Fréttablaðið - 24.10.2004, Blaðsíða 10

A tvikið í miðborg Kabúl í Afganistan í gær, þegar tveir Ís-lendingar særðust og einn hlaut skrámur í sprengjuárásá hóp friðargæsluliða, hlýtur að skapa alvarlegar opin-
berar umræður um forsendurnar fyrir þátttöku Íslands í
alþjóðlegri friðargæslu. Hafi einhverjir hér á landi haft á til-
finningunni að friðargæsla væri friðsælt, hættulaust og jafnvel
hversdagslegt verkefni, sem ekki væri sérstök ástæða til að
leiða hugann að eða hafa áhyggjur af – einhvers konar skáta-
starf – á það ekki lengur við. Hryðjuverkið í Kabúl segir okkur
að friðargæsla er dauðans alvara.
Ódæðisverknaðinum var vísvitandi beint að átta manna hópi
friðargæslumanna. Í hópnum voru sex Íslendingar, einn Banda-
ríkjamaður og einn Tyrki. Hatrið sem beindist að þeim var slíkt
að tilræðismaðurinn kaus að sprengja sjálfan sig upp og deyja
til að geta unnið þeim mein. Því miður er ekki um einangraðan
atburð að ræða því fréttir um ódæðisverk af þessu tagi berast
reglulega frá Afganistan. Þær sýna að langur vegur er frá því
að tekist hafi að koma á friði og jafnvægi í landinu í kjölfar inn-
rásar Bandaríkjamanna og fleiri þjóða fyrir tveimur árum. Þær
sýna að friðargæslan þar er áhættusamt starf við erfiðar og
afar hættulegar aðstæður.
Ekki eru liðnir fimm mánuðir frá því að Íslendingar tóku við
stjórn alþjóðaflugvallarins í Kabúl að viðstöddum Halldóri
Ásgrímssyni, þáverandi utanríkisráðherra. Um það var þá talað
sem stærsta friðargæsluverkefni okkar frá upphafi og mikið
gert úr því trausti sem Íslendingum væri sýnt með því að fela
þeim að stjórna fjölþjóðlegu liði frá Atlantshafsbandalaginu á
flugvellinum. Á annan tug íslenskra manna mun vera við störf í
Kabúl og gegna flestir þeirra einhvers konar stjórnunarstörfum.
Yfirmaður flugvallarins er íslenskur og íslenskur sérsveitar-
lögreglumaður stýrir hópi vopnaðra varðmanna á vellinum.
Þó að við Íslendingar höfum í meira en hálfa öld í þágu varna
landsins verið þátttakendur í öflugasta hernaðarbandalagi
veraldar, Atlantshafsbandalaginu, er sú hugsun mjög sterk og
áleitin með þjóðinni að við eigum að koma fram sem hlutlausir
friðflytjendur og sáttasemjarar á alþjóðavettvangi. Einmitt
þess vegna fór stuðningur íslenskra stjórnvalda við innrásina í
Írak fyrir brjóstið á svo mörgum hér á landi. Ýmsum hefur þótt
að friðargæsla hentaði Íslendingum vel og að við ættum að bera
okkur eftir frekari alþjóðlegum verkefnum á því sviði. Um
þessa skoðun má efast. Friðargæsla er á mörkum löggæslu og
hermennsku og hið síðarnefnda á sér enga hefð á Íslandi. Við
getum áreiðanlega á ýmsum sviðum leiðbeint og kennt öðrum
þjóðum til verka en friðargæsla er tæpast eitt þeirra. Og rétt er
að hafa í huga að sem friðargæslumenn í Afganistan komum við
ekki fram sem hlutlausir aðilar, óháðir þeim sem takast á í land-
inu, heldur sem þátttakendur í hernáminu. Þess vegna beinast
skeytin og hatrið að okkar mönnum.
Um leið og við fordæmum sjálfsvígsárásina í Kabúl í gær
hljótum við að staldra við og spyrja um framtíð og forsendur
íslenskrar friðargæslu. Okkar menn í Afganistan eru í daglegri
lífshættu og það er nauðsynlegt að þjóðin viti það og horfist í
augu við það. ■
24. október 2004 SUNNUDAGUR
SJÓNARMIÐ
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Friðargæsla er annað og meira en hættulaust skátastarf.
