Morgunblaðið - 25.11.2005, Blaðsíða 18

18 Jólablað Morgunblaðsins 2005
mamma og amma í Færeyjum höfðu
saumað á okkur. Það þótti bæði fínt
og fallegt. Þá var Margrét með
manninn minn, hann Gunnlaug, sem
lítinn pjakk á sama jólaballinu!“
Færeyski jólasveinninn er sá
rauði og hvíti með belti um sig miðj-
an og þar eru engir jólanissar eins
og í Danmörku, né heldur gamlir
fjallasveinar með Grýlu og jólaketti
eins og á Íslandi. Krakkar fá gjafir í
jólasokk sem hengdur er á rúmið og
foreldrar gefa þeim smágjafir í jóla-
dagatal. Í Færeyjum er talsverð
hjátrú og t.d. segir Elisabeth í
Klakksvík að aldrei megi borða
skerpukjöt milli jóla og þrettándans,
því þá komi tröll að sækja viðkom-
andi. Og aldrei má byrja að prjóna
eða sauma á föstudögum, því þá mun
verkinu aldrei ljúka.
Hulda segir ekki til siðs í Fær-
eyjum að hafa vín á borðum um há-
tíðar. „Eftir matinn á aðfangadags-
kvöld var allt þvegið upp og gengið
frá og svo sest yfir jólagjafirnar.
Með því var kaffi og Ris a la Mande.
Seinna komu heimabakaðar smá-
kökur. Afi spilaði alltaf á orgelið og
við sungum. Svo komu jólasveinar
inn á mitt stofugólf og voru móð-
urbræður mínir dubbaðir upp í þau
hlutverk. Og jólamessan í útvarpinu
og sunnudagsmessur ársins voru og
eru heilagar. Þá má ekki gera neitt,
hún amma prjónar ekki einu sinni á
sunnudögum undir útvarpsmess-
unni.“ Hulda man líka eftir fyrsta
sjónvarpstækinu í Klakksvík, sem
kom í ömmu og afa hús milli jóla og
nýárs árið 1979. Það gamlárskvöld
fór enginn út.
„Færeyingar eru almennt mjög
duglegir að halda í sitt og ekki nýj-
ungagjarnir, heldur jafnvel gam-
aldags. Þeir nota það sem hendi er
næst. Það sem einkennir Færeyjar
fyrir mér er lyktin, sem ég finn um
leið og ég kem út úr flugvélinni í
Vagar. Þetta er höfugur ilmur sem
ég finn ekki á Íslandi og er af heyi,
grasi, mold, hann kemur af jörðinni,
vindinum og söltu Atlantshafinu og
skapar kynngimagnaðan alltumlykj-
andi ilm.“
Ora grænar og Egils malt
Á Danmerkurárum sínum segir
Hulda aðalmálið hafa verið að fá
hangikjöt og rjúpur frá Íslandi, Ora
grænar baunir og Egils malt og app-
elsín. „Jólin voru hreinlega ekki
nema við fengjum pakka frá Íslandi
með þessu. Það var eins með lamba-
kjötið frá Færeyjum, en amma sendi
okkur alltaf læri eða hrygg í jóla-
matinn.“ Hún segir sjálft jólahaldið
svipað hér heima og í Danmörku en
undirbúningur sé nokkuð með öðru
sniði. Danir eru með jólanissa, e.k.
litla álfa með rauðar húfur og þeir
búa á háaloftinu. Maður gefur þeim
jólagraut yfir hátíðarnar og sumir
þeirra eru hrekkjóttir og stríða fólki.
Nissarnir birtast í desember þegar
jólastússið byrjar og eru mikið not-
aðir til skreytingar í híbýlum fólks.
Danir eru þjóðræknir og nota mikið
danska fánann, t.d. á jólatré. Papp-
írsklipp er og mikið notað og jóla-
hjörtun þar vinsælust, þá rauð og
hvít. Julefrukost er gegnumgang-
andi fyrir jól í Danmörku, í fyr-
irtækjum, skólum og hjá fjölskyld-
um. Þá hittist fólk og hefur það
huggulegt og allir taka sitt með til að
leggja á matarborðið. Á borðum er
síld, kæfa oft með beikoni og svepp-
um, fiskflök, „mörbradsböffer,“
kartöflur, flesk og allt borðað með
góðu brauði og tólg. Með þessu er
drukkinn snafs og jólabjór. Danskir
verja ekki miklum fjármunum í jóla-
gjafir og gefa einkum sínum nán-
ustu. „Ég þótti alltaf voðalega hepp-
in meðan ég bjó í Danmörku þegar
rigndi yfir mig jólagjöfum frá stór-
fjölskyldunni á Íslandi og í Fær-
eyjum,“ segir Hulda. Mikið er lagt
upp úr barnaefni fyrir jólin í Dan-
mörku, börn fá smágjafir frá for-
eldrum sínum frá 1. til 24. desember,
en ekki þekkist að setja skó út í
glugga. „Jólabjórinn vekur alltaf
stemningu hjá þeim sem eldri eru,
þegar Tuborg og Carlsberg koma
með jólabjórinn í bæinn, og ekki má
gleyma eplaskífum með berjasultu
og flórsykri, sem borðaðar eru allan
desember.“
Kirkjuklukkurnar hringja inn jól-
in klukkan sex á aðfangadag og eftir
matinn er dansað í kringum jólatré
áður en gjafir eru opnaðar. Stemn-
ingin er hátíðleg og mikið sungið
saman. Jólamaturinn er oft önd eða
gæs, svínasteik og Ris a la Mande.
