Fréttablaðið - 25.10.2003, Síða 24

24 25. október 2003 LAUGARDAGUR
Ef hægt er að alhæfa um heilarþjóðir og halda því fram að þær
þjáist af sálrænum truflunum má
með góðum rökum segja að Vestur-
landabúar séu haldnir „arabafób-
íu“, það er „arabafælni“, en fælni
eða fóbía er sem kunnugt er „ótti“
eða „styggð“ sem stafar fremur af
innri vandamálum hins óttaslegna
en raunverulegum og aðsteðjandi
hættum. Um þetta fyrirbrigði,
„arabafóbíu“ hefur verið fjallað
talsvert í erlendum fjölmiðlum
undanfarið að gefnu tilefni, en
arabafóbía virðist hafa skotið rót-
um á Vesturlöndum í kjölfar árás-
arinnar á Bandaríkin 2001 og
hryðjuverkastríðsins sem fylgdi í
kjölfarið.
Gíbraltar - Jib Al-Tarek
Óttinn við araba á sér langa
sögu í Evrópu. Árið 711 kom berb-
inn Tarek ibn Zeyad með mönnum
sínum yfir Gíbraltarsund og lagði
undir sig veldi vísigota á Spáni.
Nafn Tareks hins sigursæla er
sjaldan nefnt í sögubókum evr-
ópskra barna, en lifir þó í landa-
fræðinni án þess að láta mikið yfir
sér. Orðið „Gíbraltar“ þýðir nefni-
lega Tarekstindur; á arabísku er
það „Jib Al-Tarek“, tindur Tareks.
Veldi araba á Spáni stóð síðan
með miklum blóma í margar aldar
undir nafninu al-Andalus, eða þar
til síðasti márakonungurinn, Bóab-
díl, gafst upp fyrir hinum kaþólsku
hjónum Ferdínand og Ísabellu árið
1492. Bóabdíl tárfelldi eftir ósigur-
inn er hann leit um öxl og virti fyr-
ir sér hina fögru Alhambrahöll sem
var honum að eilífu glötuð. Móðir
konungsins lét þó ekki bugast og
sagði kuldalega við son sinn að
hann skyldi ekki gráta eins og kona
yfir ríki sem hann hefði ekki getað
varið eins og karlmaður.
Í sigurvímunni eftir að hafa unn-
ið sigur á aröbum urðu þau hjón,
Ísabella og Ferdínand, síðan ásátt
um að spandera hluta af herfanginu
til að kosta fátækan Ítala, Kól-
umbus að nafni, í langan leiðangur
– en það er önnur saga.
Karl martel og Svarti
prinsinn
Árið 732 skalf öll Evrópa á
beinunum af „arabafóbíu“ og bjóst
við að herskarar araba með
bjúgsverð birtust á hverri stundu
við sjóndeildarhring, uns þær frétt-
ir spurðust út að Karl sem kallaður
var „martel“ eða „hamar“ frakka-
konungur hefði sigrað innrásar-
menn í frægri orustu við Poitiers
og fellt hershöfðingja þeirra, Abd
al-Raman al-Ghafiqi. Þegar foring-
inn var fallinn brast flótti á lið
araba og þeir flýðu af hólmi.
Poitiers var síðan stolt nafn í
franskri hernaðarsögu allt til ársins
1356 í byrjun hundrað ára stríðsins,
þegar enski prinsinn Játvarður sem
kallaður var „Svarti prinsinn“, son-
ur Játvarðs III á Englandi,
gjörsigraði Jóhann góða, Jean le
Bon, Frakkakonung í orrustu þar
sem enskir bogmenn máttu sín
meira en þungvopnað riddaralið Jó-
hanns konungs og hertogans af
Orleans. Jóhann góði þótti reyndar
ekki atkvæðamikill sem konungur,
en þótt hann væri ónýtur í ófriði
var hann að sama skapi frægur fyr-
ir hofmennsku sína og kurteislega
framkomu sem kom því miður að
litlu haldi gegn Englendingum og
Svarta prinsinum. En það er líka
önnur saga.
