Morgunblaðið - 25.11.2005, Blaðsíða 58

elsinu á Skólavörðustíg, hún og Hjör-
dís sáu fyrir heimilinu en mamma var
heima með börnin fjögur. Svona var
þetta þangað til ég var komin í heim-
inn og við fluttum í Kópavoginn.
Þrátt fyrir fátækt var alltaf hátíð-
ismatur hjá ömmu, plokkfiskurinn
hennar var einn sá besti sem ég hef
smakkað. Litla húsið var rifið þegar
amma flutti á Laugarvatn, það var
fyrir neðan þar sem Næpan er.
Guðný amma var mjög trúuð en ég
veit að afi Sigurður átti í sálarbaráttu
í þeim efnum, hann var mjög vinstri
sinnaður og barðist við trú-
arefasemdir. Amma braust til
mennta föðurlaus, fór og lærði hjúkr-
un í Bandaríkjunum. Hún og afi hitt-
ust hjá einhverju skáldafólki í
Reykjavík, hún var mjög bók-
menntalega sinnuð. Arndís móðir
hennar var þrígift og allir mennirnir
hennar hétu Jón. Hún átti eina dótt-
ur með hverjum og missti þá alla í
sjóinn. Þegar hún hafði misst þriðja
mann sinn ákvað hún að giftast ekki
aftur og stóð við það. Engum datt í
hug annað en dæturnar væru sam-
feðra, þær voru allar Jónsdætur.
Rabarbarasaftin gerjaða
Tengdamæðgunum, ömmu Guð-
björgu og mömmu, lynti mjög vel og
stóðu þær saman í jólaundirbún-
ingnum. Amma bakaði flatbrauð og
við krakkarnir stóðum í röðum til
þess að fá heitt flatbrauð. Hún bjó
líka til mjög góða rabarbarasaft.
Einu sinni var hún búin að setja saft-
ina í bala en lenti inn á spítala. Þegar
hún kom heim af spítalanum sagði
hún við mömmu og mágkonu hennar:
„Ykkur ætti nú að vera óhætt að
drekka þetta.“ Þær fengu sér rab-
arbarasaft í glös við eldhúsborðið og
urðu hreint út sagt dauðadrukknar,
þetta var eins og hjá Emil í Kattholti
– þær veltust bara inn í rúm og sváfu
í marga tíma. Okkur krökkunum
þótti þetta stórmerkilegt en amma
var fljót að taka saftina og hella
henni þegar hún sá hver áhrif hennar
voru. Við krakkarnir áttum alltaf at-
hvarf hjá ömmu og afa, mamma gat
setið og saumað meðan við vorum
þar. Hún saumaði tvo búninga á
hvert okkar fyrir jólin. Mamma
saumaði eins og herforingi, öll föt
voru heimasaumuð. Oft var flíkum
snúið við og saumað úr þeim á ný, ég
man eftir buxum sem mamma saum-
aði á mig úr gömlu, hún setti bara á
þær nýja vasa og buxurnar voru nýj-
ar fyrir mig.
Þegar búið var að þrífa, baka og
sauma upphófst jólakortagerðin og
föndrið. Það var verið að klippa,
klístra og skreyta og allt gert heima.
Við börnin skreyttum allt húsið.
Skemmtilegar kvöldvökur
Það var ein skemmtilegt hefð
heima sem ég vildi gjarnan taka upp.
Pabbi og mamma voru svo sniðug að
hafa alltaf kvöldvökur heima á laug-
ardagskvöldum. Þá var stóra borð-
stofuborðinu rúttað til, kveikt á
Svavari Gests og dansað. Gömlu
ÞAÐ HEFUR oft verið meira um-
leikis á þessum tíma hjá Gunnvöru
Brögu Björnsdóttur en núna. Í hátt á
annan áratug starfaði hún við fyr-
irtæki sitt og Gests Þorsteinssonar
eiginmanns síns Hreint ehf. og sann-
arlega var þá í mörgu að snúast þeg-
ar aðventan nálgaðist. En hún er
hætt þar störfum fyrir rösku ári og
því hitti ég hana heima við, glaðbeitta
röskleikakonu, tilbúna til að takast á
við ný viðfangsefni sem þegar hafa
skotið upp kollinum.
Gunnvör Braga er dóttir Gunn-
varar Brögu Sigurðardóttur sem var
þekkt útvarpsmanneskja á árum áð-
ur og Björns Einarssonar tækni-
fræðings sem kunnur var m.a af
störfum sínum fyrir Leikfélag Kópa-
vogs.
Sjálf sló Gunnvör Braga Björns-
dóttir í gegn sem Helen Keller í sýn-
ingu Þjóðleikhússins þegar hún var
að nálgast fermingaraldur.
Hún kemur úr stórri fjölskyldu, á
9 systkini, tvö þeirra eru látin og for-
eldrar hennar báðir.
