrirtækja, sem áttu undir eft-
irliti Sameinuðu þjóðanna viðskipti
við stjórn Saddams Husseins í Írak
meðan áætlunin um olíu fyrir mat var
í gildi árin 1996-2003, greiddi Írökum
mútur og leynilegar viðbótar-
greiðslur ofan á uppgefið olíuverð til
að hreppa viðskiptin. Kemur þetta
fram í lokaskýrslu óháðrar nefndar
sem falið var að rannsaka viðskiptin
og meint svindl í tengslum við þau.
Um var að ræða ólöglegar greiðslur
upp á alls 1,8 milljarða dollara sem
samsvarar um 108 milljörðum ísl.
króna og eru fyrirtækin í alls 66 lönd-
um.
Umfangsmest í svindlinu voru fyr-
irtæki í Rússlandi, Frakklandi og
Kína. „Þegar kom fram á árið 2000
urðu kröfur stjórnar Saddams Huss-
eins í Írak um mútur og auka-
greiðslur undir borðið til þess að
stofnuð voru lepp-fyrirtæki og stór,
alþjóðleg verslunarfyrirtæki fóru að
búa sig undir aðild að þessum ólög-
legu viðskiptum,“ sagði formaður
nefndarinnar, Paul Volcker, á blaða-
mannafundi í New York gær. Sagði
hann að jafnt yfirstjórn SÞ sem eft-
irlitsfyrirtæki á vegum samtakanna
og öryggisráðið hefðu gersamlega
brugðist því aðhaldshlutverki sem
þau hefðu átt að gegna.
Einnig smygluðu Írakar á sama
tíma olíu til útlanda fyrir alls um 11
milljarða dollara, aðallega með tank-
bílum. Var einkum smyglað til Jórd-
aníu og Tyrklands en einnig Sýr-
lands. Fjallað var um smyglið fyrir
innrásina í Írak í virtum fjölmiðlum á
borð við tímaritið The Economist
meðan áætlun SÞ var í gildi. Sögðu
fjölmiðlar m.a. að þótt um væri að
ræða brot á viðskiptabanninu teldu
ráðamenn Bandaríkjamanna og
Breta óhjákvæmilegt að horfa í gegn-
um fingur sér með smyglið. Jórdanar
og Tyrkir væru vinaþjóðir Vestur-
veldanna og þyrftu á tekjunum að
halda. Einnig kæmi sér vel fyrir
Kúrda, sem nutu nær fulls sjálfstæð-
is í norðurhéruðum Íraks vegna flug-
verndar Bandaríkjamanna og Breta,
að hagnast á tollum sem þeir tóku af
smyglbílunum.
Rannsókn að tilhlutan Annans
Kofi Annan, framkvæmdastjóri
SÞ, fól á sínum tíma Volcker, sem er
fyrrverandi seðlabankastjóri Banda-
ríkjanna, að stýra skýrslugerðinni og
afhenti Volcker honum fimmtu og
síðustu skýrslu nefndarinnar í gær.
Ljóst er að sonur Annans, Kojo Ann-
an, var í hópi þeirra sem nýttu sér
tækifærið til að hagnast með vafa-
sömum hætti á olíusöluáætluninni.
Þótt framkvæmdastjórinn sé ekki
sjálfur sakaður um neitt misjafnt er
hann hart gagnrýndur fyrir að hafa
ekki haft strangara eftirlit með und-
irmönnum sínum og fyrir að hafa
ekki hlustað á viðvörunarraddir.
Nefnd Volckers leggur til að sett
verði á laggirnar sérstök endurskoð-
unarskrifstofa SÞ til að fylgjast með
stjórnsýslu samtakanna. Olíusölu-
áætlunin er langstærsta verkefni á
sviði hjálparstarfs sem SÞ hafa tekist
á hendur, sé miðað við veltuna.
Volcker segir að þrátt fyrir allt hafi
tekist að liðsinna almenningi í Írak en
á kostnað orðspors SÞ. Það hafi beðið
mikinn hnekki. Vill nefndin að stofn-
að verði sérstakt embætti undir Ann-
an er hafi umsjón með stjórnsýslu.
Olíusöluáætlunin varð til með þeim
hætti að SÞ ákvað árið 1996 að milda
viðskiptabannið sem sett var á Írak
1990 vegna innrásarinnar í Kúveit
enda ljóst að víða ríkti neyð í landinu.
Var ákveðið að tryggja að almenn-
ingur fengi nægilegan mat og lyf.
Íraksstjórn var í fyrstu leyft að selja
takmarkað magn af olíu til útlanda,
síðar voru þær takmarkanir þó af-
numdar. SÞ höfðu yfirumsjón með
viðskiptunum og áttu að sjá til þess
að almenningur nyti góðs af tilslök-
uninni.
