Fréttablaðið - 16.05.2004, Síða 18

18 16. maí 2004 SUNNUDAGUR
■ Leitin að Reykjavík
HULDAR BREIÐFJÖRÐ
spáir í Ísland í augum Sarajevobúa.
Sagt er að fólk gangi hraðar íSarajevo en annarstaðar. Sagt
er að þetta sé gamall vani síðan
leyniskytturnar lágu í hlíðunum
sem umkringja borgina og mið-
uðu á mannlífið. Og Sead gengur
hratt. Á innan við tuttugu mínút-
um hef ég elt hann á milli
mosku, kaþólskrar kirkju, sam-
kunduhúss gyðinga og kirkju
rétttrúnaðarsöfnuðarins. Þótt
yfirleitt séu þúsundir kílómetra
á milli allra þessara sjónarhorna
er höfuðborg Bosníu-Herzeg-
ovínu lítill staður með ekki nema
um 400 þúsund íbúa. Og Sead
gengur hratt.
Við göngum framhjá útskorn-
um skákborðum, svarthvítu
plakati af knattspyrnulandsliði
Júgóslavíu, persneskum teppum
og joggingpeysum merktum
vetrarólympíuleikunum 1984. Á
móti okkur koma sígaunakrakk-
ar og rétta ákveðnir út lófana.
Eftir götunum fara friðargæslu-
sveitir á grænum trukkum. Á
meðal ungs fólks virðist í tísku
að hafa gemsann hangandi um
hálsinn. Að ganga um Sarajevo
er eins og að vera staddur í
mörgum löndum í einu.
Og Sead gengur ekki bara
hratt. Heldur líka þannig að
erfitt er að átta sig á hvort hon-
um liggur svona á að komast
burt eða áfram. Kannski er eng-
inn munur á því tvennu. Kannski
er þetta bara tyrkneska kaffið
sem við drukkum áðan á kaffi-
húsinu. Þetta rótsterka kaffi
sem fólk í Sarajevo hefur haft í
blóðinu í nokkurhundruð ár. En
kannski er ástæðan fyrir hröð-
um fótatökunum þetta sem Sead
sagði mér á kaffihúsinu.
Saga Sead
„Ég heiti Sead Vrana, er 28
ára og að læra slavneskar bók-
menntir. Líklegast er Sarajevo
mun áhugaverðari staður fyrir
útlendinga en okkur heima-
menn. Þótt saga borgarinnar sé
nánast meiri en einn staður þolir
er hún eftir sem áður lítil og því
ekki margt merkilegt um að
vera. Atvinnuleysi er mikið,
glæpatíðni há og byssueign al-
geng svo það er hættulegt að
vera einn á ferð á kvöldin. Eins
er fíkniefnavandinn orðinn það
slæmur að í hverjum mánuði eru
13-14 ára krakkar að drepa sig á
heróíni. Lífið í Sarajevo hefur
einfaldlega ekki náð sér á strik
eftir stríðið.
Þann 30. janúar 1993 fórst
kærastan mín í sprengjuárás
Serba og morguninn eftir gekk
ég í múslimska sjálfboðaliðaher-
inn. Ég var 18 ára. Fljótlega var
ég skipaður í sérsveit og eyddi
næstu fjórum árum í felum fyrir
innan óvinalínuna. Þar fylgdist
ég með hvernig serbnesku her-
flokkarnir skipulögðu sig og
sendi frá mér viðvaranir vegna
yfirvofandi árása.
Ég var aldrei hræddur við að
deyja í stríðinu. Ég var hræddur
við að missa handlegg, fótlegg
eða lamast. Það er erfitt að lýsa
hvernig er að lifa við umsátur.
En kannski segir það eitthvað að
þegar við vinirnir urðum hvað
þreyttastir á öllu saman, áttum
við til að ganga inn á svæði sem
vitað var að leyniskyttur miðuðu
á og byrja að veðja um hvort við
kæmumst til baka. Ég veit að
það hljómar undarlega en stund-
um finnst mér að lífið hafi verið
einfaldara í stríðinu. Þá snérust
dagarnir aðeins um líf og dauða.
Eftir að friður komst á bauðst
mér vinna við að aftengja jarð-
sprengjur. Það var vel borgað og
ég gat hafið háskólanám hér í
Sarajevo. Ég starfaði við þetta í
fimm ár en í fyrra var mér skip-
að að hætta. Eftir ákveðinn tíma
í þessu starfi byrja menn að
dofna og fara þá að koma við
eitthvað sem ekki má snerta.
