Fréttablaðið - 06.04.2004, Blaðsíða 16

Það er eðlilegt að fólk spyrji í for-undran hvernig það geti gerst að
fangi sem er á reynslulausn frá
refsivist sinni skuli ganga svo í
skrokk á manni að vafasamt er að
sá muni nokkru sinni verða samur
aftur. Hvernig var sú ákvörðun tek-
in að sleppa fanganum út áður en
hann hafði lokið við refsivist sína?
Og úr því hann er handtekinn fyrir
grófa líkamsárás; hvers vegna er
honum ekki stungið strax aftur í
fangelsið til að ljúka refsivistinni
sem hann var upphaflega dæmdur
til? Er ekki ljóst að reynslan af
reynslulausn hans var ekki góð?
Það fyrirkomulag að gefa föng-
um kost á reynslulausn er gott
kerfi. Ef fangar sýna fyrirmyndar-
hegðun í fangelsi og virðast hafa
iðrast brota sinna er sjálfsagt og
eðlilegt að sleppa þeim úr fangelsi
til reynslu og skilorðsbinda afgang-
inn af dómnum. Viðmiðunin er sú að
fangar sem dæmdir hafa verið í
fyrsta sinn til refsivistar eigi kost á
reynslulausn eftir að hafa afplánað
helming dómsins. Þeir sem eiga
fleiri dóma að baki geta sótt um
reynslulausn eftir að hafa setið af
sér tvo þriðju hluta dómsins.
Þess eru bæði dæmi að fangar
sem fengið hafa reynslulausn hafi
náð góðri fótfestu í lífinu og eins að
fangar hafi brotið aftur af sér.
Þannig mun þetta alltaf vera. Eina
leiðin til að tryggja að fangar á
reynslulausn brjóti ekki af sér er að
afnema þetta kerfi; láta alla fanga
sitja af sér allan þann tíma sem þeir
voru dæmdir til. Slík ákvörðun væri
hins vegar allt að því ómannleg. Eins
og það er mannlegt að krefjast refs-
inga er einnig mannlegt að fyrirgefa
og gefa mönnum annað tækifæri.
Þess vegna sættum við okkur við
þetta kerfi vitandi að ekki munu all-
ir þeir sem fá reynslulausn verða
traustsins verðir. Sumir ætla sér
aldrei að halda sig innan laga og rétt-
ar þótt þeir lofi öllu fögru. Aðrir
reyna af heilum hug en mistekst;
fara út af sporinu, leiðast út í
drykkju eða fíkniefnaneyslu, enda í
sama farinu og lenda aftur í fangelsi.
En þrátt fyrir að við vitum af
þessum annmörkum reynslulausn-
ar – að sumir fanganna muni brjóta
af sér aftur; jafnvel fremja hrylli-
lega glæpi – er eðlilegt að við skoð-
um í kjölfar líkamsárásar helgar-
innar með hvaða hætti umsóknir
fanga um reynslulausn eru metnar.
Þótt lög skapi vissan ramma um
þetta kerfi má framkvæmd þeirra
ekki verða sjálfvirk. Hugmyndin að
baki reynslulausn snýst um iðrun,
yfirbót og vilja til að snúa af villu
síns vegar. Það fólk sem metur um-
sóknirnar þarf því að koma sér upp
einhverjum tækjum til að meta hug
fanganna. En jafnvel þótt það byggi
yfir slíkum tækjum kæmi það ekki í
veg fyrir að fangar á reynslulausn
brytu alvarlega af sér. Það verðum
við að sætta okkur við. Eins hitt að
það brot sem fangar fremja á
reynslulausn þarf að fá eðlilega
meðferð fyrir dómstólum og sú
meðferð getur tafið fullnustu upp-
haflegu refsivistarinnar. ■
Nefnd Bandaríkjaþings, sem erað rannsaka hryðjuverka-
árásirnar á New York og Was-
hington 11. september 2001, skilar
væntanlega álitsgerð sinni í lok
júlí næstkomandi. Telja fyrir-
svarsmenn nefndarinnar mikil-
vægt að niðurstaðan verði komin
fram áður en kosningabaráttan
um forsetaembættið nær hámarki
í haust, þannig að frambjóðendum
gefist rúmur tími til að bregðast
við henni.
