Fréttablaðið - 24.10.2004, Blaðsíða 16

16 24. október 2004 SUNNUDAGUR
Starf löggæslumanna
Ríkislögreglustjóra
hefur þróast ört í takt
við breytta heimsmynd.
Auk þess að fylgjast
með því að Íslendingar
fari að lögum og reglum
fást þeir nú meðal ann-
ars við eftirlit með al-
þjóðlegri skipulagðri
glæpastarfsemi sem
teygir anga sína hingað
til lands, eins og Sús-
anna Svavarsdóttir
komst að þegar hún
ræddi við Guðmund
Guðjónsson yfirlög-
regluþjón.
Það sem við erum að vinnaað núna er að skilgreinaskipulagða glæpastarf-
semi,“ segir Guðmundur Guð-
jónsson, yfirlögregluþjónn hjá
embætti Ríkislögreglustjóra,
þegar hann er spurður hvort
skipulögð glæpastarfsemi sé
farin að teygja anga sína hingað
til lands. „Það er nokkuð mis-
munandi hvernig slíkt er skil-
greint og engin ein skilgreining
til.“ Guðmundur er sviðsstjóri
yfir sviði fjögur hjá embættinu,
en undir það heyra tæknistofa,
ID-nefnd, upplýsingamál, for-
varnir, menntunar- og fræðslu-
mál, ársskýrsla og innra eftirlit.
Hann segir embættið vinna að
því þessa dagana að skoða skipu-
lagða glæpastarfsemi á Íslandi í
erlendu samhengi. Þetta sé mjög
flókið fyrirbæri og mikilvægt að
skoða vel hvað fellur þar undir;
hvort beina eigi sjónum að ein-
staka hópum eða horfa á feril af-
brotsins, hvaða merkingu það
hafi að skilgreina afbrot sem
hluta af skipulagðri glæpastarf-
semi og þá sérstaklega hvernig
sú skilgreining veiti betra tæki-
færi til að vinna gegn þessum
tegundum afbrota. Guðmundur
segir nokkur mál hafa komið hér
upp sem kalli á það að þessir
þættir séu á hreinu.
Innbrot og fjársvikamál
„Dæmi eru um að útlendingar
hafi komið hingað sem ferðamenn
og framið afbrot, til dæmis fjórir
Pólverjar sem hér voru dæmdir
til fangelsisvistar í fyrra fyrir
innbrot og þjófnaði á Suður- og
Vesturlandi. Þeir brutust inn í
sumarbústaði, sveitabæi og versl-
anir frá Snæfellsnesi og austur í
Flóa. Síðan hefur komið upp nokk-
uð af fjársvikamálum, til dæmis
fjársvik með erlenda tékka, fjár-
svik úr banka í Belfast á Norður-
Írlandi, fjársvik með stolnum og
fölsuðum kreditkortum, eins og
menn þekkja. Í fyrra voru hand-
teknir hér ferðamenn sem höfðu
fengið íslenskar kennitölur með
því að framvísa fölsuðum skilríkj-
um hjá utangarðsskrá Hagstofu
Íslands. Og svona mætti lengi
telja. Það er full ástæða til að
skoða þessi tilvik til þess að at-
huga hvort þau geti flokkast sem
skipulögð og jafnvel alþjóðleg
glæpastarfsemi í einhverjum til-
vikum.“
Guðmundur segir þegar hafa
verið aflað mikilla upplýsinga frá
útlöndum, sérstaklega frá Evr-
ópu, auk þess sem fólk frá emb-
ættinu hafi sótt námskeið á veg-
um Europol varðandi skipulagða
og alþjóðlega glæpastarfsemi.
„Nú er unnið að því að gera stöðu-
mat á ástandi þessara mála hér á
landi og vinna að leiðbeiningum
fyrir lögreglustjórana um varnir
gegn skipulagðri glæpastarf-
semi,“ segir Guðmundur. „Lög-
reglumenn og félagsfræðingur
embættisins vinna að þeim atrið-
um sem snúa að lögreglunni en af-
brotafræðingur gerir úttekt á
félagslegum þáttum sem þurfa að
vera til staðar til þess að skipu-
lögð glæpastarfsemi geti þrifist.
Greining þeirra mun einnig gefa
til kynna hvaða einkenni það eru
sem fyrst koma fram ef skipulögð
alþjóðleg glæpastarfsemi nær hér
fótfestu og hvaða form hún muni
líklega taka.
