Fréttablaðið - 08.04.2004, Blaðsíða 16

Ámorgun, föstudaginn langa,verða 50 ár liðin síðan AA-
samtökin voru stofnuð á Íslandi.
Þá voru liðin rétt um tuttugu ár
síðan samtökin urðu til í Banda-
ríkjunum við leit tveggja fylli-
bytta að leið til að halda sér frá
áfengi. Síðan hafa milljónir manna
um allan heim fetað þessa leið.
Hún hefur bæði bjargað lífi fólks
og auðgað og bætt líf þess – ekki
aðeins ofdrykkjumanna og fíkni-
efnaneytenda heldur ekki síður
fjölskyldna þeirra, vina og vanda-
manna. Fáir sjúkdómar hafa jafn
skaðleg áhrif á líf annarra og sjúk-
lingsins sjálfs og alkóhólismi.
Hann getur eyðilagt fjölskyldur
og skemmt út frá sér á vinnustöð-
um og víðar. Í hvert sinn sem alkó-
hólista tekst að ná einhverjum
bata bætir það líf margra annarra.
AA-samtökin á Íslandi eru
sterkari og fjölmennari en víðast
hvar annars staðar. Í viku hverri
eru haldnir viðlíka margir AA-
fundir í Reykjavík og nágrenni og
borgum sem telja milljónir íbúa.
AA-samtökin hafa því haft meiri
áhrif á íslenskt samfélag en meðal
flestra nágrannaþjóða okkar. Lík-
ast til liggur hluti skýringarinnar í
því að okkur Íslendingum veitti
fremur en öðrum af því að láta
renna af okkur. Drykkjusiðir okk-
ar voru ótamdir og við höfðum
fullmikið þol gagnvart fullum
köllum og drykkjulátum á al-
mannafæri og inni á heimilum. Að
sumu leyti má segja að með breyt-
ingum á samfélagi okkar hafi þol
okkar gagnvart drykkjulátunum
minnkað og hrakið fyllibytturnar í
áfengismeðferð. Annars staðar
hefur drykkja og neysla fíkniefna
náð að laga sig hægar og jafnar að
nútíma lifnaðarháttum og þar get-
ur verið erfiðara að glöggva sig á
ofneyslu þessara efna.
En það eru til samfélög með
jafn ótamda drykkjusiði og jafn
áberandi alkóhólisma þar sem AA-
samtökin hafa ekki náð jafn góðri
fótfestu og á Íslandi. Góðan árang-
ur samtakanna hérlendis getum
við nefnilega þakkað óbilandi trú
og ósérhlífnu starfi frumherja;
ekki aðeins þeirra sem stofnuðu
Íslandsdeild samtakana fyrir
fimmtíu árum heldur einnig þeim
hópi sem endurnærði samtökin
fyrir tuttugu og fimm árum síðan
og byggði upp SÁÁ – Samtök
áhugafólks um áfengisvandann –
og fólks sem áður og enn í dag gef-
ur af sér til AA-samtakanna með
því að rétta fólki í erfiðleikum
hjálparhönd.
Þrátt fyrir umfang sitt og
fjölda félaga byggja AA-samtökin
ekki á hefðbundnu skipulagi fé-
laga. AA-samtökin eru lítið annað
en starf þeirra sem leita til sam-
takanna eftir hjálp; yfirbygging er
sáralítil og skipulag allt lauslegt
og óformlegt. Styrkur samtakanna
hérlendis er síður en svo sjálf-
sagður heldur mikil verðmæti
sem við megum vera stolt af. ■
Umræður standa nú að vonumnokkuð um reglur um
reynslulausn. Tilefnið er ærið; ít-
rekaðar og einkar fólskulegar
árásir ógæfumanns sem fékk
reynslulausn úr fangelsi eftir að
hafa afplánað 2/3 refsivistar sinn-
ar. Dómsmálaráðherra hefur tek-
ið málið föstum og ákveðnum tök-
um og væntanlegar eru eftir
páska hugmyndir að breytingum
á lögum, sem girða fyrir að annað
eins endurtaki sig.
Í flestum tilvikum hafa fangar
möguleika á að fá reynslulausn,
þegar þeir hafa lokið helmingi til
tveimur þriðju refsivistar sinnar.
Þetta er umdeilanlegt fyrirkomu-
lag en gildir engu að síður; með
mikilvægri undantekningu þó. Í
lögum er gerð undantekning frá
reglunni um reynslulausn og hún
er svona: „Þegar hluti fangelsis-
refsingar er óskilorðsbundinn en
hluti skilorðsbundinn eða þegar
fangi afplánar vararefsingu fé-
sektar verður reynslulausn hins
vegar ekki veitt“.