Núna einbeiti ég mér að því að
klára skólann og er byrjaður að
skrifa ljóð og smásögur.
Ég veit lítið um Ísland annað
en að það er NATO-ríki. Landið
er eyja og sjórinn í kring er of
kaldur til að hægt sé að synda í
honum. Hitinn í höfuðborginni
er ódýr vegna þess hversu mikill
jarðhiti er á landinu. Fyrir ekki
svo löngu vann Zeljeznicar báða
leikina sína á móti íslensku liði
sem heitir Akranes í Evrópu-
keppninni. Ég held ég eigi disk
með Björk. Og í skólanum var
okkur kennt að á Íslandi væru
jöklar og norðurljós.
Ég býst við að búa áfram í
Sarajevo. Það er erfitt fyrir okk-
ur hérna að fá vegabréfsáritanir
inn í önnur lönd. Þótt það tækist
byði mín sennilega ekkert annað
en verkamannavinna. Og auðvit-
að er lífið í borginni ekki alvont.
Hér er til dæmis haldin mjög
góð kvikmyndahátíð árlega og
líka ágæt leiklistarhátíð. Og
þrátt fyrir reglulegan taugatitr-
ing í Sarajevo geri ég ráð fyrir
að friðurinn haldist svo lengi
sem friðargæslusveitirnar eru
hérna.“
Daglegt brauð
Ég elti Sead. Framhjá holótt-
um veggjum, sprengjulöskuðum
byggingum og nýjum húsum
sem framan á eru gylltir skildir.
Í þá eru grafin nöfn, fæðingar-
og dánardagar þeirra sem létust
í árás á viðkomandi stað. Falleg-
ar hlíðarnar í kring rifja upp
óhuggulegar fréttamyndir.
Sömuleiðis brýrnar yfir ánna
sem skiptir borginni í tvennt.
Tvöhundruð þúsund mannslífum
síðar er stríðið enn í öllu og
Sarajevo einn harmagrautur.
Við göngum fyrir horn og
fram á lík sem liggur á stéttinni
framan við bakarí. Yfir efri hluta
þess hefur verið breitt blátt
plast. Á svörtum skónum sést að
líkið er af karlmanni. Við hliðina
á því standa þrjár hlæjandi lögg-
ur og reykja saman. Í fjarska
hljómar „Love is only a feeling“
með Darkness. Þótt vegfarendur
hraði sér hjá virðist enginn
þeirra kippa sér upp við líkið á
stéttinni. En sjálfur get ég ekki
hætt að stara. Þegar Sead sér það
segir hann: „Örugglega bara
hjartaáfall.“ Ypptir svo öxlum og
heldur hratt áfram. ■
Sárajevo
Grænmetisætum fer ört fjölg-andi á Íslandi og um næstu
helgi ætla þær að taka höndum
saman þegar stofnfundur Sam-
taka grænmetisætna á Íslandi
verður haldinn.
„Hugmyndin með samtökunum
er að vekja athygli á því að það
eru til grænmetisætur á Íslandi
og að við borðum ekki sama mat
og kjötætur,“ segir Sigvaldi Jóns-
son, einn af stofnmeðlimum sam-
takanna. „Við viljum líka reyna að
koma af stað umræðu um að það
eru til grænmetisætur og að það
sé allt í lagi að vera græn-
metisæta.“
Fordómar í garð
grænmetisætna
Markmið samtaka græn-
metisætna er meðal annars að
uppfræða almenning um kosti
jurtaneyslu og hvetja til aukinnar
neyslu á jurtafæði. Samtökin ætla
einnig að standa vörð um hags-
muni grænmetisætna, efla kynni
og styrkja samheldni þeirra og
rækta tengsl við sambærileg sam-
tök erlendis.
„Síðan viljum við kynna fyrir
fólki hvernig það getur orðið
grænmetisætur. Sumir eru
hræddir við að stíga fyrstu skref-
in því þeir vita ekki hvað þeir eiga
að gera,“ segir Sigvaldi.
