Morgunblaðið - 25.11.2005, Blaðsíða 56

56 Jólablað Morgunblaðsins 2005
DANA er tékknesk og í hennar
heimalandi halda flestir jól að kaþ-
ólskum sið. Þar er jólamaturinn
öðruvísi en það sem við sem búum í
grennd við 60 gráður norður eigum
að venjast, því á aðfangadag fasta
menn til klukkan sex og þá er borð-
aður fiskur en ekki kjöt. Fólk heldur
sig frá kjöti þangað til eftir miðnæt-
urmessuna og þá borða menn soðna
svínaskanka og svínarófur með pip-
arrót. Dana lýsir tékkneskum að-
fangadegi. „Það er mælt með því að
fólk fasti þennan dag. Venju sam-
kvæmt elda konurnar matinn og
hlutverk karlanna er að drepa
vatnakarfana sem hafa dvalið í bað-
kerinu í einn til tvo daga.“
Vatnakarfinn býr á baðinu
Hér kímir Dana því hún veit að
þetta kann að hljóma stórundarlega
í íslenskum eyrum. „Fyrir jólin er
alvanalegt að sjá fólk með stóra lif-
andi vatnakarfa spriklandi í inn-
kaupanetum í sporvagninum eða
jarðlestinni. Karfana kaupir maður
lifandi á útimarkaðnum, þetta eru
stórir fiskar og það sem íslenskar
fiskbúðir komast kannski næst þeim
í bragði er feit lúða. Vatnakarfarnir
búa síðan í baðkarinu fram á að-
fangadag sem þýðir að enginn kemst
í bað fyrr en eftir matinn.“ Segir
Dana og hlær. „Þetta þykir mörgum
Íslendingum skrýtið, en svona er
þetta. Oh, nú hugsa allir sem lesa
þetta viðtal: aumingja Dana sem fær
bara fisk á jólunum. Þetta fékk ég
oft að heyra fyrst eftir að ég flutti til
Íslands 1972. Sem betur fer er ég
ekkert sérlega fastheldin á tékk-
neska jólasiði. Ég elda þennan mat
gjarnan ef einhver í fjölskyldunni
óskar eftir því … En það óskar eng-
inn eftir því að fá jólafiskinn minn!“
Þau Bjarni segjast oft fara til út-
landa í frí um jólin. „Þá slakar mað-
ur meira á, klæðir sig fínt upp og
nýtur lífsins. Lætur elda fyrir sig á
veitingastað og pakkarnir bíða
heima á skreyttu hótelherbergi.“
Segir Dana og yppir öxlum og lítur á
Bjarna sem tekur undir það og kink-
ar kolli. „Íslensk jól eru góð.“ Segir
Bjarni. „En ég þarf ekki að vera
hérna hvert einasta ár, hitt er líka
alveg frábært. Það er eitt að alast
upp hérna eins og flestir og annað að
flytjast hingað eins og Dana.“ Þau
hafa eytt jólunum á ýmsum spenn-
andi stöðum eins og Máritíus,
Guadalupe og Flórída.
Ekki dæmigerðir jóla„iðkendur“
„Við erum ekki dæmigerðir jóla-
„iðkendur“.“ Segir Dana og hlær.
En er eitthvað í íslenskri jólaiðkun
sem Dönu finnst skemmtilegt? Það
stendur ekki á svarinu, það kemur
um leið. „Mér finnst íslensku jóla-
sveinarnir frábærir og Grýla og
Leppalúði, að það skuli vera þessi
tenging við náttúruna í þeim sögum
og þar læðist inn smá ótti og spenna
í bland við hið yfirnáttúrulega. Sá
siður að setja skóinn út í glugga
finnst mér góður og ég iðka það allt-
af í einhverri mynd alveg skamm-
laust.“ Segir Dana og flissar. En
henni finnst sjálf jólahátíðin svolítið
lokuð á Íslandi miðað við annars
staðar. „Í Tékklandi fagna menn
eins og um fæðingu væri að ræða og
allir eru glaðir og léttir og kátir, líka
úti á götu. En kannski kemur þessi
tilfinning mín frá því að ég kem utan
frá og hef ekki aðgang að minni eigin
stórfjölskyldu, ég veit það ekki. Þar
eru ekki þessi stóru boð, heldur er
fólk mikið að detta inn úr dyrunum í
kaffi og spjall.“ En Dana við-
urkennir að margt hafi breyst og
opnast á Íslandi miðað við hvernig
það var þegar hún kom fyrst. „Ég
man að ég gekk niður Laugaveginn
á aðfangadag skömmu eftir að ég
flutti hingað og það var allt lokað og
mér var svo mikið mál og komst
hvergi inn, meira að segja klósettin
neðst í Bankastræti voru lokuð og ég
neyddist til að finna hentugt húsa-
sund. Mér fannst þetta alveg ótrú-
legt!“ Segir Dana stóreyg og jafnvel
minningin gerir hana hissa. Það er
einn tékkneskur jólasiður sem hún
heldur fast í. „Við gefum gjafir alveg
eins og hér en munurinn er sá að
gefandinn er alltaf jólasveinninn. Þá
verður svo spennandi að giska á
hver gefur manni hvað, svona smá
aukaspenna í pakkadæminu sem
verður ekki alveg jafn viðskiptalegt
og hér. Í Tékklandi eru allir að pæla
í því hver gaf hverjum hvað.“ Dana
og Bjarni segjast alltaf gefa sínar
gjafir í nafni einhvers jólasveins en
það er smágalli á því fyrirkomulagi.
