Morgunblaðið - 28.10.2005, Blaðsíða 26

Skilaboðin, sem fullorðnir eiga að
senda börnum, er að það eigi að
vera eftirsóknarvert að borða
hollan mat því þá líði okkur vel.
Í NÝRRI myndskreyttri
handbók fyrir leikskóla-
eldhús, sem Lýðheilsustöð
hefur gefið út, er að finna
hagnýtar ábendingar fyrir
starfsfólk leikskóla um holl-
ustu og samsetningu fæð-
unnar, matseðlagerð, mat-
reiðslu, sérfæði, hreinlæti og
innkaup.
Miðað við lengd leikskóladags-
ins þurfa mörg börn að fullnægja
um 70% af orku- og næringarefnaþörf
sinni með þeim mat, sem þau fá í leikskólanum.
Því er mikilvægt að vandað sé til verksins þar
sem góð næring er undirstaða þess að börnin
nái að þroskast og dafna sem best.
Í handbókinni er m.a. mælst til að matur sé
borinn þannig fram að börnin geti skammtað
sér sjálf með aðstoð kennara þegar þau hafa
aldur til. Líta megi á það sem hluta af námi leik-
skólabarna. Þeir, sem skammti sér t.d. ávallt of
mikið, yrðu hvattir til að skammta sér minna
næst og fá sér frekar aftur á diskinn.
Í handbókinni eru settar fram tillögur að við-
miðunarskammtastærðum og einnig hefur verið
útbúin fyrirmynd að æskilegri samsetningu
máltíða undir yfirskriftinni „Diskurinn“. Þessi
fyrirmynd sýnir börnunum einnig hvernig æski-
legt er að skammta sér mat á diskinn. Í hand-
bókinni eru tillögur að sex vikna matseðli og
uppskriftir eru aftast í bókinni þar sem líka má
bæta við eigin uppskriftum.
Daglegt líf fékk að láni tvær uppskriftir, ann-
ars vegar að plokkfiski og miðast uppskriftin við
tíu skammta.
Plokkfiskur
750 g þorskur
2 msk. matarolía
130 g laukur
50 g hveiti
3 1⁄3 dl léttmjólk 4 g fiskikraftur
85 g ostur, 17%
1⁄8 tsk. svartur pipar
1 tsk. salt
Sjóðið fiskinn í ofni eða potti þar til kjarn-
hitastigið er 75°C. Látið soðinn fiskinn í gata-
skúffur eða sigti og látið soðið renna vel af. Setj-
ið olíuna í pott og léttsteikið laukinn þar til hann
er glær. Hrærið hveitinu saman við og bætið
mjólkinni út í, í skömmtum. Hrærið vel á meðan
og látið sjóða í 5 mínútur. Bætið fiskinum og
kryddinu út í og hrærið öllu vel saman þannig að
fiskurinn maukist. Ostinum bætt við í lokin og
hitað þar til hitastigið er 75°C. Borið fram með
soðnum kartöflum, grænmeti og gjarnan rúg-
brauði.
 LEIKSKÓLABÖRN
Læra að velja rétt á diskinn sinn
26 FÖSTUDAGUR 28. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF | MATARKISTAN
R
odica Dinulescu Hjartar hefur
búið á Íslandi í tvö ár en hún
er fædd og uppalin í Rúmen-
íu. Þó hún sé hrifin af ís-
lenskum mat þá eldar hún oft
samkvæmt rúmenskri hefð, sérstaklega
vegna þess að íslenskum manni hennar
finnst slíkur matur mjög góður. „Það sem
mér finnst einna ólíkast með íslenskum og
rúmönskum mat er að heima í Rúmeníu er
kjöt alltaf borið fram í súpu eða pottrétti
en aldrei sér á diski eins og hér á Íslandi.
Slík framreiðsla á kjöti var alveg ný
reynsla fyrir mig þegar ég fluttist hingað.