Dauðans alvara
í Afganistan
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI
RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is
SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
Dúsurnar farnar
Kennarar eiga bágt; samúð lands-
manna með þeim er eitthvað á reiki
eftir ógnartíma verkfallsins. Og æði
margir eiga erfitt með að
skilja hvaða úthaf
skilur að deilendur
málsins sem hafa
komið en þó
aðallega farið úr
Karphúsinu síð-
ustu daga. Ein ástæða fyrir hörku kenn-
ara hefur lítið verið nefnd; við einsetn-
ingu skóla minnkuðu möguleikar kenn-
ara til allrar yfirvinnu sem var vel þekkt
fyrirbæri á árum áður en telst orðið til
tíðinda. Þá hefur sumarleyfi stéttarinn-
ar styst af sömu sökum og því ekki jafn
auðvelt fyrir kennara og áður að verða
sér úti um ágæta aukavinnu yfir hey-
annirnar. Kennarar sitja því eftir með
strípuð launin að meira og minna leyti
og eru tilbúnir að fórna ýmsu fyrir betri
kjör ...
Rólegt í Stjórnarráðinu
Halldór Ásgrímsson forsætisráðherra
boðaði forvígismenn kennara og sveit-
arfélaga á fund sinn á mánudag eftir
að upp úr deilunni slitnaði síðastliðinn
fimmtudag. Vart verður sagt að um
skyndifund sé að ræða og furða sig
margir á að ráðherra hafi ekki drifið
fundinn á strax á föstudag, í síðasta
lagi laugardag. Eftir hverju er að bíða?
Ríkisstjórnin hefur vikið sér undan
ábyrgð í þessari erfiðu vinnudeilu svo
vikum skiptir og eilíflega vísað á sveit-
arfélögin - og þá fyrst að hún grípur
inn í ferlið er byrjað á því að gefa
mönnum helgarfrí. Víst er að víða
erlendis væri búið að leggja fram van-
traust á stjórnvöld vegna máls af þessu
tagi, en hér heima virðist eitthvert
mesta uppnám sem orðið hefur í lífi
barna og unglinga á síðustu árum vera
afgreitt sem einkamál kennara og
launanefndar sveitarfélaga ...
ser@frettabladid.is
Líklega er lífshamingjan að
mestu fólgin í einfaldleikan-
um.
Þetta á við um heilsuna,
ástina, uppeldið og atvinnuna.
Og svo náttúrlega æskuna.
Allt miðar hinsvegar að því
að flækja líf fólks – og þannig
hefur það verið um nokkurt
árabil; allt lýtur nú lögmáli
hinna flóknu samverkandi
þátta.
Ég var með sama kennar-
ann alla mína barnaskólatíð;
sex ár – alltaf sama kennslu-
konan. Svona er þetta ekki í
dag. Ein dætra minna hafði sjö
umsjónarkennara á fyrstu sex
árunum í grunnskólanum sín-
um. Líklega verður endur-
minning hennar af þessu mik-
ilvæga skólastigi öllu tætings-
legri en myndin mín af gömlu
góðu barnaskólaárunum. Og
svo er hún þar fyrir utan fórn-
arlamb verkfalls sem hvorki fugl
né fiskur hefur áhuga á að leysa.
En nóg um það.
Ég ætla að skrifa um æskuna.
Nútíminn er hraðskreiðari en
gamli tíminn. Nú er svo komið að
allar breytingar eru knúnar fram
af viðþolslausum ákafa. Markaðs-
setning hefur tekið við af kenni-
setningum. Í endurminningunni
er líf manns sem barns alveg af-
skaplega hæglátt og nægjusamt,
svolítið eins og dundur í kofa eða
bið eftir grassprettu.
Litlu barnaherbergin á sjöunda
áratugnum voru sex fermetra
skot með dívan og tekkborði;
tekkhillur þar yfir með nokkrum
tindátum - og svo voru það bæk-
urnar, allavega bækur en flestar
myndlausar. Fyrsti grammófónn-
inn minn gat bara snúið smáskíf-
um; útvarpið var aðeins fyrir full-
orðna, sjónvarpið ekki komið.
En þetta þýddi ekki leiðindi.
Onei.
Frelsi bernskunnar var talsam-
band við náttúruna. Ofan í skurð-
um stóðu yfir virkjanafram-
kvæmdir svo sílin syntu ekki
burt; ofan á bökkunum voru reist-
ir skúrar með kanínum og ung-
arnir seldir með spekingslegu
augnaráði. Eða litlu krílin krufin
ef þau dóu í höndunum manns.
Þetta var fínt líf.
Og svo var öðru hverju öskrað
matur ofan af tröppunum heima.
Það var saltfiskur þakinn hamsa-
tólg.
Nútíminn er laus við þolin-
mæði gamalla daga. Jafnvel þögn-
in er ekki lengur kostur. Á þrem-
ur hæðum heimilis míns er kveikt
á nokkrum útvörpum, sjónvörp-
um, geislaspilurum og tölvum.
Allt hefur einhvern veginn marg-
faldast, orðið háværara, óþolin-
móðara.