Meðlætið er ekki stórmál og má vera
rauðkál og brúnaðar kartöflur.
Brenndar möndlur og epli
„Ég man eftir því sem krakki hér
á Íslandi að mikið stress var æv-
inlega í gangi með jólaþrif og svo-
leiðis vesen. Taka þurfti allt úr skáp-
um, allt þvegið, pússað og viðrað.
Svo þurfti að baka smákökur og
sauma jólaföt á börnin. Þetta gat
verið ægilegt stress, oft gaman en
líka hálfleiðinlegt. Í Danmörku róað-
ist þetta hjá okkur. Það var auðvitað
hreint en meiri áhersla lögð á að
njóta samveru við annað fólk og hafa
það gott. Danir eru t.d. ekkert í að
baka smákökur, þeir kaupa þær úti í
búð og vilja frekar verja tímanum í
huggulegheit. Minningar mínar frá
dönskum jólum tengjast lyktinni af
eplaskífum, svínasteik, jólaglögg,
brenndum möndlum og sykurhúð-
uðum eplum. Svo maður gleymi nú
ekki negulilminum, en appelsínur og
mandarínur eru gjarnan skreyttar
með negulnöglum og hengdar upp í
rauðum borða og svo er neg-
ulnöglum stungið í svínasteikina.
Danir elska hefðirnar sínar en Ís-
lendingar eru nýjungagjarnari í sín-
um siðum. Ég kann vel við hvort
tveggja. En maður man það sem hef-
ur verið aftur og aftur gegnum árin
og þykir vænt um hefðirnar. Þær eru
þó hreint ekki óumbreytanlegar. Nú
get ég tekið það besta úr þeim jóla-
siðum sem ég þekki. Ég vil ekki
stress en gjarnan hefðir, eins og að
skreyta með grænu ilmandi greni.
Ég er mikið fyrir að punta og þykir
líka gaman að föndra, elska að setja
jólatónlist á, kveikja á kertum og
skapa eitthvað með fjölskyldunni
minni. Gera jólakort, laufabrauð,
jólagjafir og baka smákökur. Þess
hlakka ég mest til og þykir vera
kjarninn í jólahaldinu. Allt er gott ef
maður nýtur þess og það er ekki
kvöð. Hvað gistihúsið varðar höfum
við stundum haft laufabrauðsgerð og
sérstakan jólamatseðil, en þetta árið
stöndum við í endurbótum á íbúðinni
okkar og höfum ekki svigrúm til
mikilla útúrdúra. Við bjóðum núna
upp á góðan fjórrétta matseðil með
hreindýra-carpaccio, tígrisrækju,
önd og skógarberjaostaköku. Svo er
von á fólki í gistingu á jóladag, en yf-
irleitt er eitthvað um gesti yfir hátíð-
arnar.“
Strútur á aðfangadagskvöld
Hulda segist hafa lent í nokkrum
vandræðum með jólamat eftir að
fjölskyldan flutti til Íslands. „Í Dan-
mörku var jú sparilegt að fá lamba-
kjötið, en við borðum þetta dásam-
lega kjöt bara svo oft yfir árið hér að
það er ekki sérstaklega hátíðlegur
matur. Síðan er auðvitað danska
svínasteikin venjulegur sunnudags-
matur þar og mér finnst hún því ekki
heldur henta þetta kvöld. Þó er nú
eitt sem er alltaf haft í matinn og það
eru rjúpur. Fyrstu árin mín á Íslandi
vandist ég þessu og lyktin af rjúp-
unni þýðir í mínum huga jól. En ég
hef alltaf tvo kjötrétti, því ekki borða
allir rjúpur, og þær eru svona meira
til að smakka, kannski bara fjórar
bringur. Í hádeginu á aðfangadag
hef ég alltaf hrísgrjónagraut og núna
ætla ég að hafa á aðfangadagskvöld
rjúpur og nýsjálenskt strútskjöt, en
af því er mikið villibráðarbragð og
kjötið dökkt og mjúkt. Ég ætla bara
að loka fuglinum, krydda með salti
og pipar og elda heilan í ofni. Svo
nota ég sömu góðu villibráðarsósuna
fyrir strútinn og rjúpuna. Síðar um
kvöldið ber ég fram Ris a la Mande,
kaffi og smákökur. Danir borða hrís-
grjónabúðinginn ekki með kanilsykri
og mjólk eins og við, heldur setja
þeir smjörklípu ofan á, svo kan-
ilsykur og malt út á í stað mjólkur.“
Fjölskyldan ver desemberdegi í að
fara út í skóg og finna jólatré sem er
svo höggvið og flutt heim. Hulda vef-
ur sjálf aðventukransa úr greinum
og segist nota rauða liti til skreyt-
inga, rautt og grænt séu hennar jóla-
litir. Hún brennir furunálum til að fá
góða lykt í húsið og spilar sína gömlu
uppáhaldsjólatónlist með Ellý og
Vilhjálmi þegar nær dregur jólum.