Ef allir hefðu gegnt skyldu
sinni
Formaður og varaformaður
rannsóknarnefndarinnar, þing-
mennirnir Thomas H. Kean og
Lee H. Hamilton, komu fram í
þættinum „Meet the
Press“ á sunnudag-
inn og töluðu þar op-
inskátt um málið.
Þeir sögðu að gögn,
sem nefndin hefði
undir höndum, bentu
til þess að líklega
hefði verið unnt að
koma í veg fyrir
hryðjuverkið ef allir
aðilar sem áttu að
vera á varðbergi
hefðu gegnt skyldu
sinni.
Fram kom í við-
talinu að nefndin
mundi ganga mjög
hart eftir frekari
upplýsingum frá
Condoleezza Rice,
þjóðaröryggisráð-
gjafa Bush forseta, þegar hún
kemur fyrir nefndina á fimmtu-
daginn. Sögðu Kean og Hamilton
að Rice yrði spurð að því af hver-
ju stjórnvöld hefðu ekki beitt sér
af meiri ákveðni gegn Al Qaeda
fyrir 11. september 2001. Þá
mundi nefndin vilja fá skýringar
á misræmi því sem væri á milli
upplýsinga sem komið hefðu frá
stjórnvöldum annars vegar og svo
Richard A. Clarke, fyrrum örygg-
isráðgjafa stjórnarinnar, sem
heldur því fram í nýrri bók að
Bush forseti og ráðgjafar hans
hafi skellt skollaeyrum við við-
vörunum um yfirvofandi hryðju-
verk. Þeir hafi einblínt á hættur
sem þeir töldu stafa frá Írak.
Víða pottur brotinn
Ummæli þingmannanna benda
til þess að víða hafi verið pottur
brotinn í bandarískum öryggis-
málum fyrir 11. september; við
landamæragæslu á flugvöllum, í
mati á hættunni sem stafaði af Al
Qaeda, í eftirliti með grunsamleg-
um mönnum innanlands, í sam-
starfi alríkislögreglunnar og
leyniþjónustunnar o.fl.
Karen P. Hughes, einn helsti
öryggismálaráðgjafi Bush, kom
einnig fram í umræddum sjón-
varpsþætti. Hún hafnaði því af-
dráttarlaust að stjórnvöld hefðu
haft nægilegar upplýsingar til að
koma í veg fyrir hryðjuverkin. Þá
hafa ýmsir samstarfsmenn og
samherjar forsetans haldið því
fram að Clarke, fyrrum öryggis-
ráðgjafi, fari ekki með rétt mál í
bók sinni.
Á næstu dögum og vikum
skýrist væntanlega hverjir hafa
rétt fyrir sér í þessum deilum. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um reynslulausn refsifanga.
Úti í heimi
■ Nefndin sem rannsakar hryðjuverkin í
Bandaríkjunum 11. september 2001
skilar skýrslu í sumar.
16 6. apríl 2004 ÞRIÐJUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Steinunn Stefánsdóttir
og Jón Kaldal
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Ég er að velta því fyrir mérhvernig ástandið verður í
efnahagsmálum á næstu mánuð-
um? Verður nóg framboð af
vinnu? Get ég átt von á því að
tekjur heimilisins aukist? Er mér
óhætt að fara spá í nýjan bíl fyrir
haustið? Er kominn tími til að
stækka við sig húsnæði?
Hvern á ég að spyrja ráða? Jón
og Gunnu í næsta húsi? Eða stór-
forstjórann í næstu götu?
Mismunandi svör
Það kemur á daginn að svörin
eru mismunandi eftir því hver er
spurður. Jón og Gunna eru bjart-
sýn. Þau trúa því að efnahagur
þjóðarinnar sé að batna, atvinna
að aukast og tekjur þeirra verði
meiri í sumar og haust en þær eru
núna. Ég fer glaður og reifur af
fundi þeirra. Ætli það sé ekki rétt
að byrja á því að fá yfirdráttar-
heimildina í bankanum hækkaða?
En forstjórinn kemur mér nið-
ur á jörðina að nýju. Hann hefur
ótal fyrirvara á þeim teiknum
sem Jón og Gunna sjá um betri tíð
með blóm í haga. Hann segist
meira að segja svartsýnni um
efnahagsmálin núna en hann var
síðastliðið haust.