Nútíminn er að pakka æskunni
inn í fremur ófyrirleitan heim
sem er yfirfullur og yfirborðs-
kenndur. Fyrrnefnd dóttir mín
eignaðist á skömmum tíma svo
mikið safn af barbídúkkum og öll-
um fylgihlutunum sem þeim
fylgja að hún komst ekki lengur
yfir það að leika sér með dótið.
Þar fyrir utan dundu á henni dóm-
ar markaðarins þess efnis að
barbí væri úrelt; allt annað gling-
ur komið í tísku. Synir mínir hafa
á skömmum tíma eignast svo
marga tölvu- og sjónvarpsleiki að
þeir eru fyrir löngu hættir að
leika sér með þá. Heimili mitt
hefur smám saman fyllst af leik-
föngum sem engin þörf virðist
vera fyrir. Og ég hef ekki undan
að bera barnagull út í bílskúr af
því að rýma þarf herbergin fyrir
nýjustu græjunum á leikfanga-
markaðnum.
Sonur minn sagði mér um dag-
inn að ég yrði að kaupa borð-
tennisborð; allir vinir hans væru
búnir að eignast slíkt þing. Ef
fram heldur sem horfir mun
yngri bróðir hans biðja mig að
kaupa knattspyrnuvöll; allir vinir
hans eigi einn svoleiðis.
Þetta eru dálítið trylltir tím-
ar.
En við eigum að heita öll við
góða geðheilsu.
Það er allsendis óvíst hvort
vísitala neyslusvipsins sé skæl-
brosandi eða í skeifu. Ofgnóttin
sem umkringir ungmenni sam-
tímans er þeirrar náttúru að
þvæla hugann fremur en að
stæla hann.
Sköpunargáfan er keypt
utan úr heimi; kemur þaðan í
kössum, komið fyrir á borði og
þar er setið uns önnur græja
glepur hugann. Hugur barna er
hakkavél sem tekur við meiru
en hún meltir. Og sjálfstæð
hugsun er sérviska sem leiðir
til eineltis. Þetta er stundum
kallað firring, en það er ein-
földun; þetta er frjáls og óheft
neysla – sem á köflum leiðir til
ofurskammts af efnisheimin-
um.
Ánægjan af því að eignast hluti
hefur verið gengisfelld. Í efnis-
heiminum er allt orðið svo sjálf-
sagt og einnota að engin ástæða er
lengur til að aðhafast þótt eitt-
hvað skemmist. Leikfanga-
markaðurinn er leikur að börnum;
æ slóttugri leiðir að litlum hjört-
um. Hönnuðir leikja eru öðru
fremur að skapa nýjar þarfir. En
sömu þarfir mega ekki endast um
of. Þörfin fyrir nýjum þörfum er
öllu öðru yfirsterkari; ella stöðv-
ast færibandið. Leikföng og
græjur eru því í meira mæli að
verða skammtímaskemmtun. Ár-
gerð leikfanga skiptir nú öllu
máli. Og tveggja ára útgáfa af ein-
hverjum leik er álíka girnileg og
gallaður matur.
Ofgnóttin mun breyta gildis-
matinu hægt og bítandi. Ung-
menni sem eignast nokkurnveg-
inn allt á fyrstu átján árum æv-
innar eiga greiða leið inn í tóm-
leikann; eftirvænting þess að
eignast breytir um merkingu – og
þá er ekki að sökum að spyrja;
virðingin fyrir þeirri gömlu dá-
semd að þiggja brenglast.
Börn og ungmenni eru að
verða eftirsóttasti markhópur
viðskiptalífsins. Markaðurinn
velur allt fyrir þau, jafnt leikföng
sem föt, tómstundir og áhugamál.
Barn sem klæðir sig ekki eftir
ströngustu markaðsvitund sam-
tímans verður öðruvísi. Barn sem
á ekki nýjasta tölvuleikinn á
erfiðara með að eignast vini. Og
barn sem lætur ekki tilsniðin tóm-
stundaúræði stjórna lífi sínu
verður á endanum utanveltu.
Börnin mín hafa það fínt. Börn
á Íslandi hafa það yfirleitt mjög
gott. Einu áhyggjur mínar eru að
þau hafi það of gott. Og að einfald-
leikinn sé dauður.
Einfaldleiki æskunnar
TÍÐARANDINN
SIGMUNDUR ERNIR RÚNARSSON
Nútíminn er hrað-
skreiðari en gamli tím-
inn. Nú er svo komið að allar
breytingar eru knúnar fram af
viðþolslausum ákafa. Markaðs-
setning hefur tekið við af kenni-
setningum. Í endurminningunni
er líf manns sem barns alveg af-
skaplega hæglátt og nægjusamt,
svolítið eins og dundur í kofa
eða bið eftir grassprettu.
,,
10-11 Leiðari 23.10.2004 21:04 Page 2