Fréttablaðið - 05.10.2003, Blaðsíða 18

Suður-afríski rithöfundurinn JohnMaxwell Coetzee hlaut Bók-
menntaverðlaun Nóbels árið 2003 á
fimmtudaginn. Coetzee lét fyrst að
sér kveða sem rithöfundur árið
1974 og sló í gegn á alþjóðavett-
vangi árið 1980 með skáldsögunni
Waiting for the Barbarians. Hann
hlaut hin eftirsóttu bresku Booker-
verðlaun árið 1983 fyrir skáldsög-
una Life and Times of Michael K og
árið 1999 varð hann fyrsti rithöf-
undurinn til að hljóta Booker-verð-
launin tvisvar en þá var hann verð-
launaður fyrir bókina Disgrace, eða
Vansæmd, sem hefur komið út í ís-
lenskri þýðingu Rúnars Helga Vign-
issonar.
Óvænt ánægja
Nóblesverðlaunanefndin lét þess
getið í fréttatilkyningu um útnefn-
ingu Coetzees að bækur hans væru
vel skrifaðar og að höfundurinn
væri miskunnarlaus efahyggjumað-
ur sem deildi hart á skynsemis-
hyggju og siðalögmál vestrænnar
siðmenningar.
Verðlaunaféð nemur ríflega 10
milljónum sænskra króna auk þess
sem viðurkenningin er líkleg til
þess að auka bókasölu og bera hróð-
ur höfundar víðar.
Útgefandi Coetzees í Bretlandi
sagði fregnirnar afskaplega spenn-
andi og bætti því við að höfundur-
inn væri vel að þeim kominn. „Hann
var yfir sig ánægður með það að
hafa hlotið verðlaunin en ætlar ekki
að veita nein viðtöl.“ Höfundurinn
sendi sjálfur frá sér tilkynningu þar
sem hann sagðist hafa fengið frétt-
irnar símleiðis frá Stokkhólmi árla
morguns og þær hafi komið sér ger-
samlega í opna skjöldu. „Ég vissi
ekki einu sinni að afhendingin stæði
fyrir dyrum“.
Aðskilnaðarstefnan alls staðar
Áhrif aðskilnaðarstefnunnar í
Suður-Afríku á gildismat og fram-
ferði fólks er meginstefið í skáld-
skap Coetzees og hann telur að
þessi stefna geti sprottið upp hvar
sem er í heiminum. Vansæmd þykir
um margt dæmigerð fyrir þetta og
tekur á þessum málefnum á aug-
ljósari hátt en í eldri verkum höf-
undar. Í Vansæmd segir hann frá
David Lurie, hvítum miðaldra há-
skólaprófessor í Suður-Afríku.
Hann gefst upp á sjálfum sér og
heldur út í óbyggðir Afríku og sest
að hjá lesbískri dóttur sinni frá
fyrra hjónabandi. Samskipti þeirra
eru stirð og líflaus. Þetta breytist
þegar þau verða fyrir árás þriggja
blökkumanna sem misþyrma
Laurie á hrottafenginn hátt og
nauðga dóttur hans. Árásin hefur
djúpstæð áhrif á Laurie, sem gerir
sér grein fyrir því að nauðgunin á
dóttur hans er ekki svo frábrugðin
framkomu hans við hörundsdökkar
vændiskonur áður. Dóttir hans
verður ólétt eftir nauðgunina en er
líkt og aðrar konur í verkum höf-
undar þögguð.
Coetzee fæddist í febrúar árið
1940 í Höfðaborg í Suður-Afríku en
á ættir að rekja bæði til Bretlands
og Þýskalands. Foreldrar hans
sendu hann í enskan skóla og hann
flutti til Bretlands í kringum 1960
og starfaði þar við tölvuforritun
áður en hann hélt til Bandaríkj-
anna í bókmenntafræðinám þar
sem hann kenndi svo ensku og bók-
menntir til ársins 1983. Hann tók
við stöðu prófessors í enskum bók-
menntum við Háskólann í Höfða-
borg árið 1984 og er um þessar
mundir í leyfi frá starfi sem pró-
fessor í almennri bókmenntafræði
við sama háskóla.
thorarinn@frettabladid.is
18 5. október 2003 SUNNUDAGUR
BÓKMENNTAVERÐLAUNA-
HAFAR NÓBELS SÍÐUSTU ÁRA:
2003 J.M. Coetzee
2002 Imre Kertesz
2001 V.S. Naipaul
2000 Gao Xingjian
1999 Günter Grass
1998 Jose Saramago
1997 Dario Fo
1996 Wislawa Szymborska
1995 Seamus Heaney
1994 Kenzaburo Oe
BÓKABÚÐ Í JÓHANNESBORG
Bókabúðirnar í heimalandi Coetzee voru fljótar að setja upp merkimiða með tíðindunum
um sæmd skáldsins. Coetzee hefur alla tíð verið öflugur andstæðingur aðskilnaðarstefn-
unnar og fjallar um afleiðingar hennar í bókum sínum.
Miskunnarlaus
efahyggjumaður
Suður-afríski rithöfundurinn J.M. Coetzee er
Nóbelsverðlaunahöfundur ársins 2003.