Væntingavísitala hækkar
Gallup mælir og birtir mánað-
arlega svokallaða væntingavísi-
tölu. Mælir hún mat fólks á
ástandi í atvinnumálum og efna-
hagslífi og væntingar þess um
framvinduna næstu mánuði, þar á
meðal um það hvort tekjur heimil-
anna muni aukast.
Væntingavísitala marsmánað-
ar reyndist vera 132,9 stig; hafði
hún hækkað um 5,4 stig frá því í
febrúar. Hefur vísitalan aðeins
einu sinni verið hærri frá því að
mælingar hófust 2001, en það var
í maí 2003. Þá var kosið til Alþing-
is og ekki ólíklegt að loforð stjórn-
málaflokkanna hafi gefið bjart-
sýni um framtíðina byr undir
vængi.
Þykir góð vísbending
Væntingavísitala af þessu tagi
er mæld víða um heim og þykir
jafnan góð vísbending um horfur
framundan. Reynslan hér heima
er hin sama. Þegar væntingavísi-
tala Gallups er borin saman við
magnbreytingu á einkaneyslu
samkvæmt tölum Hagstofunnar
sést að þar á milli hefur verið
skýr fylgni allt frá upphafi mæl-
inga.
Í Morgunkorni greiningardeild-
ar Íslandsbanka 30. mars sl. segir
að hin aukna bjartsýni almenn-
ings, sem vísitala sýni, sé í takt
við aðra hagvísa af vinnumarkaði
og nýbirtar tölur frá Hagstofunni.
Atvinnuleysi sé að dragast saman
og hagtölur sýni meiri hagvöxt og
meiri framleiðnivöxt en áður var
áætlað. Nánari athugun á könnun
Gallups leiðir samkvæmt fyrr-
nefndu Morgunkorni í ljós að
heimilin ætla að fylgja bjartsýni
sinni eftir með stórauknum kaup-
um á bifreiðum, húsnæði og utan-
landsferðum.
Svartsýnir forstjórar
En ekki eru allar kannanir og
vísitölur svona uppörvandi.
Samkvæmt könnun meðal for-
ráðamanna 400 stærstu fyrir-
tækja landsins, sem Gallup vann í
samvinnu við fjármálaráðuneytið
og Seðlabankann og birt var 1.
apríl, telja aðeins 28% þeirra að
aðstæður í efnahagslífinu verði
betri eftir sex mánuði en þær eru
nú. Í september sýndi könnun,
sem framkvæmd var með sama
hætti, að 46% forstjóranna töldu
aðstæður verða betri eftir sex
mánuði.
Í Vefriti fjármálaráðuneytisins
1. apríl er reynt að skýra þessa
svartsýni með því, að forráða-
menn fyrirtækja kunni að telja
„aðstæður í dag vera það góðar að
litlar líkur séu á að þær verði
betri í náinni framtíð,“ eins og það
er orðað. Einhvern veginn fær
maður á tilfinninguna að sá ágæti
stjórnmálamaður, Geir H. Haarde
fjármálaráðherra, hafi þarna
stýrt pennanum.
Önnur skýring fjármálaráðu-
neytisins er, að þegar könnunin
var gerð hafi ekki verið komin
niðurstaða í kjarasamninga aðila
vinnumarkaðarins. Forstjórarnir
hafi því verið í óvissu um framtíð-
ina. Þetta er líka frekar ósenni-
legt, því meginlínur í kjarasamn-
ingum hafa verið nokkuð ljósar
alveg frá því fyrir jól.
Ráðgáta
Hér verður ekki reynt að ráða
þessa gátu um ólíkar væntingar
fólksins og forstjóranna. Kannski
einhverjir lesendur blaðsins vilji
leggja orð í belg? Er almenningur
uppi í skýjunum en forstjórarnir
niðri á jörðinni? Vita þeir kannski
eitthvað sem við hin vitum ekki? ■
Brot á friðhelgi einkalífs
Fyrst og fremst er birting [álagn-
ingarskrár skatta] gagnrýniverð
þar sem upplýsingar um fjármál
einstaklinga eru viðkvæm einka-
mál, ekki málefni sem koma al-
menningi eða fjölmiðlum við. Op-
inber birting álagningarskráa er
óeðlileg og brot á friðhelgi einka-
lífs. Einnig er ástæða til að hvetja
skattstjóra til að hætta þeim
furðulega sið að taka saman lista
yfir hæstu skattgreiðendur í hver-
ju umdæmi og senda fjölmiðlum,
og stuðla þannig að því að fjöl-
miðlar geri sér mat úr álagningar-
skrám. Í þessu samhengi er mikil-
vægt að hafa í huga að í álagning-
arskrám eru einungis birtar áætl-
aðar tekjur og því ekki víst að um
réttar upplýsingar sé að ræða.