Í þessu sambandi er rétt að
nefna stýrihóp Ríkislögreglu-
stjóra um varnir gegn skipulagðri
glæpastarfsemi, sem skipaður er
fulltrúum lögreglu og tollgæslu,
en hann hefur skilað tillögum og
vinnur áfram að þessum málum.“
Vændi og eiturlyfjaviðskipti
Eitt af þeim vandamálum sem
menn standa nánast ráðþrota
frammi fyrir í Evrópu er mansal.
Í því felst að fólk hefur ekkert að
segja yfir eigin vinnuafli, líkama,
afkomu og velferð, heldur er beitt
blekkingum, hótunum og ofbeldi.
Þekktustu tilfellin eru flutningur
á fólki frá fyrrverandi Sovétlönd-
unum til Evrópu undir því yfir-
skyni að ráða eigi það í heiðarlega
vinnu fyrir gríðarlega há laun, en
þegar komið er á staðinn er það
fast í klóm ýmissa glæpasamtaka,
í vændi og eiturlyfjaviðskiptum.
Guðmundur segir mikla áherslu
lagða á þessa brotaflokka innan
Evrópusambandsins núna,
enda sívaxandi vandamál.
„Auðvitað hefur glæpa-
starfsemi af þessu tagi
áhrif hingað. Allt sem ger-
ist í öðrum Evrópulöndum á
möguleika á að festa hér
rætur. Löggæslu- og eftir-
litsstofnanir eru háðar
landamærum en það eru
glæpasamtök ekki. Komið
hafa upp mál á Keflavíkur-
flugvelli þar sem grunur
lék á um mansal. Við erum
mjög á verði þar vegna
þess að á undanförnum
misserum hefur borið á því
að Ísland sé, í einhverjum
tilvikum, viðkomustaður á
flutningi á fólki í ánauð. Ef
Ísland er einungis „transit-
land“ en ekki áfangastaður
getur hins vegar reynst erfiðara
að sanna mannsal. Taka þarf
hvert einasta mál og skoða það út
frá því sjónarmiði að slíkt atvik
geti ekki átt sér stað aftur.“
Íslenskt afbrotavarnaráð
En embætti ríkislögreglustjóra
er ekki eingöngu í samstarfi við
alþjóðlegar stofnanir, heldur er
ýmislegt sem huga þarf að hér í
okkar eigin ranni.
„Við erum ekki með sérstakt
afbrotavarnaráð á Íslandi eins og
hin Norðurlöndin, þótt við séum í
samstarfi við þau ráð, en hér
heima höfum við meðal annars
verið í samstarfi við Saman-
hópinn sem samanstendur af full-
trúum um land allt sem vinna að
vímuefna- og afbrotavörnum. Í
þessu samstarfi eru ýmsir aðilar
ásamt lögreglu og því er stýrt af
starfsmanni frá Lýðheilsustöð. Þá
má nefna samstarfssamning
Ríkislögreglustjóra og Tollstjór-
ans í Reykjavík um aðgerðir í
fíkniefnamálum, sem skilað hef-
ur góðum árangri. Síðast en ekki
síst ber að nefna samstarf við lög-
regluembætti landsins sem er
með miklum ágætum, einkum
hvað varðar fíkniefnamálaflokk-
inn. Árangurinn af þessu sam-
starfi hefur verið góður og skýrir,
meðal annars, hvers vegna fíkni-
efnaverð er svo miklu hærra hér
á landi en annars staðar.“
Snýst um traust almennings á lög-
reglunni
Enn einn þátturinn sem heyrir
undir Guðmund er innra eftirlit.
Oftast er þar um að ræða úttektir
samkvæmt ákvörðun ríkis-
lögreglustjóra og miðar starfið
meðal annars að því að bæta
verklag og gæði starfa lögreglu.
Þessi þáttur í starfsemi embætt-
isins hefur farið vaxandi. „Þetta
er fyrst og fremst í forvarna-
skyni til að tryggja góða starfs-
hætti,“ segir Guðmundur, „enda
er mikilvægt að störf lögreglu
séu ávallt innan ramma laga og
siðferðis. Það er nefnilega hægt
að gera hluti sem eru siðferðilega
rangir, án þess að þeir séu brot á
lögum. Þetta ristir mun dýpra en
brot á lögum og reglum. Þetta
snýst meðal annars um traust al-
mennings á lögreglunni. Það þarf
ekki nema að einn lögreglumaður
verði vís að siðferðisbresti til
þess að það varpi neikvæðu ljósi
á allan hópinn og grafi undan
trausti almennings á lögreglunni.