Mismunun á grundvelli
efnahags
Þetta getur leitt til þess að
mönnum verði hreinlega mismun-
að fyrir lögunum á grundvelli
efnahags. Þess vegna hef ég ítrek-
að ásamt Össuri Skarphéðinssyni
formanni Samfylkingarinnar
freistað þess að fá þessu breytt.
Við höfum í þeim tilgangi flutt
frumvarp á Alþingi sem felur í
sér afnám þessarar mismununar.
Þ.e að gefa þeim föngum einnig
kost á reynslulausn sem afplána
vararefsingu, af því að þeir hafa
ekki getað reitt fram fésekt,
vegna bágs efnahags.
Þessi mál voru til umræðu á
Alþingi í lok febrúar er ég mælti
fyrir frumvarpi okkar. Ánægju-
legt var að vita hversu mikil sam-
staða var um þetta mál í þinginu.
Þeir alþingismenn sem tóku til
máls, úr a.m.k. þremur stjórn-
málaflokkum, lýstu stuðningi við
málið. Vonandi gefur þetta fyrir-
heit um að hægt verði að ná þessu
máli fram.
Er ekki frelsið ómetanlegt?
En um hvað snúast efnisatrið-
in? Segjum svo að maður sé,
vegna einhverra lögbrota, dæmd-
ur í sekt og til vara í fangelsi sé
sektin ekki greidd. Slíkir dómar
eru ekki óalgengir og tíðkast með-
al annars sem refsing fyrir auðg-
unarbrot. Flestir telja frelsi sitt
ómetanlegt og reyna allt til þess
að greiða sektina og geta síðan um
frjálst höfuð strokið. Menn selja
eigur sínar, hús og húsmuni til
þess að sleppa við fangavistina.
Við þekkjum jafnvel dæmi um að
ættingjar og vinir skjóti saman fé
– oft líka af litlum efnum – til þess
að greiða sektina. Þetta gerist
meðal annars vegna þess að tíðum
er sá brotlegi fjárvana, til dæmis
eftir erfiðleika í atvinnurekstri,
vegna veikinda, óreglu, eða af
öðrum ástæðum.
En því miður geta þetta ekki
allir. Það hafa ekki allir efni á að
greiða sektina; jafnvel ekki með
tilstyrk vina og vandamanna. Þá
bíður þeirra fangavistin. Þessir
einstaklingar eiga samkvæmt lög-
um ekki völ á reynslulausn. Við
höfum bannað það með lögum.
Þetta er það sem ég á við þegar ég
held því fram að þessi löggjöf
leiði óafvitandi til mismununar
gagnvart lögunum, á grundvelli
efnahags. Það er þeim lögum sem
við Össur Skarphéðinsson reyn-
um nú að breyta og tekst vonandi
með tilstyrk góðra manna.
Hvaða vit er í því...?
Því hvaða vit er í því að gefa
mönnum val á allt að helmings
lækkun á refsivist, sem hafa verið
sekir fundnir um ofbeldi af gróf-
asta tagi, t.d nauðgun eða níðings-
skap gagnvart börnum, en meina
það þeim einstaklingi sem ekki
hefur getað greitt sekt sína og því
farið í fangelsi, sakir fátæktar? Er
það réttlætið sem við viljum hafa?
Nú þegar sjónir manna beinast
að vonum mjög að allt öðrum
þætti reynslulausnarinnar, er
ástæða til þess að vekja enn á ný
athygli á þeirri hlið þessarar lög-
gjafar sem hér hefur verið gerð
að umtalsefni. Þetta er mál sem
snýr að réttlætiskennd og sann-
girni og vonandi eru hinar góðu
viðtökur á Alþingi til marks um að
málið fái farsælan endi. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um AA-samtökin.
16 8. apríl 2004 FIMMTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Steinunn Stefánsdóttir
og Jón Kaldal
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Kúgunarsaga Íslands frá fyrriöldum er frekar fátækleg í
samanburði við sögu Eistlands. Ís-
lendingar voru að vísu bláfátækir
allar götur frá lokum þjóðveldis-
aldar fram yfir aldamótin 1900 og
kenndu Dönum yfirleitt um allt,
sem aflaga fór, en Íslendingar
áttu þó margvíslega sök á þessu
sjálfir, a.m.k. á 19. öld. Það var
t.a.m. Íslendingum sjálfum að
kenna, að frjáls viðskipti við út-
lönd hófust ekki fyrr en 1855 og
þá helzt fyrir tilstilli Jóns Sig-
urðssonar forseta, sem tókst með
þrautseigju að sannfæra hikandi
máttarstólpa bændaveldisins um
yfirburði fríverzlunar umfram
viðskiptahöft.