Hún er mikil myndarkona í mat-
seld og heimilishaldi og hefur bakað
fyrir mig sérstakan brauðhring sem
stendur á miðju borðstofuborðinu
með fjórum kertum og fallegum
skreytingum. Þar við hliðina er
heimalöguð hindberjasulta úr hind-
berjum sem hjónin á heimilinu hafa
sjálf ræktað.
„Við vorum einu sinni úti að ganga
sem oftar þegar við sáum ber sem
uxu á stilkum utan við garð einn. við
smökkuðum á berjunum og þetta
voru þá yndisleg hindber. Ég kleip af
nokkra stilka af og hef nú margra
kílóa uppskeru af hindberjum á ári
hverju,“ segir Gunnvör og býður mér
sæti við borðstofuborðið.
Jólin byrjuðu alltaf snemma
Ég spyr hana um bernskujólin
strax meðan hún er að hella kaffi í
bollann minn.
„Jólin heima byrjuðu alltaf mjög
snemma. Mamma byrjaði á að þrífa
húsið hátt og lágt, út í hvert horn,
það fór nú stundum í taugarnar á
mér þegar farið var í innstu skápa
hjá manni. Þegar mamma var búin
að þrífa og var að byrja að baka, það
voru bakaðir stórir skammtar fyrir
15 manna heimilið, þá datt pabba í
hug að sniðugt væri að brjóta niður
svo sem einn vegg, þá myndi skapast
meiri víðátta. Að svo mæltu var
plastað fyrir helstu hurðir og svaka-
legar framkvæmdir upphófust. Eftir
að þeim lauk þurfti að þrífa allt upp á
nýtt. Þetta endurtók sig jól eftir jól.
Samt voru allir ánægðir því breyt-
ingin var alltaf til góðs.“
Fjölskylda Brögu bjó í áratugi á
Meltröð 8 í Kópavogi.
„Ég flutti þangað 6 mánaða, þá var
húsið tilbúið. Foreldrar mínir giftust
þegar ég var skírð. Mamma var
ekkja með þrjú börn þegar hún gift-
ist pabba. Fyrri maður hennar veikt-
ist af berklum og mamma fór með
hann fársjúkan með herflugvél til
Parísar og í lest til Kaupmannahafn-
ar. Þar var hann lagður inn á sjúkra-
hús, mamma var ófrísk og komin að
því að eiga. Birna systir mín fæddist
og var lögð í faðm föður síns sem dó
þegar hún var sjö daga gömul.
Mamma stóð þá uppi 18 ára gömul,
ekkja með þrjú smábörn. Hún ætlaði
ekki að giftast aftur en þá kom faðir
minn, tveimur árum eldri en hún, inn
í líf hennar og gaf sig ekki. Ástin
sigraði og þau giftust og eignuðust 7
börn á nokkrum árum.
Auk okkar systkinanna bjuggu
föðurforeldrar mínir hjá okkur, Guð-
björg Erlendsdóttir og Einar Bene-
diktsson, pabbi byggði við húsið okk-
ar litla íbúð. Móðuramma mín Guðný
Jónsdóttir, sem var lengi hjúkr-
unarkona á Laugarvatni, átti líka
alltaf sitt herbergi í húsinu. Við ól-
umst talsvert upp hjá ömmu Guð-
nýju, hún létti undir með mömmu
með því að taka okkur systkinin til
skiptist til sín og hafa okkur hjá sér.
Pabbi vann fyrir fjölskyldunni
lengi vel einn, hann var rafmagns-
tæknifræðingur og vann fyrst hjá
SÍS á teiknistofu eftir námið. Launin
voru lág svo hann tók tilboði frá Jó-
hanni Rönning og gerðist sölumaður
þar. Hann tók venjulega tvo eða þrjá
krakka með sér þegar hann fór í
söluferðir út á land, þá gat hann farið
í veiðiferðir í leiðinni án þess að fyki í
frúna. Hann gisti í tjöldum með okk-
ur til þess að spara.
Laufabrauðshefðin frá pabba
Mamma tók inn mjög marga siði í
jólahaldinu frá fjölskyldu pabba, þar
á meðal að baka laufabrauð. Ég hef
haldið þeim sið og baka enn laufa-
brauð, Ég hnoða það sjálf og flet út
og svo skera allir þeir sem viðstaddir
eru hverju sinni. Það er hátíðisdagur
þegar skorið er út og alla afganga
steiki ég líka. Við erum venjulega
heilan laugardag í laufabrauðsskurð-
inum. Þetta er alltaf jafngaman.“
Séra Sigurður Einarsson í Holti er
afi Gunnvarar Brögu Björnsdóttur.
„Hann og Guðný amma skildu
þegar mamma var 10 ára. Eftir að
hún varð ekkja flutti hún með systur
mínartil ömmu Guðnýjar, sem átti
lítið hús á Skálholtsstígnum, þar var
líka í heimili þá Hjördís systir
mömmu, einstæð með einn son.
Amma var þá hjúkrunarkona í fang-
Glaðbeitt röskleikakona
Morgunblaðið/Þorkell
Gunnvör Braga Björnsdóttir í stofu sinni við Kópavogsbraut. Vífill Magnússon teiknaði gardínurnar en Gestur smíðaði.