Áhrif aðskilnaðarstefnunnar á hvíta og svarta er
meginstef í verkum höfundarins, sem hefur tvisvar
hlotið Booker-verðlaunin og hafði ekki hugmynd
um að afhending bókmenntaverðlauna Nóbels
stæði fyrir dyrum.
J.M. COETZEE
Er einn virtasti rithöfundur Suður-Afríku, hefur skrifað bæði skáldskap og gagnrýni og nýtur virðingar á alþjóðavettvangi. Engum blandast
hugur um að hróður hans muni aukast til muna í kjölfar verðlaunaafhendingarinnar.
Þýðandi Coetzee segir hann vel að bókmenntaverðlaunum Nóbels kominn:
Ekkert blaður í gangi
Það er alltaf erfitt að meta það,“segir Rúnar Helgi Vignisson
þegar hann er spurður að því hvort
J.M. Coetzee sé vel að Bókmennta-
verðlaunum Nóbels kominn. „Það
eru auðvitað margir kallaðir en fáir
útvaldir. Ég gladdist þó mjög þegar
ég heyrði af niðurstöðu sænsku aka-
demíunnar. Coetzee er afar sér-
stæður höfundur og að því leyti er
hann vel að verðlaununum kominn.
Hann er mikill hugsuður, djúpvitur
og nálgast viðfangsefni sín á
óvenjulegan hátt. Hann fjallar mik-
ið um stöðu Suður-Afríku, bæði út
frá aðskilnaðarstefnunni og eins út
frá stöðu Suður-Afríku sem fyrrver-
andi nýlendu. Þar fær hann vita-
skuld brýn umfjöllunarefni.“
Rúnar Helgi segir Coetzee skrifa
kristaltæran stíl. „Hann er ofsalega
hnitmiðaður og ég hef aldrei þýtt
neinn sem hefur skrifað jafn agað-
an stíl. Það er ekkert
blaður í gangi. Hann
kemur sér beint að
efninu og fjallar um
það á kjarnyrtan
hátt og væmnis-
laust. Þetta kom
einnig berlega í ljós
í tölvuskeytum sem hann sendi mér
á meðan ég var að þýða Vansæmd.
Hann tók erindum mínum undan-
tekningarlaust vel og svaraði um
hæl en svörin voru alltaf stutt og
hnitmiðuð. Það er því freistandi að
líta á þennan stíl sem spegilmynd
persónuleika hans en það hafa farið
sögur af honum í boðum þar sem
hann situr, þá sjaldan hann mætir,
og segir ekki stakt orð heilu kvöld-
stundirnar.“
Upptekinn af valdahlutföllum
Rúnar Helgi segir Coetzee vera
mjög upptekinn af valdahlutföllun-
um í heiminum. „Hvað Suður-Afr-
íku varðar eru þetta aðallega hvítir
gegn öllum hinum og þá einkum
þeim þeldökku. Hann skoðar valda-
hlutföllin sem fylgja því að vera
fyrrverandi nýlenda og er mjög
upptekinn af þeim áhrifum sem þau
hlutföll hafa á einstaklingana.
Framan af höfundarverki sínu fjall-
aði hann um þetta á allegórískan
hátt og bjó til sína eigin heima sem
lutu sínum eigin lögmálum. Í Van-
sæmd, sem er eitt af hans aðgengi-
legustu verkum, breytir hann hins
vegar til og skrifar mun raunsæis-
legra verk þó að eigi að síður megi
lesa það á táknrænan hátt með tilliti
til ástandsins í Suður-Afríku eftir að
aðskilnaðarstefnunni lauk formlega
og ný valdahlutföll tóku við.
Coetzee segir söguna frá sjón-
arhóli svolítið forstokkaðs mið-
aldra prófessors sem hefur sér-
hæft sig í gömlum evrópskum
bókmenntum, bókmenntum herra-
þjóðarinnar og ráðandi stétta. Við-
horf hans koma í ljós í gegnum
sambönd hans við konur en honum
fatast flugið í þessari breyttu
heimsmynd. Sagan gengur svo út
á þá endurhæfingu sem þessi hvíti
maður þarf að taka út í hinni nýju
Suður-Afríku. Svo virðist sem ráða
megi af bókinni að ekki sé endi-
lega allt í lukkunnar velstandi í
Suður-Afríku þó að aðskilnaðar-
stefnan hafi verið lögð af, enda
töluvert um ofbeldi í bókinni og þá
aðallega gegn hvítum. Þetta er
magnað verk og listavel byggt.“ ■
RÚNAR HELGI VIGNISSON
„Vansæmd er svolítið öðruvísi en fyrri bæk-
urnar þar sem frásögnin er mun raunsæis-
legri. Áður fjallaði hann um ástandið á al-
mennum og allegórískum nótum og það
má segja að bækur hans hafi kallast á við
rithöfunda á borð við Kafka.“
■
„Hann er ofsa-
lega hnitmiðað-
ur og ég hef
aldrei þýtt
neinn sem hef-
ur skrifað jafn
agaðan stíl.“