Fréttablaðið - 11.06.2004, Blaðsíða 39

Í Fréttablaðinu á þriðjudag birt-
ist klausa um aðstöðumun TMM
og Ritsins þar sem Ritið er sagt
gefið út á kostnað skattborgar-
anna og í skjóli ríkisins. Þar sem
ég tel ólíklegt að sá sem þetta
skrifaði gefi viljandi rangar upp-
lýsingar um Ritið en tel fullvíst
að hér sé um misskilning að
ræða, finnst mér eðlilegt að leið-
rétta hann.
Ritið kemur út á vegum Hug-
vísindastofnunar Háskóla Ís-
lands sem greiðir þann halla sem
kann að verða á Ritinu hverju
sinni. Þann halla greiðir stofnun-
in af því fé sem henni er úthlut-
að, en hún fær fjárveitingar frá
heimspekideild sem aftur ráðast
að hluta af því rannsóknarfé sem
deildin vinnur sér inn í gegnum
rannsóknir starfsmanna sinna.
Þannig er það að vísu rétt að féð
sem Hugvísindastofnun hefur til
umráða kemur upphaflega frá
ríkinu. Þó er fráleitt að halda því
fram að það sem stofnunin gerir
fyrir fé það sem henni er úthlut-
að sé „kostað af ríkinu“. Þá
mætti eins halda því fram að op-
inber starfsmaður lifi „á kostnað
ríkisins“, því þaðan þiggi hann jú
laun sín. Er þetta svo flókið?
Ritið þarf um 500 áskrifendur
til að standa undir sér og sem
betur fer er þeim að fjölga smátt
og smátt. TMM hefur hins vegar
tekist að tapa um 1000 áskrifend-
um á 5–6 árum, eða tveimur
þriðju þeirra sem voru áskrif-
endur 1999 eða um það bil. Það
má hrósa Silju A. fyrir það að hún
hefur reist TMM upp frá dauð-
um, en væntanlega borgar ein-
hver brúsann ef meiningin er að
greiða ritlaun og kosta jafnmiklu
til útgáfunnar og gert var fyrir
2000 á meðan TMM var og hét.
En hvernig getur Ritið haldið
velli? Í fyrsta lagi nýtur það
tímabundins stuðnings frá Hug-
vísindastofnun, sá stuðningur er
út þetta ár, eftir það er gert ráð
fyrir að það standi undir sér fjár-
hagslega. Í öðru lagi treystir Rit-
ið á háskólasamfélagið um efni
og það merkir, vegna rannsókna-
kerfis háskólamanna, að hægt er
að draga verulega úr ritlaunum.
Ástæðan er ekki sú að það sé
gefið út í „skjóli ríkisins“.
Að öðru leyti vil ég vísa höf-
undi pistilsins á viðtal við rit-
stjóra Ritsins í Lesbók Morgun-
blaðsins um síðustu helgi og að
sjálfsögðu er ritstjórunum bæði
ljúft og skylt að fræða pistilhöf-
undinn um útgáfu Ritsins og
leyndardóma bóka- og tímarita-
útgáfu háskólafólks hafi hann/hún
áhuga á. ■
Misskilningur um Ritið leiðréttur
19FÖSTUDAGUR 11. júní 2004
JÓN ÓLAFSSON PH.D.
SKRIFAR UM RITIÐ,
TÍMARIT HUGVÍSINDASTOFNUNAR
Í Fréttablaðsgrein 13. maí telur
Ragnar A. Þórsson illsku Bandaríkj-
anna útiloka samstarf við þau í
varnar- og utanríkismálum, kennir
þeim um helztu stríðsátök liðinna
áratuga, með miklu mannfalli,
„enda varla háð orrusta án þeirra“.
Telur upp 12 dæmi því til staðfest-
ingar, sem hér verða hrakin. Halda
mætti að ekki sé lengur vert að
minnast á önnur stríð í veröldinni,
s.s. hryllinginn í Kongó á síðustu
árum eða innrás Sovétríkjanna í
Afganistan (1,5–1,6 milljónir fallnar
1979–89), auk íhlutana þeirra víðar,
hvað þá stríð milli Indlands og
Pakistans, þjóðanna í Júgóslavíu og
mörg Afríkustríð. RAÞ tíundar ein-
ungis innrásir og íhlutanir Banda-
ríkjanna, sem allflestar kostuðu lít-
ið mannfall í samanburði, nema í
Kóreu og Víetnam. Ameríkönum
verður aðeins óbeint kennt um upp-
tök Kóreustríðsins: þeir sýndu það
andvaraleysi að flytja hersveitir úr
S-Kóreu 1949 í fánýtu trausti á frið-
semi kommúnista. Eftirgjöf gagn-
vart illræðisöflum er háskaleg:
kostaði hér innrás frá N-Kóreu og
hertöku mestallrar S-Kóreu með
blessun og stuðningi Stalíns. Þegar
fjöldi ríkja í umboði SÞ hafði hrakið
norðanmenn burt 1950–53, hafði
þetta útþenslustríð kommúnismans
kostað 2,4 millj. manna lífið. Skýrt
dæmi þess, að uppgjöf varna getur
verið svæsið ábyrgðarleysi.
