Fréttablaðið - 26.08.2004, Blaðsíða 22

Það var eins og straumur færi um íslenskt þjóðlíf meðan Bill Clinton,fyrrverandi Bandaríkjaforseti, og Hillary, eiginkona hans, dvöldu hérá landi á þriðjudaginn. Gleði og ánægja skein úr andliti allra sem þau
hittu, hvort sem um var að ræða fyrirmenn þjóðarinnar eða fólk á förnum
vegi. Þetta stafar ekki af því að Íslendingar séu óvenju uppnæmir fyrir
frægu fólki heldur hafa þau hjón með framgöngu sinni og viðhorfum skap-
að sér álit og aðdáun sem engan veginn er bundin við okkur Íslendinga.
Þannig var eftir því tekið á flokksþingi bandarískra demókrata á dögunum,
þar sem John Kerry var útnefndur forsetaefni, að Clinton var sá ræðu-
manna sem mest hreif þingfulltrúa. Ætlaði fagnaðarlátum aldrei að linna
meðan hann talaði og eftir að hann lauk máli sínu.
Clinton-hjónin létu falla óvenju hlý og uppörvandi orð um Ísland,
Íslendinga og íslenskt þjóðfélag meðan þau dvöldu hér. Vissulega er
þekkt að nafnkunnir erlendir gestir sem hingað koma láti sér um munn
fara ýmiss konar yfirborðsorð í kurteisisskyni. Af sveitamennsku, sem
enn loðir við okkur, er stundum gert meira úr þeim en efni standa til. En
ummæli forsetahjónanna fyrrverandi um Ísland eru áreiðanlega ekki í
þessum flokki. Það dylst engum sem við þau talar að þeim finnst íslenskt
þjóðskipulag, þar sem saman fer lýðræði, frjáls markaðsbúskapur og
öflugt samfélagslegt öryggisnet ásamt nútímalegri heilbrigðisþjónustu
og menntakerfi fyrir alla, til fyrirmyndar. Þetta er það kerfi sem þau
hafa þráð og barist fyrir að Bandaríkin skapi sér. Bandaríkjamenn eiga
sterkt markaðskerfi en þá vantar mikilvægar samfélagslegar stoðir í
kerfi sitt sem við Íslendingar höfum.
Áhugi Bills Clinton á Þingvöllum og sögu þingræðis hér á landi var
greinilega ekki heldur nein sýndarmennska. Náttúra og saga Þingvalla
er alþjóðlegur segull fyrir Ísland. Samþykkt Sameinuðu þjóðanna að
staðurinn verði flokkaður með heimsminjum styrkir þá stöðu enn frekar.
Þetta þurfum við Íslendingar að notfæra okkur meira en gert hefur
verið, ekki þó til þess að skara eld að eigin köku, heldur eigum við að
nýta tákngildi staðarins í þágu mikilvægra baráttumála alþjóðasam-
félagsins. Ef Þingvellir kveikja með Bill Clinton hugsun um lýðræði og
þingræði er líklegt að svo verði með fleiri. Þetta þýðir þó ekki að við
eigum að fara að byggja einhverja ráðstefnuhöll við Lögberg eða á Völl-
unum; fegurð, sérstaða og aðdráttarafl Þingvalla felst í hinni óspilltu
náttúru og tign staðarins annars vegar og hins vegar hugsjóninni eða
hugmyndinni sem staðurinn er orðinn tákn fyrir.
