Morgunblaðið - 25.11.2005, Blaðsíða 48

HVORKI veður né tónlistarval
verslana gefur til kynna að hátíð
ljóss og friðar sé að nálgast í Skot-
landi fyrr en í lok nóvember. Þá er
líka lítill ef nokkur snjór sjáanlegur,
en þeim mun naprara frostið. Marg-
víslegar jólaskreytingar prýða bæ-
inn allan og verslunareigendur aug-
lýsa grimmt eftir jólastarfsfólki með
því að setja miða í glugga verslana
sinna. Jólin í Skotlandi eru haldin
hátíðleg 25. og 26. desember,
Christmas Day og Boxing Day, og
þó Skotar hafi einum degi lengur en
Íslendingar til undirbúnings setja
sömu jólapakkakapphlaup og mat-
arinnkaup svip sinn á aðdraganda
jóla hér sem heima.
Jólahald hér í Skotlandi er með
frjálsara sniði en margur á að venj-
ast á Íslandi, þá aðallega hvað varð-
ar val landsmanna á jólamat sem og
öðru sem hægt er að flokka undir
hefðir. Þó venjur hverrar fjölskyldu
fyrir sig ráði því hvaða matur er á
borðum þykir mér forvitnilegt hve
algengt er að fólk prufi nýja rétti
með reglulegu millibili frekar en að
festast í hefðum, og er engum sér-
stökum réttum otað að neytendum í
formi auglýsinga. Eftir því sem ég
kemst næst er matarstefna Skota
um jólin einfaldlega þessi: borða og
drekka fínna en vanalega, hvað sem
það nú kann að vera. Samt er núorð-
ið meira um að fólk borði kalkún,
gæs eða önd um jólin, þ.e.a.s. mat
sem áður var talinn sérlega enskur
jólamatur, og er kalkúninn töluvert
auglýstur. Af jólaréttum sem að-
allega eru framreiddir í Skotlandi
má samt nefna Scotch Broth, kjöt-
súpu þeirra Skota, sem oft er höfð í
forrétt, og hreindýrakjötsrétti, en
þeir þykja sérlega skoskir og voru
eitt sinn það kjötmeti sem fína fólkið
kaus að hafa á borðum um jólin,
enda passaði sá matur inn í þeirra
stéttbundnu skoðanir um hvað væri
viðeigandi og hátíðlegt. Lax þykir
líka fínasti jólamatur, þó með því
skilyrði að hann sé veiddur í há-
landaá.
Rækjukokkteill í forrétt
Rækjukokkteill er vinsæll for-
réttur og hefur lengi verið, og
drykkir eins og heit og hlýjandi
skosk glögg og þungir ávaxtaeft-
irréttir eins og mince meat pies (lítil
kaka aðallega úr þurrkuðum ávöxt-
um, borðist með ís eða rjóma) og
jólakökur sem líka eru úr þurrk-
uðum ávöxtum. (ég hef aldrei getað
vanist þessum þungu, matarmiklu
og nokkuð röku kökum en flestir hér
borða þær með bestu lyst) eru enn á
flestra borðum. Trifle er nammigóð-
ur og léttur eftirréttur og telst líka
sérdeilis skoskur, mikið borðaður
allt árið um kring en í sparilegri út-
gáfum um jólin. Þá býr fólk gjarna
til búðing og kökur sem eru uppi-
staðan í Trifle, frekar en að kaupa
efni tilbúið til samsetningar.
„Jólasprengjur“ ómissandi
Meðlæti spilar stóra rullu í
skosku jólaborðhaldi; enginn minn-
ist á jólakalkún án þess að telja sér-
staklega til hvað borið skal fram
með honum: innbakaðar litlar beik-
onvafðar pylsur, rósakál, fylling og
trönuberjasulta eða -sósa. Malt og
appelsín eiga Skotar ekkert, en þeir
komast af án þess og velur hvert
heimili sér drykki við hæfi. „Jóla-
sprengjur“, Christmas crackers, eru
hins vegar ómissandi með jólamatn-
um, þó óætar séu, en áður en mál-
tíðin hefst er algjört „möst“ að slíta
sprengjurnar í sundur við annan
mann, setja á sig kórónuna og kíkja
á annað dót sem dettur úr sprengj-
unni, og síðast en ekki síst lesa
skrítnu málshættina eða brand-
arana sem fylgja með.
Hreindýrakássa
Hráefni:
450 g magurt hreindýrakjöt
450 g feitt beikon
30 g smjör
450 g gulrætur
1 sellerístöngull
1 stór laukur
appelsínubörkur af
einni appelsínu
4 dl mjólk
ögn af hveiti
2 msk viskí
1,5 dl rjómi
salt
pipar
örlítið timían
Skerið 450 g af fitulitlu hreindýrakjöti
í strimla. Skerið fituna af 450 g af beik-
oni og hendið fitunni.
Setjið 30 g af smjöri á djúpa pönnu eða
jafnvel pott, og brúnið allt kjötið yfir
háum hita. Bætið salti og pipar við eft-
ir smekk.
Sneiðið 450 g af gulrótum, 1 sell-
erístöngul og 1 stóran lauk í með-
alstóra bita. Gulræturnar má skera í
litla bita. Rífið börk af einni appelsínu.
Bætið grænmetinu og berkinum við
kjötið.
Setjið rétt rúma 4 dl af mjólk út í, rétt
svo það hylji kjötið. Bætið örlitlu timí-
an út í og setjið lok á pönnuna. Látið
krauma í tvo klukkutíma þangað til
hreindýrakjötið er orðið meyrt.
Fjarlægið kjötið og grænmetið og setj-
ið það í ofnfast mót. Blandið pínu
hveiti við vökvann til að gera hann
þykkari, og bætið síðan 2 skeiðum af
viskí og 1,5 dl af rjóma út í.
Hitið varlega þar til vökvinn er þykkur
og kekkjalaus. Hellið yfir kjötið og
grænmetið. Rífið smávegis ost og strá-
ið yfir. Brúnið í ofni þar til fer að sjóða.
Berið fram með kartöflumús og róf-
ustöppu, hvorutveggja með ríflegu af
smjöri, söltu ef smekkur leyfir.
Skotar festast ekki í hefðum
Jólin láta aðeins seinna
á sér kræla í Edinborg
heldur en Reykjavík, að
sögn Steinunnar Bjarkar
Pieper, sem þar er bú-
sett. Hún segir skoskt
jólahald frjálslegra í
sniðum en íslenskt.
Skotar skreyta götur og stræti ekki síður en aðrir. Edinborg skartar sínu fegursta yfir jólahátíðina.
Ljósmynd/Steinunn Björk
Skotar bragða gjarnan á glögg, pylsuvafningum og
bragðgóðu smjörkexi um og yfir hátíðirnar.
Steinunn Björk yljar sér á krydduðu víni á aðventunni.
48 Jólablað Morgunblaðsins 2005
BÓKAÚTGÁFAN HÓLAR
Til betri heilsu
• Lestu heillaráðin tuttugu
• Taktu matargreindarprófið,
hvað er mataræðið
að gera þér.
• Útrýmdu vandamálum
tengdum mataræði,
svo sem sykursýki.
• Bókin sem breytir lífi
þínu og kennir þér að
þekkja líkama þinn og
leggja af.
Metsölubók,
og ekki að
ástæðulausu!
6.
sæti
Morgunblaðið 17. nóv.
Almennt efni
1. PRENTUN UPPSELD
7.
sæti
Mál og menning,
Eymundsson, Penninn
Handbækur
9.-15. nóv.
Hverfisgötu 6, sími 562 2862
S O K K A B U X U R