Afglöp aðgerðaleysis Einhver
verstu afglöp í utanríkisstefnu
Bandaríkjanna birtast á stundum í
aðgerðaleysi fremur en athöfn-
um.Víetnamstríð Bandaríkjamanna
1960–75 kostaði a.m.k. 1.750.000
mannslíf á báða bóga. Ýmsar hern-
aðaraðferðir þeirra voru óverjandi,
þótt upptök stríðsins hafi verið að
norðan og enda þótt sigur kommún-
ista krenkti lýðréttindi í landinu
(flóttastraumur „bátafólksins“,
1,1–2 millj., var toppur á ísjaka). En
þetta er eina stríðið sem Bandaríkin
hafa háð með mjög miklu mannfalli
sl. hálfa öld, þ.e.a.s. miklu ef miðað
er við mannfall í öðrum stríðum þá.
T.d. féllu í Afganistanstríði Sovét-
manna nær hundrað sinnum fleiri
en í Íraksstríðinu 2003–4. Við má
bæta fjölda dæma, m.a. frá Kína,
Kambódíu, Indónesíu, Tímor,
Pakistan og Alsír, Líbanon, Nígeríu,
Úganda, Angóla og Mósambík, Kól-
umbíu, stríði Íraks og Írans 1980–88
(fallnir um 0,9–1,5 millj.), stríði
Saddams gegn sjítum og Kúrdum,
þjóðerna- og útrýmingarstyrjöldum
í Júgóslavíu, Rúanda, Kongó og
Súdan (nær tvær millj. látnir aðeins
í því landi). Hvert þessara stríða
kostaði margfalt (sum yfir hundrað-
falt) meiri mannfórnir en núverandi
Íraksstríð, þar sem 16–18.000
manns hafa fallið í allt. Í Persaflóa-
stríðinu 1991 féllu 25–75.000 manns.
Stríðið var háð af mörgum þjóðum
undir merki SÞ, er Írak hafði lagt
undir sig aðildarríki SÞ, Kúveit.
Til að hindra þjóðarmorð Íhlut-
un Bandaríkjanna o.fl. í Kosovo og
Serbíu var til að hindra hliðstætt
þjóðarmorð og átti sér stað í
Bosníustríðinu 1992–95, þar sem
278.000 manns fórust. En í 78 daga
loftárásum NATO á Júgóslavíu
1999 féllu um 500 borgarar skv.
nákvæmum útreikningum Human
Rights Watch (Serbar halda fram
1.200–5.000). Önnur dæmi RAÞ
sýna feysknar stoðir fullyrðinga
hans: Innrásin á Svínaflóa 1961
kostaði nokkur hundruð manns-
lífa, herforingjabyltingin í Chile
1973 o.áfr. 2.800–4.200 drepna. Í
innrás Bandaríkjanna og sex kar-
abískra ríkja á Grenada 1983 féllu
102 manns. Loftárásir á skotmörk
í Benghasí og Trípólí 1986 munu
hafa grandað 50–60 Líbýumönn-
um. Í skæruhernaði Contra-sveita
gegn Sandinistastjórn Nicaragua
1981–88 féllu nál. 30.000 manns;
Contra-liðar voru studdir af
Bandaríkjastjórn sem var því
samábyrg með stríðsaðilum. Inn-
rásin í Panama 1989 kostaði
350–750 fallna. Íhlutun Bandaríkj-
anna til að stöðva hungursneyð
vegna stjórnleysis í Sómalíu leiddi
1992–3 til vopnaðra átaka við einn
stríðsherrann: mörg hundruð inn-
fæddra féllu og 43 Bandaríkja-
menn.
Þrátt fyrir stóryrði RAÞ er
ljóst, að fyrir utan Víetnamstríðið
var beinn íhlutunarhernaður
Bandaríkjanna frá 1950 ýmist með
fjölþjóðaþátttöku (Júgóslavía,
Íraksstríðið) og jafnvel með bless-
un SÞ (Kóreustríðið, Persaflóa-
stríðið) ellegar átök sem flest blik-
na hjá stórum stríðsviðburðum
sem áttu sér stað á sama tíma. ■
Feysknar stoðir stóryrða um BNA
BANDARÍSKIR HERMENN Í ÍRAK
„Einhver verstu afglöp í utanríkisstefnu Bandaríkjanna birtast á stundum í aðgerðaleysi
fremur en athöfnum,“ segir greinarhöfundur.
JÓN VALUR JENSSON
UMRÆÐAN
UTANRÍKISSTEFNA BANDARÍKJANNA