Þeir sem alast upp í
stórum systkinahóp
eiga sér gjarnan marg-
víslegar og glaðar
jólaminningar. Gunnvör
Braga Björnsdóttir var
ein tíu systkina. Hún
segir hér Guðrúnu
Guðlaugsdóttur frá
æskujólunum – í bland
við eigin jólasiði og
sitthvað fleira.
58 Jólablað Morgunblaðsins 2005
Hnetusteik
125 g hýðishrísgrjón
¼ sellerírót
100 g brauðraspur
¾ dl grænmetissafi
1 dl rjómi
150 g heslihnetur
1 búnt steinselja
1 laukur
1 msk basilkrydd
3 egg
salt
Hýðishrísgrjón og sellerírót soðin
hvort í sínu lagi.
Brauðraspurinn er bleyttur með
grænmetissafa og rjóma.
Sellerírótin er maukuð. Hýðishrís-
grjónunum, bleyttum raspinum og
sellerírótarmaukinu er blandað sam-
an. Möluðum heslihnetunum, smátt
skorinni steinselju, söxuðum lauk
og basilkryddi er blandað saman við.
Eggjarauðunum, einni í einu, er
blandað vel saman við og bragðbætt
með salti (nú er nauðsynlegt að
smakka smá). Eggjahvíturnar eru
stífþeyttar og blandað varlega sam-
an við.
Hnetusteikin er sett í vel smurt form
og bökuð í miðjum ofni við 200° í
45–55 mín. Með þessu eru bornar
fram miðlungsstórar bakaðar kart-
öflur og rauðkál.
Skemmtilegt rauðkál
3 dl smátt skorið rauðkál
1 epli
1 appelsína
1 dl rúsínur
1 dl appelsínusafi
½ tsk sinnepsduft
2 msk ólífuolía
Epli og appelsína skorin í litla ten-
inga og blandað saman við rauðkál-
ið, ásamt rúsínunum.
Appelsínusafa, sinnepsdufti og olíu
hrært saman og hellt yfir salatið.
Aðventuhringur
½ l mjólk
1 pk þurrger
½ tsk salt
1,5 dl sykur
1 tsk kardimommur
100 g smjör
850 g hveiti
Öllu þurrmeti er hrært saman
Smjörið er brætt og mjólkinni hellt
út í.
Deigið er hnoðað vel og skipt í þrjá
hluta, sem eru hnoðaðir í þrjár jafn-
langar pylsur, og fléttað saman í
hring. Látið lyfta sér undir klút í eina
klst.
Penslað með eggi og perlusykri
stráð yfir.
Bakað í miðjum ofni við 225° í 15–
20 mínútur.
Kransinn er látinn kólna vel og síðan
skreyttur með kertum og skrauti.
Ágætt er að úða kransinn með lakki,
þá myglar hann síður.
Ávaxtasalat með osti
200 g Emmental-ostur
100 g Daneblu-ostur
2 perur
2 skífur ananas
2 kívíávextir
1 dl hrein jógúrt
1 dl rjómi þeyttur
2 msk tómatkraftur
1 msk sítrónusafi
smáhrásykur
salt
blá og græn vínber
Osturinn er skorinn í teninga, perur
og ananas í litla bita, kíví í sneiðar
og öllu blandað saman.
Jógúrt, þeyttum rjóma, tómatkrafti
og sítrónusafa hrært saman og bætt
út í.
Salatið er skreytt með vínberjum,
steinhreinsuðum og skornum til
helminga.
Allar vörur, grjón, grænmeti, ávextir
og krydd, fást í Yggdrasli á Skóla-
vörðustíg.
Þessi uppskrift miðast við 4.
Chlodnik – pólsk súpa
4 rauðbeður
1 kúrbítur
½ agúrka
1½ dl sýrður rjómi 18%
2 msk hakkaður
púrrulaukur
1 msk hakkað dill
salt og pipar
2 harðsoðin egg
Skrælið rauðrófurnar og sjóðið þær
meyrar í u.þ.b. ¾ lítrum af vatni
(geymið vatnið þar til síðar.)
Rauðrófurnar eru síðan maukaðar í
matvinnsluvél og settar út í rauð-
rófuvatnið sem var geymt.
Kúrbítur og agúrka eru skorin í litla
teninga og sett út í súpuna ásamt
sýrða rjómanum og hrært vel sam-
an, smakkað með teskeið.
Bragðbætt með salti og pipar, púrru-
lauk og dilli.
Sett í kæli.
Sniðugur forréttur, hægt að laga
hann jafnvel kvöldið áður, mjög holl
vetrarsúpa þótt hún sé köld.
Súpan er síðan borin fram köld í fal-
legum skálum, skreytt með eggja-
sneiðum og helmingnum af púrru-
lauknum.
Aðventuljós á bakka, einfalt og
ódýrt. „Hlutirnir þurfa ekki að kosta
mikið til að gleðja,“ segir Braga.