Sigvaldi segir að ákveðnir for-
dómar hafi ríkt í garð græn-
metisætna og að þær hafi oft á tíð-
um orðið skotspónn grínista. „Upp
á síðkastið hefur þetta viðhorf
breyst mikið og það má meðal
annars sjá að fjölbreyttara úrvali
í matvöruverslunum og svo fram-
vegis,“ segir Sigvaldi. „Við ætlum
líka að vekja athygli á umtali um
grænmetisætur sem er oft frekar
niðrandi í blöðum og öðrum fjöl-
miðlum.“
Gamall draumur
Sigvaldi gerðist grænmetisæta
ásamt kærustu sinni fyrir um
fjórum árum. „Okkur fannst kjöt
orðið vont og of dýrt. Við höfðum
ekki efni á því að kaupa okkur
steikur. Það hafði líka alltaf verið
draumur minn að gerast græn-
metisæta. Ég hef þekkt græn-
metisætur í gegnum tíðina og hef
alltaf dáðst að þeim fyrir að halda
sig við sitt, sama hversu miklar
freistingar eru í boði. Svo er ég
mikill dýravinur og komu þau
sjónarmið heim og saman við
mína ákvörðun við að hætta öllu
kjötáti.“
Sigvaldi segir að það hafi
reynst auðveldara að gerast
grænmetisæta en hann hafði hald-
ið. Hann segist þó ekki vera orðin
hin fullkomna grænmetisæta,
svokölluð „vegan“, sem neytir
engra dýraafurða þar á meðal
mjólkurvara og eggja.
„Ég hefði ekkert á móti því að
gerast vegan. Það er hins vegar
rosalega erfitt á Íslandi þar sem
vörumerkingar eru hræðilegar
fyrir okkur grænmetisæturnar. Í
Bretlandi er maturinn til dæmis
merktur með grænu V-i og þá veit
maður að það eru engar dýra-
afurðir í henni og getur keypt
hana með góðri samvisku,“ segir
Sigvaldi, en betri vörumerkingar
verður einnig eitt af baráttu-
málum samtakanna.
Fjölbreytt fæði
Sigvaldi léttist fyrst eftir að
hann lét af kjötátinu en var fljótur
að ná fyrri þyngd. „Ég hef aldrei
litið á þetta sem einhverja
megrun. Ég hef aldrei borðað eins
mikinn og fjölbreyttan mat eftir
að ég gerði grænmetisæta. Ég
hætti öllu hamborgararusláti og
fór að borða alvöru mat og varð
duglegri við að elda. Ég veit loks-
ins hvað ég er að setja ofan í mig.“
Sigvaldi heldur einnig úti vef-
síðunni dordingull.com. Þar er
hægt að finna hinar ýmsu upplýs-
ingar um harðkjarnarokksveitir
en margir úr þeim kjarna hafa
hætt að borða kjöt og kenna sig
jafnvel við „straight edge“, það er
þeir sem neyta engra vímuefna.
„Það er mikill misskilningur að
þeir sem aðhyllist „straight edge“
borði ekki kjöt. Það hefur hins
vegar orðið mikil vakning hjá
rokkurum um að hætta að borða
kjöt,“ segir Sigvaldi.
Jurtablót
Samtök grænmetisætna hafa
einng haldið svokölluð Jurtablót
í stað Þorrablóta. „Það var haldið
svona blót fyrir um tíu árum og
við ákváðum að endurvekja
þessa hefð og héldum heljarinn-
ar veislu og dansleik. Þar var
heljarinnar matseðill – um tíu til
tuttugu réttir – eiginlega of mik-
ið til að minnast á það en matur-
inn var rosalega góður,“ segir
Sigvaldi.
Stofnfundur Samtaka græn-
metisætna verður haldinn á laug-
ardaginn kemur en nánari upplýs-
ingar um hann má finna á vef
samtakanna, dordingull.com/veg
eða vegatarianiceland.tk.
kristjan@frettabladid.is
GRÆNMETISÆTUR
Sigvaldi Jónsson og kærasta hans hafa verið grænmetisætur í ein fjögur ár. Þeim fannst kjötið á Íslandi vont og dýrt.
Fyrirhugaður er stofnfundur grænmetisætna á Íslandi. Markmiðið að vekja athygli
á lífsstíl grænmetisætna og draga úr fordómum í garð þeirra.
Grænmetisætur
taka höndum saman
Það hefur orðið
mikil vakning hjá
rokkurum um að hætta að
borða kjöt.
,,
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/V
IL
H
EL
M
SEAD VRANA
„Ég heiti Sead Vrana, er 28 ára og að læra slavneskar bókmenntir. Líklegast er Sarajevo
mun áhugaverðari staður fyrir útlendinga en okkur heimamenn.“
GRÆNMETISBAKA
Sigvaldi segist aldrei hafa borðað jafn fjölbreyttan mat og nú.