Morgunblaðið - 25.11.2005, Blaðsíða 82

82 Jólablað Morgunblaðsins 2005
– þeir voru nánast bannfærðir á
hennar yngri árum. En það var allt-
af hægt að tala við ömmu á jafnrétt-
isgrundvelli og hafa sínar skoðanir.
Ég byrjaði á að gauka að henni Ís-
lenskum aðli, taldi það léttast og
þar var líka fjallað um þá Reykjavík
sem hún þekkti sem ung stúlka.
Síðan kom
Ævisaga Árna
Þórarinssonar
og einhvern
tíma hrökk út
úr henni: „Ég
sé eftir að hafa
ekki byrjað
fyrr.“ Svo las
hún Sjálfstætt
fólk eftir Hall-
dór Laxness
og veinaði af
hlátri yfir
Brekkukots-
annáli.
Einu sinni
kom ég heim
og þá var
amma ákaf-
lega rauðeygð
og þrútin. Ég
hugsaði með
mér: „Jæja,
hefur hún ver-
ið að þurrka af
og eitthvað
hefur brotn-
að,“ því hún
var skaðasár.
Ég spurði hvað væri að?
Þá sagði amma: „Maður gat bara
grátið með henni,“ og átti þá við
Sölku Völku.
Það var líf og fjör í eldhúsinu
Amma hætti sem fyrr sagði að
baka um sjötugt og bjó þá hjá mér í
lítilli risíbúð í Hlíðunum og fannst
allt í lagi þótt hún yrði að klöngrast
upp nokkra stiga. Þarna var gríð-
arlegt fjör, vinkonur hennar fjöl-
menntu, þær voru ýmist á elliheim-
ili eða í horninu hjá dætrum sínum
– en amma hafði eldhús og þar var
nú glatt á hjalla, spjallað og spilað.
Ömmu fannst hún rík kona og að
sér hefði nú þrátt fyrir allt gengið
vel í lífinu. Hún eignaðist fjögur
barnabörn og var óskaplega mikil
amma og mikill uppalandi. Hún var
orðin næstum áttræð þegar hún var
að passa elsta langömmubarnið.
Amma hafði aldrei lært að baka
köku þegar hún byrjaði með heima-
bakaríið, hún átti aldrei eldavél með
hitastilli, setti bara höndina inn í
bakaraofninn og breytti undir- og
yfirstraumi. Þegar hún byrjaði voru
bakaríin ekki eins og þau eru nú.
Það þótti ekki gott að bjóða bak-
arískökur. Það hentaði ömmu vel að
vera sjálfs síns herra, þótt alltaf
væri líf og fjör í kringum hana lét
hún aldrei tefja sig frá vinnu. Hún
hafði vissar reglur, ef fólk kom á
matar- eða kaffitíma þá var því boð-
ið að fá sér en þess á milli var ekki
boðinn nokkur skapaður hlutur.
Gesturinn sat úti í horni á klappstól
eða á gömlum harmonikubedda sem
var til og spjallaði við ömmu meðan
hún var að störfum. Hún hafði þá
reglu að baka aldrei á sunnudögum
en í desember varð hún að bregða
út af þeirri reglu, þá vann hún öll-
um stundum.
Þrifnar konur og óþrifnar
Amma átti alltaf hvíta umbúða-
pappírsrúllu sem hún pakkaði kök-
um inn í fyrir viðskiptavinina og
sumir þeirra komu líka með köku-
dósir. Amma skipti konum í tvo
hópa, þær sem voru þrifnar og hin-
ar sem voru ekki þrifnar. Þær
þrifnu komu með ilmandi kökubox
en hjá hinum var þráalykt úr box-
unum og þá vildi amma ekki setja
kökur sínar í þau, „þá verður mér
um kennt,“ sagði hún og þvoði box-
in áður en kökurnar fóru í þau.
Kökubox þurrkaði hún ævinlega
inni í volgum ofni.
Hún var ekki fljótvirk en vannst
þétt og vel og var mjög skipulögð.