En stjórn Saddams krafðist þess
að mega sjálf ákveða hvaða erlend
fyrirtæki og einstaklingar fengju að
taka þátt í viðskiptunum. Er ljóst að
með því að samþykkja þá kröfu var
Írökum gefið færi á að misnota sér
herfilega mannúðarsjónarmiðin á
bak við áætlunina. Mestur hlutinn af
mútumálunum tengist ekki olíuvið-
skiptunum heldur kaupum á mat,
lyfjum og öðrum brýnum nauðsynj-
um handa Írökum. Volcker segir ekki
víst að öll erlendu fyrirtækin hafi í
reynd vitað af svindlinu. Oft munu
milligöngumenn, íraskir og af öðru
þjóðerni hafa fleytt rjómann af þess-
um viðskiptum og falið múturnar
undir öðrum liðum.
Hygluðu Rússum,
Frökkum og Kínverjum
Alls seldu Írakar olíu fyrir um 64
milljarða dollara meðan áætlunin um
olíu-fyrir-mat var í gildi frá 1996
fram til haustsins 2003. Bankinn sem
sá um fjármálahliðina fyrir SÞ var
BNP í Frakklandi. Segir í skýrslunni
að starfsmenn hans hafi ekki sagt
fulltrúum SÞ frá öllu sem þeir vissu
að viðgekkst í sambandi við Íraksvið-
skiptin, beinum og óbeinum mútum
og annarri fyrirgreiðslu.
Íraskir ráðamenn notuðu sér rétt-
inn til að velja sér viðskiptavini til að
afla sér stuðnings með því að hygla
einkum fyrirtækjum í Rússlandi,
Frakklandi og Kína. Vitað var að
þessi þrjú ríki vildu aflétta viðskipta-
banninu að fullu og ráku þau áróður
fyrir því sjónarmiði hjá SÞ. Þau eiga
öll fast sæti í öryggisráði SÞ ásamt
Bandaríkjunum og Bretlandi. Rússar
voru auk þess frá fornu fari miklir
stuðningsmenn Saddams og seldu
honum megnið af vopnunum sem
hann notaði í styrjöldum sínum, af-
gangurinn kom að langmestu leyti
frá Frakklandi og Kína. Var komið í
veg fyrir að bresk, bandarísk og jap-
önsk fyrirtæki fengju að semja um
viðskipti en fáein þeirra munu þó
hafa gert það með aðstoð leppa.
Skýrsluhöfundar segja að SÞ hafi
fljótlega verið sagt frá kröfum Íraka
um sérstakar greiðslur undir borðið
frá fyrirtækjum sem vildu kaupa af
þeim olíu en ekki hafi verið brugðist
við þessum upplýsingum í aðalstöðv-
um samtakanna og ekki heldur í ör-
yggisráðinu. Írakar reyndu að
tryggja sér stuðning mikilvægra að-
ila með því að úthluta sérstökum olíu-
kaupaheimildum til allmargra ein-
staklinga erlendis, þ.á m. embættis-
og fjölmiðlamanna en ekki síst
áhrifamanna í stjórnmálum. Nafn-
greindir eru auk annarra rússneski
stjórnmálamaðurinn Vladímír Zhír-
inovskí og Benon Sevan, þáverandi
yfirmaður olíusöluáætlunarinnar hjá
SÞ.
Einnig kemur fram að eiginkona
breska þingmannsins George
Galloway, sem barðist ákaft gegn
innrásinni í Írak, hafi fengið
greiðslur frá íröskum stjórnvöldum
er numið hafi tugmilljónum króna.
Sjálfur hefur Galloway ávallt and-
mælt því eindregið að hann hafi
nokkurn tíma þegið fé af Saddam.
Einnig hefur fyrrverandi sendi-
herra Frakklands hjá SÞ, Jean-
Bernard Merimee, verið handtekinn í
París vegna gruns um að hann hafi
þegið mútur af Írökum. Fullyrðir
Merimee að franska utanríkisráðu-
neytið hafi vitað um samskipti hans
við stjórnvöld í Bagdad og lagt með
þögninni blessun sína yfir þau.
Yfir tvö þús-
und fyrirtæki
tóku þátt
í olíusvindli
AP
Hundruð tankbíla með olíu sem smyglað hefur verið frá Írak við tyrknesku landamærin árið 2002. Alls mun stjórn
Saddams Husseins hafa hagnast um 11 milljarða dollara, 660 milljarða ísl. kr., á olíusmygli árin 1996–2003.
Fréttaskýring | Yfirstjórn Sameinuðu þjóðanna
er gagnrýnd harkalega í skýrslu óháðrar nefndar
um olíusöluáætlunina í Írak 1996–2003, skrifar
Kristján Jónsson. Ólöglegar tekjur stjórnar Sadd-
ams af áætluninni námu nær 13 milljörðum dollara.