Þótt Bill Clinton sé ekki lengur einn af leiðtogum heimsins er hann
maður sem fer víða og á er hlustað. Og Hillary Clinton er tvímælalaust ein-
hver áhrifamesti stjórnmálaleiðtogi Bandaríkjanna nú um stundir og um-
ræðan um hana sem hugsanlegan forseta Bandaríkjanna eftir fjögur ár
ristir djúpt. Velvilji þeirra í garð Íslands, svo áhrifamikil sem þau eru á
heimsvísu og velmeinandi og skynsöm í skoðunum, er mikill fengur fyrir
land og þjóð. Vonandi hafa þau fundið á stuttri dvöl sinni að velviljinn er
gagnkvæmur og að Íslendingar fagna hverri heimsókn þeirra. ■
Í framlínunni
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, varaformað-
ur Samfylkingarinnar, sýndi í fyrradag að
hún er ekki dauð úr öllum æðum þótt
ýmsir áhrifamenn reyni markvisst að
skáka henni til hliðar í íslenskum stjórn-
málum. Henni tókst það sem engum
öðrum í stjórnarandstöðunni tókst, að
fá einkafund með
Clinton-hjónun-
um og setja sig
þannig í fram-
línu íslenskra
stjórnmála. Má
segja að þar
hafi hún
skotið for-
manni sín-
um og svila
Össuri Skarphéðinssyni ref fyrir rass og
hafi alveg efni á því að ljóma af ánægju
eins og sjá má á ljósmyndinni af henni
og Bill Clinton sem Morgunblaðið birti í
gær. Hafa ber í huga í þessu sambandi
að í kringum Ingibjörgu Sólrúnu er ekki
lengur neitt „batterí“, hvorki ritarar né
pólitískir aðstoðarmenn, þannig að
það hefur alveg oltið á hennar eigin
framtaki að ná fundinum með
Clinton-hjónunum.
Bústað handa Clinton?
Athyglisvert er hve mikla ánægju og
gleði heimsókn Clinton-hjón-
anna vakti hjá almenningi
sem ráðamönnum landsins.
Jafnvel heilsa forsætisráð-
herra tók stórstígum framför-
um að hans eigin sögn. Í ljósi
þessa og þeirra orða Bills Clinton að
hann sé mikill aðdáandi íslenskrar sögu
og Þingvalla sérstaklega vaknar sú
spurning hvort það gæti ekki talist
skynsamleg fjárfesting að kaupa handa
þeim hjónum sumarhús í þjóð-
garðinum. Þau mundu þá
væntanlega leggja leið sína
oftar hingað og ekki ólíklegt
að þau mundu bjóða með
sér áhrifa- og valdamönnum
sem gagn og gaman væri að
fá í heimsókn. Svo ekki sé
minnst á þá stöðu sem
upp kæmi ef frú Clint-
on yrði forseti Banda-
ríkjanna eftir fjögur ár,
en það er ekki talið
útilokað.
Menntun borgar sig – nei, hún
margborgar sig. Þess vegna sæk-
ir sífellt fleira fólk á öllum aldri
allra handanna skóla nú orðið, svo
að skólarnir eru bókstaflega að
springa. Hvað er að gerast? Upp-
námið stafar af því, að almanna-
valdið, sem heldur úti skólunum
langflestum, annar ekki lengur sí-
aukinni eftirspurn eftir menntun
og hefur ekki heldur hirt um að
örva einkaframtak til að brúa bil-
ið milli framboðs og eftirspurnar.
Hvað felst í því, að menntun
margborgi sig? Menntun er eins
og önnur fjárfesting: hún gefur af
sér arð, sem hægt er að mæla í
gallhörðum prósentum líkt og
vexti af inneign í banka. Nú bið ég
lesandann að draga andann djúpt:
arðurinn af fjárfestingu í man-
nauði er fundinn með því að taka
fyrst tekjuaukann og annan hags-
auka, sem menntunin gefur af sér
(t.d. minni hættu á atvinnumissi),
og draga síðan frá útgjaldaauk-
ann, þ.m.t. tekjumissinn á náms-
árunum og annan námskostnað,
og reikna muninn, þ.e. ávinning-
inn, sem álag ofan á þær tekjur,
sem viðkomandi hefði haft, hefði
hann ekki farið í skólann, eða hún.
Þannig fæst sú niðurstaða, að
framhaldsskólamenntun skilar að
jafnaði 11% arði í OECD-löndum.
Framhaldsskólamenntun eykur
m.ö.o. tekjur manna að greiddum
sköttum um 11% umfram þær
tekjur, sem þeir hefðu ella haft.