HELGA ÁRNADÓTTIR Á FRELSI.IS
Vegabréfaeftirlit aukið
Fróðlegt væri að vita hversu
margt fólk hefur orðið vart við hið
margumrædda vegabréfafrelsi
eftir gildistöku Schengen-samn-
ingsins með þátttöku Íslands.
Ekki svo að skilja að neinn hafi
áður fyrr fengið alvarlega slitgigt
af því að sýna vegabréf eða að
það hafi verið sérstök nauðung en
þetta var notað sem rök fyrir að-
ild. Þess vegna er ágætt að rifja
það upp.
Vegabréfaeftirlit hefur nefnilega
verið aukið ef eitthvað er. Og
reyndar eru horfur á að enn muni
eftirlitið aukast þegar ný ríki í
austurhluta álfunnar hafa runnið
saman við Evrópusambandið.
Það væri að minnsta kosti í fullu
samræmi við þau takmörkuðu
réttindi sem fólk í flestum nýju
aðildarríkjunum eru skömmtuð
við inngönguna.
SH Á MURINN.IS
Bótagleði
Félagsleg aðstoð við fullfrískt fólk
er nokkuð sem ætti hvergi að
þekkjast, en þekkist þó víða. Hér
á landi er besta dæmið vitaskuld
félagsleg aðstoð við þá sem verða
fyrir þeirri ógæfu að eignast börn.
Það að barneignir séu slík ógæfa
að háar bætur þurfi að koma fyrir
er auðvitað dálítið sérstakt miðað
við áður viðteknar skoðanir, en
staðreynd engu að síður í
bótaglöðu samfélagi jafnaðar-
mennskunnar.
VEFÞJÓÐVILJINN Á ANDRIKI.IS
Stórt skref afturábak
Vatnsaflið og jarðvarminn á Ís-
landi eru því miður ekki óþrjót-
andi auðlind og meðan spurn eftir
að nota íslenskt rafmagn hér
heima er jafnmikil og raun ber
vitni væri óviturlegt að ætla sér
að selja töluvert af orkunni úr
landi.
Hugmyndirnar um raforkuútflutn-
ing um sæstreng ganga því í raun
út á það sem við höfum verið að
reyna að forðast um langa hríð: Að
selja óunna vöru úr landi og eftir-
láta öðrum þjóðum, sem eru að
líkindum ekki betur til þess falln-
ar en við, að búa til úr henni
verðmæta vöru.
Á þetta get ég ekki fallist og vona
því að allar hugmyndir um útflutn-
ing raforku um sæstreng verði
lagðar á hilluna hið fyrsta.
SVERRIR TEITSSON Á POLITIK.IS
Um daginnog veginn
GUÐMUNDUR
MAGNÚSSON
■
veltir fyrir sér ólík-
um svörum almenn-
ings og forstjóra
fyrirtækja um horfur
í efnahagsmálum.
Ólíkar væntingar
fólks og forstjóra
■ Af netinu
Var hægt að afstýra
hryðjuverkaárásunum?
Reynslulausn fanga
„Líklega
hefði ver-
ið unnt að
koma í
veg fyrir
hryðju-
verkið ef
allir aðilar
sem áttu
að vera á
varðbergi
hefðu
gegnt
skyldu
sinni.
BÍLASALAN GLÆÐIST.
Könnun Gallups leiðir í ljós að framundan
eru stóraukin kaup almennings á nýjum
og notuðum bílum
HRYÐJUVERKIÐ Í NEW YORK
Bandaríkjamenn eru enn að glíma við hina skelfilegu reynslu af hryðjuverkaárásunum
11. september 2001.