Krossferðir
Samskipti Evrópumanna við
arabaheiminn voru ekki á jákvæð-
um nótum þótt ríki Mára á Spáni
hefði getað verið kristnum mönn-
um góð fyrirmynd um umburðar-
lyndi og hófsemi. Til dæmis voru
gyðingaofsóknir óþekktar þar í
landi fyrr en löngu síðar þegar
Hinn heilagi rannsóknarréttur tók
til óspilltra málanna við að steikja
þá í eldi.
Þegar krossferðir hófust í þeim
tilgangi að frelsa hina helgu gröf í
Jerúsalem úr höndum villutrúar-
hunda flykktust hjartaprúðir evr-
ópskir riddarar til Landsins helga í
þeim tilgangi að hljóta aflausn
synda sinna, en hin prúðu hjörtu
voru full af græðgi og blóðþorsta.
Þegar krossfarar sigruðu Jerúsal-
em drápu þeir hvert mannsbarn
sem fyrir þeim varð og blóðið
flæddi um stræti og torg, og sögð-
ust sumir hafa vaðið blóðstrauminn
í mjóalegg. Arabar sem ekki köll-
uðu allt ömmu sína í hernaði voru
furðu lostnir og höfðu aldrei séð
slíka grimmd, og sóru þess dýran
eið að hefna ódæðisverkanna.
Osama bin Laden
Það er því ekki ný bóla á Vest-
urlöndum að menn séu tortryggn-
ir í garð araba, og „arabafóbían“
lifði góðu lífi löngu áður en arab-
ískur auðmannssonur, Osama bin
Laden að nafni, sté fram á svið
sögunnar og sendi flugumenn sína
til að drepa þúsundir saklausra
manna handan við Atlantshafið í
New York borg.
Áður en bin Laden tók sér stöðu
í brennipunkti arabafælninnar
hafði mönnum lengi staðið stuggur
af skuggalegum mönnum á borð við
Múammar Ghaddafí í Líbíu, að ekki
sé talað um æjatollana í Íran eða
sjálfan Saddam Hússein í Írak.
Sigurvegarinn skráir söguna
Eins og menn vita er einn höf-
uðkosturinn við að hafa sigur í
styrjöldum sá að það kemur í hlut
sigurvegarans að skrá sögu styrj-
aldarinnar. Og sögur af vopnavið-
skiptum Vesturlandabúa og araba
eru ófagrar og geyma margar frá-
sagnir um grimmd og villi-
mennsku þessara fornu andstæð-
inga vestrænnar menningar.
Minna er um að rifja upp afrek
þeirra á sviði lista og vísinda, jafn-
vel þótt Vesturlandabúar hafi orð-
ið að fá talnakerfi araba að láni til
þess að geta síðan reiknað einföld-
ustu dæmi sem voru ótrúlega snú-
in meðan við vorum enn að burðast
með rómversku tölurnar, eða
hvernig mundi grunnskólanemum
ganga að margfalda IV sinnum
LXII eða að deila með CCVIII í
MMCCIV? En ef arabanna hefði
ekki notið við væru krakkarnir þó
lausir við að þurfa að læra algebru.
Bein samskipti Íslendinga og
araba hafa af landfræðilegum
ástæðum verið lítil og pólitísk
samskipti sömuleiðis, ef undan er
skilinn staðfastur stuðningur
okkar friðelskandi þjóðar við
innrásina í Írak, en engu að síður
eru til í íslensku máli ýmis orð
sem eru talin af arabískum upp-
runa. Til dæmis má nefna alman-
ak, dívan, sykur og tjara.