Eistland er önnur saga: Eistar
hafa búið í landi sínu í fimm þús-
und ár og yfirleitt
undir oki erlends
valds. Danir réðust
inn í Eistland 1219,
Þjóðverjar 1227,
Svíar 1561, Rússar
1710, og það var
ekki fyrr en 1920,
að Eistar fengu
loksins frið til að
stofna sjálfstætt
ríki. En það stóð
ekki lengi: Rússar
réðust inn aftur
1940, þá Þjóðverjar
1941, og síðan aftur
Rússar 1944, og
þeir hypjuðu sig
ekki á brott fyrr en við hrun Sov-
étríkjanna 1991. Síðan hefur Eist-
land verið frjálst og fullvalda ríki.
Að nota tímann
Tímann, sem liðinn er, síðan
Eistar endurheimtu sjálfstæði
sitt 1991, hafa þeir notað býsna
vel. Þeim tókst í fyrsta lagi að
tryggja friðsamlega sambúð við
rússneska minni hlutann í land-
inu og þá um leið við Rússland.
Það var vel af sér vikið við erfið-
ar aðstæður. Þriðji hver íbúi Eist-
lands er Rússi, og nær annar
hver íbúi höfuðborgarinnar, Tall-
inn. Það stafar af því, að Sovét-
ríkin sendu mikinn fjölda Rússa
til Eistlands eftir 1944 gagngert
til að veikja þjóðernisvitund
Eista og viðnámsþrótt. Sovét-
stjórnin sendi einnig fjölda Eista
til Síberíu, og þaðan áttu margir
þeirra ekki afturkvæmt. Yfir-
gangur Rússa gagnvart Eistum
hafði þó beinlínis öfug áhrif.
Mikilvægast af öllu, segir eist-
neski rithöfundurinn Jaan Kross,
var málið: það þjappaði þjóðinni
saman og gerði henni kleift að
halda velli í myrkrinu. Eistnesk-
an hélt a.m.k. lífinu í honum;
hann var einn þeirra fjölmörgu
Eista, sem fékk að reyna fanga-
búðir beggja, Hitlers og Stalíns.
Rússarnir hegðuðu sér yfirleitt
eins og herraþjóð í Eistlandi og
hirtu margir ekki um að læra
eistnesku. Nú súpa þeir seyðið af
þeirri vanrækslu, þar eð eistnesk
lög kveða nú á um það, að full
þegnréttindi, þar á meðal kosn-
ingarréttur og kjörgengi, út-
heimta gott vald á eistnesku. Eigi
að síður kjósa flestir Rússanna
heldur að búa við skert tækifæri
í Eistlandi en að fara aftur til
Rússlands, enda eru þeir flestir
fæddir í Eistlandi og hafa sumir
aldrei komið til Rússlands.
Opnuðu hagkerfið upp á
gátt
Eistar afréðu strax að endur-
fengnu sjálfstæði að innleiða for-
takslausan markaðsbúskap og
opna hagkerfi landsins upp á
gátt. Árangurinn er sá, að Eist-
land er nú, nokkrum árum síðar,
eitt opnasta hagkerfi álfunnar.
Það er vel af sér vikið í landi,
sem missti nær allan útflutnings-
markað sinn á einu bretti við
hrun Sovétríkjanna. En Eistar
höfðu snör handtök og sneru við-
skiptum sínum umsvifalaust
vestur á bóginn. Þeir njóta nábýl-
isins og skyldleikans við Finn-
land. Vel þjálfað eistneskt vinnu-
afl hefur stuðlað að því að gera
finnska farsímafyrirtækið Nokia
að stórveldi á heimsvísu. Grósk-
an í efnahagslífi Eistlands hefur
verið mikil að undanförnu, eftir
að vaxtarverkjum umskiptanna
frá miðstjórn til markaðsbúskap-
ar linnti. Fólkinu fer á hinn bóg-
inn fækkandi. Landbúnaður hef-
ur dregizt mjög saman (um tvo
þriðju miðað við landsfram-
leiðslu) síðan 1991, en þjónusta
hefur á hinn bóginn þanizt út um
helming, svo að atvinnuvega-
skipting mannaflans er nú í þann
veginn að verða svipuð og víðast
hvar í Vestur-Evrópu. Með sama
áframhaldi verða Eistar orðnir
jafnokar Finnlands að lífskjörum
innan tveggja til þriggja ártuga ñ
eins og þeir voru, þegar þeir voru
sviptir frelsi sínu í síðari heims-
styrjöldinni.
