Fréttablaðið - 22.01.2004, Blaðsíða 18

18 22. janúar 2004 FIMMTUDAGUR
SENDIHERRA GEGN HUNGRI
Matvælahjálp SÞ hefur skipað Kenýa-
manninn Paul Tergat, heimsmethafa í
maraþonhlaupi, „sendiherra gegn hungri“
og var fyrsta verkefni hans að heimsækja
börn á hungursvæðum í heimalandinu.
Könnun Manneldisráðs:
Einn lítri af gosi á dag
NEYSLA Íslenskir strákar á aldr-
inum 15-19 ára drekka að meðal-
tali einn lítra af gosdrykkjum á
dag. Sykurneysla þeirra er jafn-
framt gríðarlega mikil; 143
grömm af viðbættum sykri á
dag. Þetta kemur fram í niður-
stöðu könnunar sem Manneldis-
ráð gerði á mataræði 1.366 Ís-
lendinga. Hliðstæð rannsókn
hefur ekki farið fram síðan árið
1990.
Fiskneysla hefur dregist
saman um 30% frá 1990 og er
nú litlu meiri en gengur og ger-
ist í mörgum nágrannalöndum.
Vatns- og sódavatnsdrykkja
hefur aftur á móti þrefaldast á
meðan neysla gosdrykkja hefur
aukist um 50%. Vatn er núna al-
gengasti drykkur Íslendinga en
var fjórði í röðinni árið 1990, á
eftir kaffi, mjólk og gosdrykkj-
um. Ofneysla matar og hreyf-
ingarleysi eru þau atriði tengd
mataræði sem ógna helst heilsu
landsmanna nú um mundir.
Þrefalt fleiri en áður í hópi
ungra karla flokkast nú yfir
kjörþyngd.
Það jákvæðasta við niður-
stöðurnar er að neysla harðrar
fitu hefur minnkað auk þess
sem meira er borðað af græn-
meti og ávöxtum.
Að sögn Ingu Þórsdóttur, for-
manns Manneldisráðs og pró-
fessors í næringarfræði, má að
mörgu leyti kenna auglýsingum
og markaðssetningu gos-
drykkjaframleiðenda um aukna
gosneyslu unglinga. ■
Eignir hafa aukist á Íslandiundanfarin misseri langt
umfram vöxt þjóðarframleiðslunn-
ar. Hlutabréf hækkuðu mikið á
síðasta ári og verð fasteigna hefur
hækkað umfram vísitölu neyslu-
verðs undanfarin ár.
Afleiðingin er sú að eigið fé fjár-
málastofnana hefur vaxið hratt og
veðhæfni einstaklinga og fyrir-
tækja einnig. Afleiðingin er aukinn
möguleiki til skuldsetningar sem
byggir á eignaaukningu, en ekki
tekjuaukningu. „Þróunin sem menn
óttast er að útlán fari inn á eigna-
markað og hækki markaðinn, sem
aftur leiðir til aukinnar veðhæfni.
Það leiði svo áfram til aukningar út-
lána og hækkunar eigna,“ segir
Þórður Pálsson, forstöðumaður
greiningardeildar KB banka. Eigna-
bóla er þetta kallað. „Hættan er sú
að spírallinn snúi við og fari niður
jafn hratt eða hraðar en hann fór
upp.“
Í Þróun og horfum KB banka er
bent á eignavöxtinn. Eignaaukning
hluthafa Pharmaco var 80 milljarð-
ar í fyrra og verðmæti fasteigna
jókst um 130 milljarða. Hækkun
þessara þátta nemur um fjórðungi
af landsframleiðslu. Þá hefur verð-
mæti og eigið fé bankanna aukist
verulega á tímabilinu. Eigið fé
banka miðað við að þeir haldi 8%
eiginfjárhlutfalli gefur þeim mögu-
leika á að auka útlán um 540 millj-
arða króna. „Við getum ekki fullyrt
að þetta sé eignabóla, en hættu-
merkin eru fyrir hendi. Framhaldið
ræðst af hagvexti og hvernig fyrir-
tækjum eins og Pharmaco vegnar
úti í hinum stóra heimi.“ Þórður
bendir á að með aukinni alþjóða-
væðingu ráðist þróun mála alltaf
meir og meir af þróun á erlendum
mörkuðum.
Lán hættulegri en eignir
Tryggvi Þór Herbertsson, for-
stöðumaður Hagfræðistofnunar,
segir að ef þetta sé rétt lýsing á
ástandi hagkerfisins geti lítill skell-
ur komið af stað sprengingu á
eignabólunni. „Ég er hins vegar
ekki á því að þessi lýsing sé rétt. At-
vinnuleysi virðist vera að byrja að
minnka og ég held að það hafi orðið
gríðarlega miklar framleiðnibreyt-
ingar til aukningar í hagkerfinu.
Einkaneysla er að aukast og ég tel
að það muni teygja sig inn í þetta ár
og drífa hagkerfið áfram.“ Tryggvi
segir því fátt benda til þess að eign-
ir séu gróflega ofmetnar. Flest
bendi til þess að horfur í efnahags-
málum standi undir núverandi
verði.
Útlánaþenslan, sem meðal ann-
ars er afleiðing vaxtar eigna, felur
að mati greiningardeildar KB banka
í sér vaxandi samkeppni í útlánum.