Háskólamenntun skilar einnig um
11% arði skv. samantekt í
menntamálaskýrslu OECD. Þetta
er mun meiri ávöxtun en þekkist
á hlutabréfamarkaði til langs
tíma litið, að ekki sé talað um
skuldabréf, enda gefa þau jafnan
minna af sér til lengdar en hluta-
bréf. Afköst menntunar eru að
sönnu ólík eftir löndum. Þau eru
einna mest í Bandaríkjunum og
Bretlandi, m.a. af því að þar er
minna gert að því af hálfu al-
mannavaldsins en víða annars
staðar að draga úr kjaramun með
skattheimtu og almannatrygging-
um.
Launamunur háskólamanna og
annarra í Bandaríkjunum hefur
tvöfaldazt s.l. 20 ár. Karlar með há-
skólapróf höfðu 66% hærri laun en
karlar með framhaldsskólapróf
1978, og 1998 var launamunurinn
kominn upp í 118%. Svipað á við
um kvenþjóðina: bandarískar kon-
ur með háskólapróf höfðu 55%
hærri laun en konur með fram-
haldsskólapróf 1978, og 1998 var
munurinn kominn upp í 98%.
Það er engin furða, að 61%
karla fyrir vestan og 81% kvenna
sækja nú háskóla af einhverju
tagi (tölurnar eru frá 2000), borið
saman við 56% karla og 38%
kvenna 1970. Hlutföll kynjanna
hafa snúizt við: konurnar eru nú
miklu fleiri en karlar í bandarísk-
um háskólum eins og hér heima.
Hvers konar menntun ber
mestan arð? Nú þykknar þráður-
inn. Rannsóknir sýna, að atlæti –
menntun! – barna skiptir einna
mestu máli fyrstu tvö ár ævinnar.
Þessi frumbernskuár er heilinn í
mótun, og þroski heilans virðist
ráðast m.a. af þeirri uppörvun,
sem börnum bjóðast á þessu
þroskaskeiði. Á fyrri tíð sáu for-
eldrar sjálfir um börn sín fyrstu
árin, eða ömmurnar og afarnir, og
áttu ekki í önnur hús að venda.
Börn ólust upp innan um sitt
heimafólk og fengu sjaldan minni
eða lakari hvatningu en þau
þurftu á að halda. Nú er það al-
gengt, að foreldrar sendi hálfs árs
gömul börn eða yngri á dagheim-
ili. Foreldrarnir geta þá gengið í
skóla eða unnið fyrir sér frekar
en að vera heima með börnunum.
Feður og mæður hagnast á þessu
fyrirkomulagi, ef arður menntun-
arinnar eða vinnulaunin eru meiri
en dagheimilisgjöldin, svo sem al-
gengast er, en þá er hagur barn-
anna stundum borinn fyrir borð.
Helzt þarf þó atlætið á barna-
heimilinu að vera a.m.k. jafngott
og heima. Foreldrar, sem kjósa að
vera í skóla eða vinna úti og gætu
sjálf veitt börnum sínum betra at-
læti en er í boði á dagheimilum
eða barnaheimilum, hagnast á
kostnað barna sinna. Börnin fá
ekki rönd við reist.
Af þessu má ráða, hversu
brýnt það er að búa svo að barna-
heimilum, að foreldrar þurfi helzt
ekki að búa börnum sínum lakara
atlæti þar en þau ættu kost á
heima. Þetta er hægt með því að
skoða og skilgreina barnagæzlu
sem menntun frekar en geymslu,
fella barnaheimilin eftir þessu að
skólakerfinu og verja miklu
meira almannafé til þeirra en nú
tíðkast til að tryggja starfsfólki
þeirra góða menntun og góð kjör.