Eitt er ótalið enn: Eistar hafa
sótt mjög fram í menntamálum
síðustu ár. Fyrir umskiptin, 1990,
sótti um fjórðungur eistnesks
æskufólks háskóla eins og hér
heima. Nú sækja nærri 60% eist-
neskra ungmenna háskóla á móti
tæpum helmingi hér heima (töl-
urnar eru frá 2001). Aukningin í
báðum löndum stafar af aukinni
eftirspurn eftir menntun.
Innsigli
Eistar gengu í Atlantshafs-
bandalagið um daginn og ganga
inn í Evrópusambandið 1. maí n.k.
ásamt níu öðrum þjóðum. Aðildin
að þessum lykilsamtökum Evr-
ópuþjóða er endastöð umskipt-
anna frá miðstjórn til markaðsbú-
skapar og innsiglar stöðu Eista
meðal bandamanna þeirra og vina
í Evrópu og Ameríku. Það virðist
ólíklegt, að Eistar eigi eftir að
lenda undir yfirráðum nálægra
ríkja að nýju. Sjálfstæði Eistlands
virðist nú loksins vera í höfn. ■
Umræðan
EINAR K.
GUÐFINNSSON
■
skrifar um reynslu-
lausn fanga.
Útskrift 1. maí
■ Bréf til blaðsins
Er þetta réttlætið
sem við viljum hafa?
AA-samtökin á Íslandi í 50 ár
■
Eistar afréðu
strax að endur-
fengnu sjálf-
stæði að inn-
leiða fortaks-
lausan mark-
aðsbúskap og
opna hagkerfi
landsins upp á
gátt. Árangur-
inn er sá, að
Eistland er nú,
nokkrum árum
síðar, eitt opn-
asta hagkerfi
álfunnar.
Friðarhreyfing í Bandaríkjunum
Af umfjöllun um bandarísk
stjórnmál í íslenskum fjölmiðlum
mætti ætla að full samstaða væri
vestra um hernaðarstefnu stjórn-
valda, stórfellda vígvæðingu og
rekstur hernaðarbandalaga. Sú er
þó alls ekki raunin.
Í Bandaríkjunum er starfrækt
öflug friðarhreyfing sem heldur
uppi harðri gagnrýni á utanríkis-
stefnu Bandaríkjastjórnar.
Þannig hafa fjölmennar mót-
mælaaðgerðir verið haldnar gegn
stríðsrekstrinum í Írak og víðar.
RITSTJÓRI Á FRIDUR.IS
Gróðasjónarmið á hálendinu
Mér er mjög umhugað um náttúru
okkar lands en stærsti hluti lands-
ins er óbyggðirnar, hálendið.
Það hefur mikið verið virkjað hér
á landi enda jarðvarmi og vatnsafl
ekki af skornum skammti, en þar
þurfa menn að kunna sér hóf. Út-
lendir auðhringar eru ekki beinlín-
is elsku amma mín. Virkjunarleið-
in er ekki sú eina að hálendinu.
Það er mjög í tísku hjá virkjun-
aróðum að tala um greiðari bíla-
umferð vegna virkjana; eins og
vegir verði ekki lagðir án ægivirkj-
ana!
Mér virðist reynt að láta gróða-
sjónarmið gilda líka á hálendinu.
Ef ekki skal virkja þá á ferðaiðn-
aðurinn að þéna vel á þessu. En
hvers á útivistarfólk að gjalda?
Þarf það að reka augun í virkjanir
hvert sem litið er eða þá rútuflota
pakkaferða?
HANNA Á NATTURUVAKTIN.COM
Augljós tilgangur
Ástæða sölu Landsímans er ein-
föld: Á fjarskiptamarkaði starfa
nú á fjórða tug fyrirtækja. Fram-
sóknarflokkurinn hefur ávallt ver-
ið þeirrar skoðunar að ríkið eigi
að draga sig út úr rekstri þegar
samkeppnisaðstaða hefur skap-
ast. Þau skilyrði eru orðin að
veruleika hérlendis. Þess vegna
var flutt frumvarp um sölu Land-
símans. Þar var ekki um feluleik
að ræða heldur tilgangurinn aug-
ljós og sýnilegur.
HJALMAR ÁRNASON Á ALTHINGI.IS/HJALMARA
ÞORVALDUR
GYLFASON
■
skrifar um
Eistland.
Um daginnog veginn