„… af því að við erum þau einu sem
gerum það kemst alltaf upp um okk-
ur!“ Segir Dana og skellihlær.
Blár fiskur og brún súpa
Hvernig er jólaborðhaldið í
Tékkalandi? „Við byrjum á smásíld
eða fiski sem er líkur síld sem er
settur í edik og hann er kallaður blái
fiskurinn því hann blánar í edikinu.
Þetta er borið fram í litlum bitum
með lauk sem smáréttur, hann er
bragðsterkur bæði súr og saltur.
Síðan er borin fram þunn brúnleit
fiskissúpa sem er soðin úr haus-
unum af vatnakörfunum og smá
grænmeti og út í súpuna eru settir
hvítlauksritstaðir brauðteningar.
Síðan kemur vatnakarfi steiktur í
raspi með kartöflusalati sem er búið
til með söxuðum súrum gúrkum. Í
eftirrétt er yfirleitt boðið upp á litlar
marengskökur. Með þessari máltíð
er svo borðuð brauðflétta sem er
bökuð sérstaklega og borðuð yfir öll
jólin. Það er ýmist litlar ein-
staklingsfléttur eða stórar sem allir
fá sér af. Þetta brauð er svolítið
sætt, með rúsínum og maður má
laumast í það öll jólin og borða það
kannski með afgöngum og svoleið-
is.“ Dana segir að hin sæta brauð-
flétta passi vel með öllum þessum
súrsaða og bragðsterka mat. Eftir
fiskiveisluna eru pakkarnir frá jóla-
sveininum síðan opnaðir og menn
búa sig undir að fara í stutta jóla-
messu á miðnætti. Í messunni er
sagt frá fæðingu frelsarans og sung-
in jólalög sem allir kunna, fólk fagn-
ar og gleðst og þessu fylgir engin
predikun eða áminningar um hluti
sem eru að gerast í þjóðfélaginu.
Eftir messuna fer fólk heim og held-
ur kjötveislu. „Já, þá er farið heim
að borða órómantíska svínaskanka
og svínarófur í hlaupi, fersk piparrót
er rifin yfir og svo nagar maður
svínahalana og spáir kannski aðeins
meira í gjafirnar og svoleiðis.“ Segir
Dana.
Bjarni og Dana semja saman
teiknimyndasöguna Mímí og Máni
sem hefur birst í Morgunblaðinu
reglulega og nú er að koma út bók
með sögunum. Bókin heitir Krass-
andi samvera. Glöggir lesendur geta
séð að Bjarni og Dana eiga margt
sameiginlegt með teiknimynda-
parinu. Þau þvertaka fyrir að þetta
sé hárnákvæm sjálfsævisaga sem
birtist í teiknimyndasögunum, en …
Bjarni útskýrir hvernig sögurnar
verða til. „Það eru lítil atvik í dag-
lega lífinu sem verða kveikjan að
einhverju. Svo hugsar maður, hvern-
ig myndu Mímí og Máni taka á þessu
máli? Og úr verður saga. Markmiðið
er að halda sig við smáatriðin, reyna
að grípa það sem er í gangi dags-
daglega og reyna að sjá hvort ekki
leynist eitthvað sniðugt í því. Það
þarf ekki að vera sprenghlægilegt.
En athuga hvort smáir hlutir í
manns eigin lífi finni kannski sam-
hljóm hjá lesendum.“
„Þetta erum við!“
Hvernig urðu Mímí og Máni til?
Dana svarar þeirri spurningu.
„Þetta byrjaði fyrir rúmum tíu ár-
um, við fórum ekki að gera þetta
með það fyrir augum að gera bók.
Þetta vatt bara upp á sig. Við settum
litla sögu á blað og hún var geymd
og svo kom önnur og svo var allt í
einu komin mappa í tölvunni. Fyrsta
sagan birtist svo 1993, þetta er langt
ferli. Svo fóru þau að birtast af og til
hér og þar og í hitteðfyrra fóru þau
að birtast reglulega og nú er að
koma út bók.“ Þessar teiknimyndir
eru óvenjulegar að því leyti að
stundum notast þau við ljósmyndir í
bland við teikningarnar. „Já, við fór-
um að taka ljósmyndir til að gera
hversdaginn sem við erum að fjalla
um enn raunverulegri og um leið
kunnuglegri í augum lesenda.“ Segir
Bjarni og Dana heldur áfram. „Já,
þetta er lýsing á Íslandi í dag.“ Já,
segir sá sem þetta ritar, þetta eruð
þið, viðurkennið það bara. „Þetta er-
Ótrúlega krassandi jól
Morgunblaðið/Ómar
Teiknimyndahetjurnar Bjarni og Dana eru ekki dæmigerðir jóla„iðkendur“.
Kímnigáfan getur hjálpað manni í gegnum jólastressið.
Bjarni Hinriksson
myndasöguhöfundur og
Dana F. Jónsson
ljósmyndari og kvik-
myndatökumaður eru
ekki fastheldin á jólasiði
og þau hafa haldið sín
jól um víðan völl. Að
þeirra mati er jólahaldið
ekkert síðra þó að það sé
haldið í sól og sumaryl á
suðrænum slóðum.