Tíminn - 29.04.1973, Page 20

Tíminn - 29.04.1973, Page 20
20 TÍMINN Sunnudagur 29. aprll 1973. Fleiri náttúrugripi en sjávardýr getur aft lita I safni Jóns. Hér eru flækingsfiftrildi, fundin hérlendis, sem Hálfdán Bjönsson á Kvfskerjum sendi honum aft gjöf. Myndir Róbert. Smokkfiskur meft skel, kvendýr. Vinstra megin myndast alltaf fleiri og fleiri lokuft loftrúm eftir þvi sem dýrift eldist. Jón Bogason meft risaskelsina.Trinta efta risaskel er stærsta samloku- tegund I hcimi (getur orftift stærri en á myndinni) og eru stundum búin til úr henni ungbarnabaðker. Minnsta islenzka skelin, ránarögn, er hins vegar oft afteins 0,8 mm I þvermál. Blaftamaftur og Jón Bogason virfta fyrir sér eina sækönguló úr safni hans. 1 bi ar skeljar efta samlokur, sem Jón hefur fengift sendar úr ýmsum heimshornui MARGT BÝR l" Um skeldýrasöfnun og farið í heimsókn til skeljasafnara Söfnun skelja, kuftunga og annarra sjávardýra er vinsælt tómstundagaman hér á landi og virftist ekki fara eftir aldri hverjir stunda þaö. Aldraftir bændur jafnt og ungir skólakrakkar una sér vel vift þessa iftju. Sumir nota siftan fenginn til ýmissa handiftna og skreytinga, en aftrir greina sædýrin, merkja þau og geyma. Nýlega kornum við i hús i Vest- mannaeyjum, sem tæmt hafði verið af verðmætum innan- stokksmunum. M.a. höfðu gluggatjöldin verið tekin niður og flutt til meginlandsins. Hús- bóndanum leiddist að hafa gluggana berskjaldaða og tjaldaði fyrir þá með fiskineti og skreytti með krabbadýrum, krossfiskum, skeljum og kuðungum á listilegasta hátt. Ahugi á þessari söfnun er mikill, en þó er alltof litið gert til að kynna hana i skólum og kenna nemendum að þekkja skeldýr. Islenzkar skeljar eða samlokur eru um 100, en kuðungar eða sæsniglar með skel yfir 200. A árunum 1952-1962 komu út handbækurnar Skeldýrafána is- lands I. og II., sú fyrri i tveim út- gáfum, eftir Ingimar óskarsson grasafræðing. Siðan þær komu út hefur þekktum tegundum við landið fjölgað um einar 25, svo hefur áhuginn örvazt. Tegundir þessar lifa allt frá fjöruboröi út á mikið dýpi, svo misauðvelt er að komast yfir þær. Við heimsóttum nýlega skel- dýrasafnara i Kópavogi, Jón Bogason, starfsmann Haf- rannsóknastofnunarinnar. — Ég byrjaöi að safna skeldýrum 1964. Ég veit ekki með vissu.hvaö tegundirnar eru orðnar margar, sem ég hef komizt yfir, en gizka á um 3000. Flestar islenzku tegundirnar á ég, mig vantar kannski um 10. 1 safni Jóns eru erlend skeldýr óneitanlega meira áberandi, en þau, enda mörg stærri og lit- rikari. — Ég hef fengið þau utan úr viðri veröld, segir hann, þótt sjálfur hafi ég aldrei farið út fyrir landsteinana. Ég skrifast að jafnaði á við um 12-14 manns i sambandi við skeldýrasöfnun. Erlendis eru margvislegir munir unnir úr skeldýrum svo sem hnifasköft og tölur. Vinsælt er, að þær skeljar og kuðungar, sem til sliks eru notaðir hafi skelplötugljáa <en það hafa is- lenzkar skeljar ekki. Hugsanlegt er þó að gera einhverja muni úr t.d. ægisdrekku. Margir islenzkir kuðungar og skeljar eru hinsveg- ar notaðir og þá má nota til að skreyta