Ríkislögreglustjóri gaf út siða-
reglur fyrir lögreglu í fyrra.
Þeim er ætlað að styrkja alla inn-
viði lögreglunnar og gera hana
hæfari til þess að takast á við
hlutverk sitt. Í þessu sambandi
má nefna að sálfræðingur er núna
að hefja störf hjá embættinu - og
mun hann meðal annars vinna í
samvinnu við Lögregluskólann að
fræðilegum rannsóknum sem
hafa það að markmiði að skoða
siðferði innan íslensku lögregl-
unnar og draga úr líkum á spill-
ingu. Þó svo að sjaldgæft sé að
spillingarmál komi upp innan lög-
reglunnar er mikilvægt að gera
sér grein fyrir því hvar hætturn-
ar liggja, svo sem varðandi sið-
ferðislegar klemmur, sem
geta komið upp í lögreglu-
starfinu, til að styrkja alla
innviði hennar. Þetta er í
reynd grundvallarþáttur
lögreglustarfsins sem verð-
ur að leggja mikla rækt
við.“
Innra eftirlit mikilvægt
Sem dæmi um verkefni
sem heyra undir innra
eftirlit segir Guðmundur að
fyrir rúmu ári hafi rann-
sóknarnefnd umferðar-
slysa farið mjög hörðum
orðum um rannsóknir lög-
reglunnar á dauðaslysum í
umferðinni. „Innra eftirlit
embættisins tók ummælin
til sérstakrar skoðunar og
beindi því til nefndarinnar
hvort hún hefði komið athuga-
semdum sínum á framfæri við
viðkomandi lögreglustjóra og
hver viðbrögð þeirra hefðu verið.
Í framhaldi fórum við yfir þessar
athugasemdir með nefndinni og
lukum málinu með skýrslu til
hlutaðeigandi lögreglustjóra og
Lögregluskóla ríkisins þar sem
athugasemdir voru raktar. Það er
grundvallaratriði ef athugasemd-
ir eru gerðar að koma þeim á
framfæri við þá sem athuga-
semdum er beint að til að menn
geti metið réttmæti þeirra og
komið á framfæri sjónarmiðum.
Með þessu móti lærum við og
réttmætar ábendingar eru til
þess fallnar að bæta starfsum-
hverfið.“
Starfsemi ykkar snýst þá ekki
aðeins um að gæta þess að við Ís-
lendingar förum að lögum og
reglum?
„Nei, samstarf við umheiminn
verður stöðugt fyrirferðarmeira í
starfsemi embættis Ríkislög-
reglustjóra.“ ■
Glæpasamtök ekki háð landamærum
GUÐMUNDUR GUÐJÓNSSON Dæmi eru um að útlendingar hafi komið hingað sem ferðamenn og framið afbrot, til dæmis fjórir Pólverjar sem hér voru dæmdir til fangelsisvistar í fyrra fyrir innbrot og þjófnaði á Suður- og Vesturlandi.
BER KENNSL Á ÓÞEKKT LÍK
ID-nefnd, eða kennslanefnd, er sérstök rannsóknar-
nefnd hjá Ríkislögreglustjóra sem hefur það hlutverk
að bera kennsl á látna menn og heyrir undir Ríkislög-
reglustjóra. Hlutverk nefndarinnar er að leitast við að
bera kennsl á menn þegar margir hafa týnt lífi, svo
sem í náttúruhamförum eða þegar óþekkt lík eða lík-
amsleifar finnast, og að safna upplýsingum og öðr-
um gögnum í því skyni að varpa ljósi á orsakir eða
ábyrgð á óhappi. Nefndin er kölluð til starfa þegar
upp koma mál sem þarfnast slíkrar sérfræðivinnu og
sinnir hún árlega um tveimur til þremur slíkum að-
stoðarbeiðnum. Í flestöllum tilvikum hefur henni tek-
ist að bera kennsl á lík eða líkamsleifar. Einnig hefur
nefndin um árabil haft samstarf við slíkar nefndir á
Norðurlöndum og sækir árlega fundi Interpol. Þá má
nefna að íslenska ID-nefndin starfaði í Kosovo um
tveggja vikna skeið árið 1999 að beiðni alþjóðlega
stríðsglæpadómstólsins í fyrrum Júgóslavíu.
16-17 Helgarviðtal 23.10.2004 19:54 Page 2