Eitt af því sem hún sagði jafnan
var: „Aldrei að fresta því til morg-
uns sem maður getur gert í dag.“
Amma skipti við heildsala og var
mjög vinsæl hjá þeim því hún borg-
aði ævinlega út í hönd. Hún fékk
fína afgreiðslu og t.d. man ég eftir
að eftir verkföll þurfti amma aldrei
að bíða eftir hveitipoka eða smjör-
líki þótt kaupmaðurinn hefði ekki
slíkt, heildsalarnir létu hana njóta
þess hve fljót hún var jafnan að
borga.
Kökurnar voru söluvara
Helst vildi amma baka smákök-
urnar, hún sagði að hún hefði mest
upp úr þeim. Hún bakaði m.a.
spesíur, finnskt brauð og gyð-
ingakökur.
Spesíur
hafði hún af-
langar því þá
var hún fljót-
ari að skera
deigið niður.
Smáköku-
baksturinn
var feikileg
vinna. Sum-
ar uppskrift-
irnar hennar
voru upp úr
henni sjálfri
en aðrar
hafði hún
fengið að.
Hún var líka
lagin kokk-
ur, hún fór
stundum og
hjálpaði ætt-
ingjum ef
eitthvað var
um að vera.
Kökur
voru sölu-
vara og ekki
borðaðar á
heimilinu nema á hátíðum og tylli-
dögum.
Bókhaldið var mest í kollinum á
ömmu þótt vissulega hefði hún ein-
hverjar heildartölur á takteinum.
Þegar hún þurfti að gera skatt-
skýrslu fór hún niður á Skattstofu
og fékk þar menn til að hjálpa sér.
Fjölskyldan er undirstaðan
Við amma vorum stundum ósam-
mála. Hún sagði oft við mig: „Þjóð-
félagið hrynur þegar mæðurnar
hætta að vera heima.“ Ég var ekki
hrifin af þessari kenningu því ég
vildi læra eitthvað og verða eitt-
hvað. En eftir á að hyggja er ég al-
veg sammála ömmu, heimilunum og
fjölskyldunum í landinu er ekki gert
nógu hátt undir höfði og jafnvel tal-
að niðrandi um heimilisverk. Fjöl-
skyldan er undirstaðan í samfélag-
inu, hvort sem fólki líkar betur eða
verr. Það verður einhver að vera
heima og sinna börnunum meðan
þau eru lítil, hvort sem það er móð-
ir, faðir, amma, afi eða eldri systk-
ini.“
Fíkjulengjur
1 kg hveiti
250 g smjörlíki
250 g púðursykur
2 ½ dl síróp
3 dl vatn
1 tsk engifer
1 tsk allrahanda
1 ½ tsk hjartarsalt
bleytt í 1 msk af vatni
Hveiti, sykri og kryddi er nuddað
saman og bleytt í með sírópinu, vatn-
inu og hjartarsaltinu. Deigið hnoðað,
flatt út og skorið í lengjur, 10 cm
breiðar. Fíkjumauk er látið eftir miðri
lengjunni, brúnirnar vættar með
vatni, brotin saman og brúnunum lok-
að vel. Lengjunum er raðað á plötu
með ofurlitlu millibili, bakaðar fyrst
við fullan straum, en þegar þær eru
farnar að blikna að ofan er minnkaður
yfirstraumirnn. Þessar kökur geym-
ast lengi.
Fíkjumauk
1 kg fíkjur
1 kg sykur
8 dl vatn
Fíkjurnar eru skolaðar í volgu vatni,
síðan hakkaðar og látnar í pott með
vatninu, og þegar sýður er sykurinn
látinn í og látið sjóða í litla stund og
hrært í af og til, svo ekki brenni við.
Pönnukökur
200 g hveiti
50 g smjörlíki
2 msk sykur
3 egg
mjólk
Smjörlíkið er hrært með sykrinum og
eggjarauðunum. Hveitið er látið í og
mjólkin. Þynnt út með henni þar til
soppan er mjög þunn, þá eru hvít-
urnar stífþeyttar og þeim hrært sam-
an við seinast.
Kápumynd framan á hinni þekktu bók
Margrétar Jónsdóttur – Kökur Margrétar
SILFUR er yndislegur málmur sem
gleður augað gjarnan á hátíðum, ný-
fægður og gljáandi. En það er ekki
alltaf einfalt að fá silfrið til að verða
eins fallegt og efni ættu að standa til.
Nýlega hélt Árný Þóra Hallvarðs-
dóttir námskeið í meðferð silfurs.