Íslendingar nota líka alltaf sósu með steik,
en það gerum við ekki í Rúmeníu. Í stað-
inn fyrir sósu þá notum við salat, ýmist
súrkál eða ferskt salat og alltaf olíu eða
edik þar ofan á. Tengdaforeldrar mínir
fengu einmitt vægt menningarsjokk þegar
þau voru í Rúmeníu og fengu hvergi sósu
með steikinni.“
Beinin soðin með í súpunni
Rodica segir matarmenninguna mjög
ólíka eftir landshlutum í Rúmeníu. „Fólkið
sem býr í norðurhluta landsins borðar allt
öðruvísi mat en þeir sem búa á sunn-
anverðu landinu, þó svo að grunnurinn sé
kannski ekki svo ólíkur. Ég kem frá suðr-
inu í Rúmeníu og þar borðum við mikið
súpur og pottrétti sem innihalda kjöt. Við
borðum allskonar kjöt og líka mikið af
fuglakjöti, sérstaklega endur og gæsir en
slíkt kjöt er alltaf sett í súpu og beinin
með. Amma mín býr í sveitinni í Rúmeníu
og ræktar þar endur og gæsir og því var
þetta hversdagsmatur hjá minni fjöl-
skyldu.“ Rodica segir fisk sjaldnar á borð-
um í Rúmeníu en kjöt og kartöflurnar
sneiða Rúmenar gjarnan niður og steikja í
olíu.
Grænmeti best beint upp úr garðinum
Rodica segir Rúmena nota salt og pipar
mikið sem grunnkrydd en þeir noti líka
mikið ferskar kryddjurtir. „Við notum
mikið kóríander, dill og steinselju. Í Rúm-
eníu er alltaf hægt að nálgast ferskar
kryddjurtir, ólíkt því sem er hér á landi.
En það hefur skánað og ég er alltaf með
eitthvað af ferskum kryddjurtum í potti
úti í glugga heima hjá mér. Mér finnst það
skipta miklu máli að hafa ferskt en ekki
þurrkað krydd. Og ég sakna stundum þess
sérstaka bragðs sem ég finn þegar ég
borða grænmeti í Rúmeníu, því þar er það
svo ferskt og við kaupum það á mörkuðum
þar sem bændur koma sjálfir með það
beint af ökrunum. Og svo borðaði ég líka
oft grænmeti hjá ömmu minni sem hún
ræktar sjálf og það er ótrúlega mikill
munur á bragði á grænmeti sem maður
fær beint úr garðinum eða kaupir úti í
búð. Mér fannst líka erfitt að venjast því
að geta ekki fengið mjög ferskar vatns-
melónur, en í Rúmeníu eru þær mikið
borðaðar í lok sumars og fram á haust.“
 MATARKISTAN | Í Rúmeníu er kjöt alltaf borið fram í súpu eða pottrétti
Borðaði oft önd og gæs
hjá ömmu í sveitinni
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Rodica færir hinn girnilega pottrétt upp á disk.
Fyrir 5 manns.
750 g lambakjöt beinlaust
125 ml matarolía
2 búnt af vorlauk
3–4 hvítlauksrif
25 ml edik
1–2 laukar, skornir í litla bita
50 ml rauðvín
50 g tómatmauk
50 g hveiti leyst upp í vatni
Vatn eftir þörfum
Salt eftir smekk
Paprikukrydd eftir smekk
Pipar eftir smekk
Kjötið er skorið í litla bita.
Steikið kjötbitana í olíu og bætið við rúmlega botn-
fylli af vatni. Þegar kjötið hefur tekið á sig fínan steik-
ingarlit, er kjötið tekið úr. Takið frá 1 dl af soði úr pott-
inum og geymið þar til síðar. Setjið laukinn í pottinn og
sjóðið í soðinu sem eftir er í u.þ.b. 5 mín. Bætið við
paprikudufti og tómatmauki ásamt uppleystu hveitinu.