En þetta er samt ekki nóg. Börn
þurfa einnig að eiga greiðan að-
gang að barnaheimilum, þar sem
foreldrar greiða – með eða án að-
stoðar almannavaldsins eftir at-
vikum – það verð, sem upp er sett
fyrir þjónustuna. Þannig er hægt
að binda endi á biðraðirnar, sem
marka dagvistunarmálin í dag og
spítalana og gera nú jafnvel vart
við sig í framhaldsskólum og há-
skólum, svo að til vandræða horf-
ir. Og þannig er e.t.v. hægt að
stemma stigu fyrir því, að for-
eldrar sendi sumir börnin sín án
vandlegrar umhugsunar eða jafn-
vel vitandi vits í dagvistun, þar
sem börnin fá lakari þjálfun og
þjónustu en foreldrarnir sjálfir,
eða betri – og dýrari! – barna-
heimili, gætu veitt. ■
26. ágúst 2004 FIMMTUDAGUR
SJÓNARMIÐ
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Velvilji Clinton-hjónanna í garð Íslands
er fengur fyrir land og þjóð.
Velkomin aftur
kæru hjón
Hver á að sjá um börnin?
ORÐRÉTT
Steinhissa
Ég skil ekki af hverju þið eruð
komin að hitta mig, hálfdauðan
og hálfhættan.
Davíð Oddsson forsætisráðherra sló
á létta strengi þegar Clinton-hjónin
sóttu hann heim í Skerjafjörðinn á
þriðjudaginn.
Fréttablaðið 25. ágúst.
En ef hann hefði verið sekur?
Lögreglan ók niður saklausan
laganema.
Fyrirsögn á forsíðu DV.
DV 25. ágúst.
Öll meðul notuð?
Í Kastljósþætti í sl. viku var
rætt við Halldór Ásgrímsson um
brottvikningu Sivjar [Friðleifs-
dóttur] úr ríkisstjórn, og vakti
það athygli að ráðherrann
beygði ekki nafn hennar rétt. Því
vaknar sú spurning hvort um
ásetning hafi verið að ræða.
061230-3949 í bréfi til Velvakanda.
Morgunblaðið 25. ágúst.
Hvað gæti skýrt það?
Ekki varð allt vitlaust þegar ég
varð ekki ráðherra.
Valgerður Sverrisdóttir iðnaðarráð-
herra á heimasíðu sinni í tilefni af
Sivjarmálinu.
DV 25. ágúst.
List út af fyrir sig
Birtingarmyndir góðærisins eru
margvíslegar og sumar gefa
frekar tilefni til að hugsa um
þenslu og ofþenslu en aðrar.
Óðinn vissi varla hvort betur átti
við hlátur eða grátur þegar fyrir
augun bar frétt þess efnis að KB
banki byði nú vaxtalaus lán til
listaverkakaupa. ... Ekki kemur
fram í fréttinni hvort tekið er
veð í hinu keypta listaverki. En
greinilegt er að nægt framboð er
á lánsfé um þessar mundir og
bankastofnanir þurfa að beita
hugvitsamlegum aðferðum til
þess að koma fjármunum sínum
til góðra verka.
Óðinn, pistlahöfundur Viðskiptablaðs-
ins, um nýjasta tilboðið á lánamark-
aðinum.
Viðskiptablaðið 25. ágúst.
FRÁ DEGI TIL DAGS
Velvilji Clinton-hjónanna í garð Íslands, svo áhrifa-
mikil sem þau eru á heimsvísu og velmeinandi og
skynsöm í skoðunum, er mikill akkur fyrir land og þjóð.
Vonandi hafa þau fundið á stuttri dvöl sinni að velviljinn
er gagnkvæmur og að Íslendingar munu fagna hverri
heimsókn þeirra.
,,
SJÁÐU BETUR Í VETUR!
SKÓLADAGAR
Gleraugnasalan Laugavegi 65
S: 551 8780 www.gleraugnasalan.com
gm@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTASTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson RITSTJÓRNARFULLTRÚAR: Steinunn Stefánsdóttir og Jón Kaldal
AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006
NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablað-
inu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn
greiðslu sendingarkostnaðar, 1.100 krónur á mánuði. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
Í DAG
BÖRN OG BARNAGÆZLA
ÞORVALDUR
GYLFASON
Rannsóknir sýna, að
atlæti – menntun! –
barna skiptir einna mestu
máli fyrstu tvö ár ævinnar.
,,