Hún var spurð hvað væri til ráða
þegar silfrið væri orðið svart. Skyldu
vera til einhverjar törfralausnir?
„Það eru margar töfralausnir sem
fólk hefur ábyggilega heyrt um en
sannleikurinn er sá að það þarf alltaf
að fægja silfrið á eftir, hver sem að-
ferðin er, til þess að fá gljáann.
Saltfisksoðið best
Elsta töfralausnin sem ég hef
heyrt um er að setja silfrið í fisksoð,
saltfisksoð þótti best. En það þurfti
að fægja á eftir með hreinum klút og
fægilegi. Áhrifin eru bara þau að
svarti liturinn fer en gljáann fær
maður ekki nema með fægilegi.
Álpappír og sódi
Önnur og nýrri töfralausn er að
setja álpappír og svolítinn sóda eða
salt í heitt vatn. Þessi aðferð tekur
sömuleiðis bara svarta litinn, eftir
sem áður þarf að fægja með fægileg-
inum en það er að vísu miklu léttara
þar sem svarti liturinn er farinn.
Silfurdippið er sterkt efni
Þriðja töfraaðferðin er silf-
urdippið, þá er silfrinu dýft í mjög
sterkt efni sem selt er í litlum krukk-
um. Þessi lögur er til frá ýmsum fyr-
irtækjum en sammerkt er þeim öllum
að vegna þess hve sterkur lögurinn
er má silfrið ekki liggja lengi í hon-
um, bara hálfa mínútu eða svo, og
skola þarf á milli þess að silfrinu sé
dýft í hann. Ella getur silfurhluturinn
fengið grófa áferð. Líka eftir þessa
meðferð þarf að fægja silfrið með
fægilegi og hreinum klút. Á nám-
skeiðinu sýndi ég konunum sem á því
voru hvernig tveir hlutir voru útlít-
andi, annar bara tekinn beint upp úr
dippinu og skolaður og hinn að auki
fægður með fægilegi og hreinum
klút. Nemendurnir urðu stóreygir
þegar þeir sáu hve munurinn var
mikill.“
Silfur-foam hefur reynst vel
En hvað hefur reynst þér best í
viðureigninni við sortann á silfrinu?
„Það sem mér hefur reynst best
með t.d. borðbúnað er að þvo hann
með Silfur-foam, sem er sápa í
krukkum. Hún er til frá ýmsum
framleiðendum.
Silfrið er þá strokið með blautum
svampi sem dýft hefur verið ofan í
sápuna sem er í kremformi. Síðan er
silfrið þvegið á eftir, rétt eins og
venjulegur borðbúnaður. Ef notaðir
eru hreinir klútar þarf ekki að fægja
eftir þessa meðferð með fægilegi.
Þetta krem er fægisápa. Þetta hefur
reynst best með allt það sem matur
kemur nálægt.
Gamla Silvo stendur fyrir sínu
Gamla Silvo stendur svo alltaf fyrir
sínu en varast ber að nota Brasso,
það er eingöngu ætlað fyrir kopar
eða messing.
Þá má geta um Silver Wipes, það
eru pakkar með tíu pappírslengjum í.
Við notkun þeirra er silfurhluturinn
bleyttur og ein pappírslengjan notuð
til að fægja yfir. Skolað er og þurrkað
aftur með hreinum klút. Með þessari
aðferð situr aldrei neitt eftir í
munstri silfursins, sem svo oft sést
þegar búið er að fægja.“
Tannkrem ekki góður fægilögur
Hvað með tannkremið, er það ekki
ein af töfralausnunum?
„Ég mæli ekki með að nota það,
Svona er best að geyma silfrið sitt.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Árný Þóra Hallvarðsdóttir með nýfægðan silfurvasa.
Ýmis góð efni til að fægja með og hanskar til að hlífa höndunum.
Góð meðferð silfurs
Silfur er fallegur málmur
á veisluborði en til þess
að hann njóti sín vel þarf
að fægja hann. Árný
Þóra Hallvarðsdóttir
segir hér Guðrúnu Guð-
laugsdóttur til um með-
ferð og geymslu silfurs.
Trefjaklúturinn er góður til að halda
við gljáanum.
Fallega fægður borðbúnaður er
prýði á hverju veisluborði.