Bætið við 1–2 dl af vatni til að þynna sósuna á meðan
restin er soðin við lágan hita í um 20 mín. Setjið kjötið
aftur í og sjóðið á ný við lágan hita í 30 mín. Bætið við
víninu þegar 10 mín. eru eftir.
Lauksósa:
Vorlaukurinn og hvítlaukurinn eru skornir í smáar
skífur.
Steikið í olíu í stutta stund.
Bætið við 1 dl af vatni, 25 ml af ediki ásamt kjötsoðinu
og sjóðið í 15 mín. við lágan hita.
Kjötrétturinn fer á disk og lauksósan yfir.
Borið fram með brauði.
Sítrónusneið er gjarnan lögð yfir.
Pofta buna (Verði ykkur að góðu)
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Rúmenskur
lambakjötsréttur
Keyrt í heimahús
Ávaxtabíllinn hefur sendingar til heimila í dag,
fimmtudag. Auk ávaxta og grænmetis kennir ým-
issa grasa í heimiliskörfunni og
margar vörur eru þar í boði sem
ekki fást í verslunum, að sögn
Soffíu Marteinsdóttur, sem rek-
ur fyrirtækið ásamt manni sín-
um Hauki Magnússyni. Heim-
ilisbíllinn kemur til með að sinna
akstri í heimahús og nemur lág-
markssending 2.500 krónum.
„Stílað er upp á að fólk hafi að-
gang að Netinu, en þar raðar
fólk einfaldlega í körfuna sína og Heimilisbíllinn
sér svo um heimaksturinn. Þetta ætti sér í lagi að
koma þeim vel sem hafa lítinn tíma til að versla. Við
höfum hollmetið í hávegum og höldum svo upp á
vikulokin með nammidegi á föstudögum,“ segir
Soffía. Meðal þess, sem boðið er upp á eru ýmsar
gerðir ávaxta- og grænmetisbakka, brauðsalöt,
rækjuhummus- og túnfisksalat, melónuþrenna og
fleira. Heimiliskörfuna þarf að panta og greiða fyr-
ir klukkan 13 á miðvikudögum og fer dreifing svo
fram milli kl. 18 og 22 á fimmtudagskvöldum.
Brauð á föstudögum
Brauðbíllinn býður síðan upp á sykursnauðar og
ávaxtaríkar muffinskökur, brauðbollur og fitu-
snautt hollustusalat. Brauðkörfur þarf að panta
fyrir klukkan 13 á fimmtudögum og verður þeim
dreift á föstudögum.
 ÁVAXTABÍLLINN
Keyrt í
heimahús
DISKURINN sýnir á einfald-
an hátt hvernig hægt er að
setja saman góða og holla
máltíð með því að skipta mat-
ardisknum í þrjá jafnstóra
hluta. Á einum hlutanum er
próteinríkur matur, á öðrum
kolvetnaríkur og á þeim
þriðja grænmeti og/eða
ávextir.
Með Disknum er matnum
skipt í þrjá jafnstóra hluta,
óháð því hversu mikið er
borðað. Hann segir því ekki
til um skammtastærð, en
stjórnast af matarlyst og
orkuþörf.
 Fiskur, kjöt, egg, bauna-
réttir eða mjólkurmatur.
Próteinrík matvæli.
 Kartöflur, pasta, hrísgrjón,
kornmeti eða brauð. Mat-
væli rík af kolvetnum. Velj-
ið sem oftast trefjaríkar/
grófar tegundir.
 Alls konar grænmeti, rót-
arávextir eða ávextir. Veita
mikið af trefjum, mikil-
vægum næringarefnum og
öðrum hollefnum. Aukið
fjölbreytnina með því að
vera bæði með hrátt og
soðið grænmeti.
Diskurinn
TENGLAR
..............................................
www.lydheilsustod.is
join@mbl.is