Bankinn tekur þar undir með Seðla-
bankanum og alþjóðastofnunum
sem hafa varað við því að gæði út-
lána versni í kjölfarið. Slíkt gæti
haft í för með sér versnandi láns-
hæfi Íslands, sem aftur yki fjár-
magnskostnað bankanna. Tryggvi
tekur undir með KB banka og segir
hættu á því að ef menn fari fram úr
sér í útlánum geti það valdið
óstöðugleika í fjármálakerfinu.
Greiningardeild KB banka bend-
ir á að ef þessi þróun yrði myndu
vaxtakjör banka versna, sem aftur
myndi leiða til veikari krónu. Veik
króna myndi svo veikja eiginfjár-
stöðu bankanna. Greiningardeildin
segir að í því sambandi sé rétt að
hafa í huga að lágir vextir í við-
skiptalöndum okkar og gott láns-
hæfi Íslands hafi komið í veg fyrir
að núverandi viðskiptahalli sé meiri
en hann er. Erlendar skuldir fyrir-
tækja og einstaklinga hafi vaxið
umtalsvert undanfarin misseri.
Fyrirsjáanlegt sé að erlendir vextir
muni hækka á næstunni. Með hækk-
andi vöxtum og ef lánshæfismat Ís-
lands færi versnandi myndi
greiðslubyrði þessara lána aukast
og þar með hafa neikvæð áhrif á
viðskiptajöfnuð. Það myndi síðan
veikja krónuna. Veikari króna
myndi svo leiða til hækkunar er-
lendra vara í vísitölu neysluverðs. ■
Jafet Ólafsson:
Meiri reynsla á markaðinum
BÆNAHÚS RIFIÐ
Strangtrúaður gyðingur biður bænir á
meðan ísraelskar öryggissveitir rífa niður
bænahús í landnemabyggðinni Vestur-
Tapuah.
Landnemar streitast á móti:
Bænahús
rifið niður
JERÚSALEM, AP Ísraelskir landnem-
ar hafa hafist handa við að endur-
reisa bænahús sem ísraelski her-
inn jafnaði við jörðu í ólöglegri
gyðingabyggð á Vesturbakkanum.
Til átaka kom milli öryggis-
sveita ísraelska hersins og um 150
landnema í Vestur-Tapuah þegar
verið var að rífa bænahúsið niður.
23 landnemar voru handteknir en
aðeins tveir þeirra voru enn í
haldi hersins í gær.
Námskeið í kenningum ísra-
elska rabbínans Meir Kahane átti
að fara fram í bænahúsinu. Kach-
hreyfing Kahane hefur verið for-
dæmd af ísraelskum stjórnvöld-
um og er skilgreind sem hryðju-
verkasamtök af bandaríska utan-
ríkisráðuneytinu. ■
GÍFURLEG SYKURNEYSLA
Ungir strákar neyta 143 gramma af við-
bættum sykri á dag. Það er langt yfir ráð-
leggingum Manneldisráðs sem hljóðar upp
á 91 gramm.
RÁÐLAGÐUR DAGSKAMMTUR
Manneldisráð mælir með 500 grömmum
af grænmeti, ávöxtum og safa á dag fyrir
fullorðna.
Fréttaskýring
HAFLIÐI HELGASON OG ÞÓR-
LINDUR KJARTANSSON
■ fjallar um eignaaukningu Íslend-
inga og hætturnar ef of hratt er
gengið um gleðinnar dyr.
Már Guðmundsson:
Blaðran að safna lofti
Jafet Ólafsson, fram-kvæmdastjóri Verð-
bréfastofunnar, segir
að veltan á markaði
hafi aukist mjög á síð-
ustu misserum og það
komi meðal annars til
af því að losað hafi ver-
ið um fjármagn sem
bundið var í félög sem
tekin hafa verið af
markaði. Einnig hafi
menn losað um eignir í
óskráðum félögum.
Hann segir hækkun-
ina á síðustu mánuðum
hafa verið heldur
skarpa. „Það er betra að
fá jafna og hægari
hækkun, en það var ein-
faldlega þannig að mörg
félög áttu þessar hækk-
anir inni,“ segir Jafet.
Hann segir reynsl-
una á markaðnum vera
meiri nú en áður og að
fjárfestar dreifi fjár-
festingum betur. ■
Már Guðmundsson,aðalhagfræðingur
Seðlabankans, segir að sé
litið á efnahagslífið í
heild sinni, og þar með
talið fasteigna- og hluta-
bréfaverð, hafi hann það
„frekar á tilfinningunni
að blaðran sé enn að
safna lofti en ekki við
það að springa.“
Hann segir Seðla-
bankann hafa varað við
útlánaþenslu hjá bönkun-
um en segir að einstak-
lingar verði sjálfir að
taka ákvörðun um hvern-
ig þeir skuldsetja sig.
„Fasteignaverð virð-
ist hafa náð hámarki en
ekki er víst að það lækki
mikið á næstu misserum
og gæti farið aftur af
stað ef frekari rýmkun
verður í húsnæðislána-
kerfinu,“ segir Már. ■
Vaxandi ríkidæmi og
hætturnar sem fylgja