Litið á araba sem vandamál
Sjálfsagt er mikið af
arabafælninni og kynþáttahatrinu
sem Vesturlandabúar beina að
aröbum ómeðvitað, enda einkenn-
ist hin daglega umræða um araba
í besta falli af því að við lítum á þá
sem vandamál – ef ekki sem beina
lífshættu og ógnun við tilveru
okkar.
Daglega fáum við fréttir af því
að saklausir hermenn séu drepnir í
Írak þar sem þeir eru við friðar-
gæslu og eru að reyna að koma á
lýðræði, opna skóla og sjúkrahús.
Hins vegar vefst töluvert fyrir okk-
ur að viðurkenna að sú styrjöld sem
Íslendingar tóku þátt í gegn Írökum
var að öllum líkindum ólögmæt, og
þar fyrir utan hefur komið í ljós að
ástæða sú sem var tilefni stríðsins,
gjöreyðingarvopn, reyndist ekki
fyrir hendi.
Það gleymist líka að þótt árás
Vesturlandabúa á arabíska þjóð
hafi verið gerð í góðum tilgangi, í
nafni frelsisins, rétt eins og kross-
ferðirnar voru farnar í nafni trúar-
innar, þá bendir margt til að
græðgin hafi líka verið með í för,
græðgin í svarta gullið sem arabar
eiga svo mikið af.
Sjúkdómur sem stafar
af fáfræði
Ef til vill finnst einhverjum að
þessi greinarstúfur sé hliðhollur
hryðjuverkamönnum, morðhund-
um og glæpamönnum sem hafi
fyrir löngu fyrirgert rétti sínum
til að draga andann, enda sé það
meginmarkmið stríðsins gegn
hryðjuverkum að hafa uppi á
þeim og helst koma þeim fyrir
kattarnef. En svo er þó ekki. Til-
gangurinn með þessari grein er
ekki sá að vegsama araba eða lýsa
menningarafrekum þeirra eða að-
dáunarverðum trúarstyrk, þótt
tilefni væri til. Arabar eru ein-
faldlega hvorki betri né verri
heldur en gengur og gerist um
Vesturlandabúa eða mannkynið
yfirleitt.
„Arabafóbíu“ eða „arabafælni“
má skýra sem andlegan sjúkdóm
sem stafar af fáfræði og því skiln-
ingsleysi sem er afkvæmi fáfræð-
innar. Að öllum líkindum er
fræðslu um araba og menningar-
arfleið þeirra mjög ábótavant á
Vesturlöndum. Í öllu falli er
arabafóbía ekki ný af nálinni í
þeim heimshluta eins og sagan, og
samtíðin, sýnir glögglega.
thrainn@frettabladid.is
Í kjölfar árásarinnar á Bandaríkin og í hita stríðsins gegn hryðjuverkum, þar sem menn eins og Osama bin Laden og Saddam Hussein
leika aðalhlutverkið með hótunum sínum um árásir og voðaverk, virðist gömul veiki, fóbía eða fælni, hafa skotið aftur upp kollinum á
Vesturlöndum. Þess háttar fóbía á sér langa sögu.
„Arabafóbía“
ARABAFÓBÍA
Ýmis hryðjuverkasamtök í arabaríkj-
um hafa orðið til þess að ýta undir
arabafælni á Vesturlöndum. Hér er
liðsmaður Hamas-samtakanna í
Palestínu fyrir utan heimili Khaled
el-Hosari, sem var drepinn í loftárás
Ísraelsmanna á dögunum. Á ennis-
bandi Hamas-mannsins stendur
„Enginn Guð nema Guð og Mú-
hameð er spámaður Allah, íslömsku
andófssamtökin Hamas.“
ÍRAKAR FAGNA
Daglegar fregnir af dauðsföllum á meðal
amerískra hermanna í Írak hafa ekki orðið
til að draga úr arabafælni. Hér fagna
nokkrir Írakar á rústum bandarísks her-
trukks með útbrunna bandaríska eldflaug.