Fréttablaðið - 11.06.2004, Blaðsíða 17

Þjóðaratkvæða-
greiðslan í maí 1944
var því haldin án formlegra
skilyrða um kjörsókn eða
meirihluta, á sama hátt
og atkvæðagreiðslan um
sambandslögin 1918.
Því hefur verið haldið fram, nú
síðast í Viðskiptablaðinu, að lýð-
veldisatkvæðagreiðslan vorið
1944 hafi farið fram með skil-
yrðum um 75% kjörsókn. Þetta er
rangt. Atkvæðagreiðslan, sem var
bindandi, fór fram án skilyrða um
kjörsókn. Aðeins var krafist ein-
falds meirihluta þeirra sem kusu.
Sem kunnugt er svaraði þjóðin þá
játandi merkilegustu spurningu
20. aldar á Íslandi: Átti að slíta
tengslin við Danmörku og stofna
Lýðveldið Ísland?
Misskilningurinn sprettur
sjálfsagt af því að í samningunum
um fullveldið 1918 tókst Dönum
að ná því inn að ekki væri hægt að
segja upp samningnum nema með
samþykki minnst 3/4 kjósenda í
atkvæðagreiðslu þar sem minnst
3/4 atkvæðisbærra manna neyttu
atkvæðisréttarins. Í ársbyrjun
1944 var hinsvegar ákveðið með
ýmsum rökum að atkvæðagreiðsl-
an yrði óháð þessum uppsagnar-
ákvæðum. Lögskilnaðarmenn svo-
kallaðir vildu virða ákvæðin en
mikill meirihluti stóð á móti á
þingi. Stjórnmálaflokkarnir bund-
ust að lokum samtökum um að
stuðla að sem allra mestri þátt-
töku, meðal annars til að ekki
yrðu bornar brigður á hana í ljósi
þessara ákvæða sambandslag-
anna, og til samkomulags var
ákveðið að láta þessi ákvæði
„liggja milli hluta“. Í ályktun
þingsins er ekkert á skilyrði
minnst. Þetta má allt sjá í Alþing-
istíðindum frá 1944 (þingskjal
246, sjá einnig þskj. 70; umræður
14. og 18.– 20. janúar).
Þjóðaratkvæðagreiðslan í maí
1944 var því haldin án formlegra
skilyrða um kjörsókn eða meiri-
hluta, á sama hátt og atkvæða-
greiðslan um sambandslögin
1918. Það á raunar við um allar
þjóðaratkvæðagreiðslurnar fimm
sem fram hafa farið á Íslandi síð-
an 1908. ■
17FÖSTUDAGUR 11. júní 2004
Leyfum þeim að spreyta sig
Það væri kannski sniðugast að leyfa
þessari blessuðu ríkisstjórn að reka eins
og eina sjónvarpsstöð í smá tíma. Þeir
myndu kannski sjá að það er ekki sér-
lega góður business að reka fjölmiðil í
300 þúsund manna samfélagi þegar
yfirvaldið ætlar að banna sterkustu aðil-
unum að reka fjölmiðil. Af tveim kostum
myndi ég frekar sjá fjölmiðla sem
reknir eru af efnamönnum en fjölmiðla
sem sífellt eru á hausnum. Þess vegna
held ég að ríkistjórnin dragi málið til
baka og reyni að einbeita sér að lögum
um gegnsæi og ritstjórnarlegt sjálfstæði
fjölmiðla eins og nokkrir þingmenn
Samfylkingar lögðu til í þingsályktunar-
tillögu á nýafstöðnu þingi.
Reynir Örn Jóhannsson á politik.is
Hvers vegna þessi lög?
Lög um eignarhald á fjölmiðlum eru svo
sannarlega ekki fyrstu lögin þar sem
þjóðin hefur óskað þess að hafa vald til
þess að velja eða hafna lögum sem Al-
þingi hefur samþykkt. Af nýlegum lög-
um ber þar helst að nefna lög um virkj-
un Kárahnjúka, öryrkjalögin að ekki sé
minnst á lög sem tengjast sjávarútvegi
og vekja ætíð hörð viðbrögð. Hvers
vegna forsetinn ákvað að staðfesta
þessi lög, en ekki lög um eignarhald á
fjölmiðlum er í raun óskiljanlegt. Fjöl-
miðlalögin eru í raun og veru ekki stór-
kostlegt hagsmunamál fyrir fólkið í
landinu, eins og öryrkjalögin sem
snerta lífskjör þúsunda Íslendinga. For-
sendur forsetans eru í raun ekki neinar
aðrar en þær að málið sé umdeilt og að
gjá sé á milli þings og þjóðar. Hversu oft
hefur það gerst að umdeilt mál sé til
meðferðar á Alþingi og mikil andstaða
kemur fram hjá almenningi? Það gerist
oft á hverju einasta þingi.
Margrét Rós Ingólfsdóttir á tikin.is
Félagsauður
Fyrir skemmstu var haldin í Reykjavík
áhugaverð ráðstefna um það sem kallað
hefur verið félagsauður, eða Social Capi-
tal. Hugtakið félagsauður er víða um
lönd tekið í vaxandi mæli inn í stefnu-
mörkun stjórnvalda og rannsóknir fræði-
manna. Það er skilgreint sem verðmæti
og áhrif þeirra félagstengsla sem ein-
staklingar mynda í fjölskyldum, vinahóp-
um, vinnustöðum, félagasamtökum
o.s.frv. Verðmæti eða auður vegna þeirra
margvíslegu jákvæðu áhrifa sem það
getur haft á velsæld og hagsæld einstak-
linga sem samfélaga. Stjórnvöld eru í
vaxandi mæli að gera sér grein fyrir þýð-
ingu þess starfs sem unnið er á vegum
frjálsra félagasamtaka, sem oftar en ekki
fer fram í kyrrþey, en sem engu að síður
er afar verðmætaskapandi fyrir þjóðfé-
lagið – einnig á sviði umhverfis- og nátt-
úruverndarmála.
Árni Þór Sigurðsson á vg.is/postur
AF NETINU
MÖRÐUR ÁRNASON
ALÞINGISMAÐUR
UMRÆÐAN
ÞJÓÐARATKVÆÐA-
GREIÐSLAN
,,
G
O
T
T
F
Ó
LK
M
cC
A
N
N
·
S
ÍA
·
2
6
5
4
4
STOFNFUNDUR LÝÐVELDISINS
Engin skilyrði voru sett um þátttöku í lýðveldiskosningunum 1944.
Ekki 75%-skilyrði 1944
Við hvetjum lesendur til að senda okkur
línu og segja skoðun sína á fréttum
blaðsins, viðhorfum sem birtast í blaðinu
eða leggja orð í belg um málefni líðandi
stundar. Bréf skulu vera stutt og gagnorð,
50–200 orð að lengd. Ritstjórn áskilur
sér rétt til að stytta aðsent efni.
Vinsamlega sendið efnið í tölvupósti á
netfangið greinar@frettabladid.is.