Dansað er í kringum jólatréð og
sungin jólalög eftir mat áður en tekið
er til við gjafirnar. Svo segist hún
hafa tekið þann sið upp hjá sjálfri sér
að þegar börnin og maðurinn eru
sofnuð seint á aðfangadagskvöld sitji
hún ein í rólegheitum í stofu með
jólatónlist, gott kaffi og heimatilbúið
konfekt, lesi jólapóstinn og hugsi til
ættingja og vina.
„Mér finnst óskaplega gaman að
gefa jólagjafir og spái mikið í hvað
gleður fólk,“ segir Hulda að endingu.
„Mig langar að gefa öllum jólagjafir,
endalaust! Þær þurfa ekki að vera
stórar, heldur bara eitthvað til að
gleðja viðkomandi. Það skiptir mig
líka máli að það snjói á jólunum.
Þegar byrjar að snjóa verð ég bara
sjö ára aftur, sting nefinu út og fæ
tár í augun. Það er svo gott í hjart-
að.“
Eru þetta þeir Stúfur og Kertasníkir?
Gistihúsið Egilsstöðum býður upp á óvenjulegan jólamatseðil.
Kjartan Franklín Magnús,
sex ára
Hlakkarðu til jólanna?
Já, af því að þá fær maður
marga pakka og svoleiðis. Mig
langar samt ekki í neitt sér-
stakt.
Hvað gerir þú á jólunum?
Ég man það ekki alveg, því það
er svo langt síðan síðustu jól
voru.
Seturðu skóinn þinn út í glugga?
Já.
Og hvað er það skrítnasta sem
þú hefur fengið í skóinn?
Það var svona skopparabolti
sem lítur út eins og geimvera.
Það var líka skemmtilegasta
sem ég hef fengið.
Hver er uppáhaldsjólasveinninn
þinn?
Stúfur. Af því að hann er svo lít-
ill og ég er í sex ára bekk og
það er minnsti bekkurinn.
Veistu af hverju jólin eru haldin?
Af því að þá var eitthvað Jesú.
Og ég veit líka hvað gerðist
með Jesú á föstudaginn langa.
Hvernig á maður að hegða sér á
jólunum?
Vel. Af því að annars fær maður
til dæmis kartöflu í skóinn og
líka af því að maður á að gera
það alltaf.
Hvað er mikilvægast á jólunum?
Að hafa gaman.
Hvað er skemmtilegast á jól-
unum?
Að fá pakka.
En að gefa pakka?
Það er líka gaman.
Hverjum ætlarðu að gefa jóla-
gjafir?
Ég ætla að gefa öllum sem
koma heim til mín í jólaveisl-
una.
Morgunblaðið/Þorkell
Veit hvað
gerðist með
Jesú á jólunum
Í þetta sinn er það kassi frá Fljótsdals-
héraði og Fljótsdalshreppi sem nefn-
ist Fljótsdalshérað, áður útkominn
kassi er frá Vopnafirði.
Það er sama spilaborð fyrir allt landið
en sérhannaður kassi með tilheyr-
andi spjöld.
Spurningar og atburðir varða dag-
legt líf og nánasta umhverfi heima-
fólks, öll helstu fyrirtæki og vinnu-
staði á svæðinu. Auk þess er að finna
í spilinu um 200 ljósmyndir er tengj-
ast viðfangsefni þess.
Fáið ykkur eintak því það er margra tíma skemmtun.
Átthagaspilið hentar fyrir stráka, stelpur, gellur, gæja, mömmur, pabba,
ömmur, afa, frænkur, frændur, nágranna, vini ...
sem sagt fyrir alla.
Sölustaðir: Beint frá framleiðanda: Astrid á Vopnafirði, sími 473 1317
Egilsstaðir: Samkaup/Úrval og Perlusól
Akureyri: Bókabúð Jónasar
Reykjavík: Spilaverslun Magna
Átthagaspilið er komið
með nýjan spilakassa!