kassa, myndaramma, lampa og fl. Jón er tengdur sjónum fleiri böndum en þeim, sem söfnunar- hneigð hans skapar. Hann er Flateyingur að uppruna og var sjómaður frá þvi hann sleit barnsskónum og lengi fram eftir. Nú starfar hann hjá Haf- rannsóknastofnuninni við að lesa þorskkvarnir. — Hann tekur við af mér, segirlngimar óskarsson, sem var nærstaddur, þegar fund- um okkar Jóns Bogasonar bar saman. — Ég er ekki ódauðlegur, og er nú búinn að lesa kvarnir I 25 ár. Einhvern tima verður maður að hætta vegna aldurs, bætir Ingimar við, sem mér vitanlega er um áttrætt og ber árin vel, fullur áhuga og lifskrafts. Eftir kvörnunum er aldur þorsksins reiknaður út og hve oft hann hefur hrygnt, en þetta er mikilvægt við útreikning þorsk- stofnsins i sjónum. A vertiðinni eru send á Haf- rannsóknastofnunina um 1000 hrygnur vikulega frá Keflavik og Akranesi og I kvarnir þeirra rýna þeir Ingimar og Jón. Aðrir lesa svo i kvarnir sildarinnar og flatfiskjar, t.d. kola. Lesið er úr sónum, eða beltum i kvörnunum. 1 fiski, sem lifir á miklu dýpi og við svipuð skilyrði allt áriö, verða kvarnirnar ólesanlegar og ómögulegt að sjá áraskil I þeim. Það er handhægt fyrir skel dýrasafnara að vinna hjá Haf- rannsóknastofnuninni, en suma safngripi sina hefur Jon fengið úr sjóferðum á rannsóknaskipinu Bjarna Sæmundssyni. En litum nú á hvað Ingimar segir i bók sinni Seklýrafána ts lands, I. um hvernig skeljasöfnun skuli bezt hagaö: „Hverjum, sem löngun hefur til að afla sér haldgóðrar þekkingar á islenzkum skeljateg- undum, er nauðsynlegt að koma sér upp dálitlu safni. Það er auð- veldara að safna skeljum en flestum öðrum dýrategundum. Og geymsla þeirra er litlum vandkvæðum bundin. 1. Að safna þeim i fjörunni. t þarabrúki og á sand eða malar- strönd er hægt að finna tegundir eins og gluggaskel, rataskel, hall- loku, öðu, krækling, kúfskel, gimburskel, báruskel, smyrsling, krókskel o. fl. 2. Að kryfja ýsu, steinbit og kola. Or meltingarvegi þessara fiska sérstaklega ýsunnar, fást ýmsar tegundir, svo sem gljá- hnytla, trönuskel, trönusystir, silkihadda, Pétursskel dorra- skel, tigulskel, ýsuskel, kolkuskel o. fl. 3. Að fá að skyggnast I lóðar- stampa, þegar komið er úr fisk- róðri. Þar er oft hægt að finna hörpudiska og tegundir af gimburskeljaættinni. 4. Að bregða sér með togara út á miðin. í botnvörpuna koma oft tegundir, sem aðeins lifa á all- miklu dýpi, eins og t.d. hin glæsi- lega ægisdrekka. 5. Að nota botnskörfu eða botn- greip. En það eru tæki, sem höfð eru til þess aö rannsaka botn- dýralif sjávarins. Þessi söfnunaraðferð getur orðið all- kostnaðarsöm, þar sem þörf er á báti eða skipti við slikar rannsóknir. Ef skeljar, sem aflazt hafa, eru lifandi má annaðhvort geyma þær i 4% formalinblöndu eða bregða þeim niður i sjóðheitt vatn, þegar dýrið er dautt, og hreinsa siðan öll liffærin burtu. Siðari aðferðin er handhægari, svo og geymsla tegundanna. Enda byggist sundurgreining þeirra nær eingöngu á skeljunum tómum. Ef um smáar tegundir er að ræða, þarf ekki að hreisna

x

Tíminn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.