Fréttablaðið - 17.11.2004, Blaðsíða 20

Það segir nokkra sögu um breyt-
ingar síðustu ára í efnahagslífi
og stjórnmálum heimsins að
stórfelldar lækkanir á sköttum
efnamanna í Bandaríkjunum í
stjórnartíð Bush forseta hafa að
verulegu leyti verið fjármagnað-
ar af seðlabanka kínverska
alþýðulýðveldsins. Það sama má
raunar segja um stríðið í Írak
sem kínverska stjórnin er and-
víg. Meira en 90% af þeim
trilljón dollurum sem Bandarík-
jastjórn hefur þurft að taka að
láni á síðustu fjórum árum til að
fjármagna skattalækkanir til
auðmanna og stríðið í Írak hafa
komið frá útlöndum, og að
stærstum hluta frá Kína, Japan
og nokkrum öðrum ríkjum Asíu.
Sú undarlega staða hefur skap-
ast að kommúnistastjórnin í
Peking hefur örlög dollarans í
hendi sér því ef Kína dregur
verulega úr stórfelldum kaupum
sínum á bandarískum ríkis-
skuldabréfum myndi dollarinn
hrynja í verði. Bandaríkin eru
hins vegar í þeirri sérstöku stöðu
að geta tekið lán um allan heim í
eigin mynt. Gengisfall dollarans
yrði því meira vandamál fyrir þá
sem hafa lánað Bandaríkjunum
en fyrir Bandaríkjamenn sjálfa,
að minnsta kosti þegar til
skemmri tíma er litið. Þótt stjórn
Bandaríkjanna sé enn að lýsa því
yfir að hún vilji sterkan dollara
bendir flest til að ráðamenn í
Washington gætu vel hugsað sér
að dollarinn félli enn frekar í
verði en gengisfall hans frá því
að Bush tók við völdum er orðið
40% gagnvart evru en mun
minna gagnvart gjaldmiðlum
Asíulanda. Tap Evrópumanna
sem hafa lánað Bandaríkjunum á
síðustu árum er því orðið gífur-
legt enda kemur lánsféð núorðið
mest frá Asíu þar sem menn
reyna að binda gengi gjaldmiðla
sinna við dollarann. Fyrir ís-
lenska eyðslukló væri það lík-
lega þægileg tilhugsun að vax-
andi skuldir hennar væru helst
vandamál fyrir þá sem lánuðu
henni peninga en í þess háttar
stöðu hafa Bandaríkjamenn
komist vegna alþjóðlegs hlut-
verks dollarans. Þannig hefur
þetta raunar verið lengi og rök
má til dæmis færa fyrir því að
evrópskir sparifjáreigendur og
skattgreiðendur hafi að verulegu
leyti fjármagnað Víetnamstríðið
á sínum tíma með stórfelldum
lánum til Bandaríkjanna sem
brunnu síðan í upp með gengis-
falli dollarans sem fylgdi í kjöl-
far stríðsins. Líkurnar á því að
Asíuríkin sem lánað hafa Banda-
ríkjunum síðustu árin lendi í
sams konar eignaupptöku með
gengisfalli dollarans hafa stór-
lega vaxið á síðustu mánuðum.
Ekkert bendir til annars en að
stjórn Bush muni haldi áfram að
fylgja einstaklega ábyrgðarl-
ausri stefnu í efnahagsmálum
sem leiðir til gífurlegs halla á
fjárlögum og viðskiptum við út-
lönd. Bushstjórnin hefur aukið
útgjöld ríkisins, ekki síst með
auknum hernaðarútgjöldum, á
sama tíma og tekjur ríkisins hafa
minnkað með gífurlegri til-
færslu á fjármunum til hinna
auðugustu í landinu. Kína, Japan
og fleiri Asíuríki hafa séð sér
hag í að fjármagna þessa efna-
hagsstefnu vegna þess að með
því hafa þau komið í veg fyrir
hækkun gjaldmiðla sinna, en lágt
gengi í þágu útflutnings er hluti
af efnahagslegum rétttrúnaði í
nær öllum löndum Asíu. Kína,
Japan og fáein önnur ríki í sama
heimshluta eiga nú gjaldeyris-
forða sem nemur meira en
tveimur trilljónum dollara.
Áhugi Kínverja á því að halda
uppi gengi dollarans með þess-
um hætti virðist heldur fara
dvínandi vegna þeirra erfiðleika
sem þessi stefna er farin að
valda fyrir innlenda hagstjórn.
Þau lönd sem lent hafa lent í
mestum erfiðleikum vegna
skuldasöfnunar Bushstjórnar-
innar eru hins vegar þau lönd
Evrópu sem nota evruna sem
gjaldmiðil eða tengja gjaldmiðla
sína við hana með beinum eða
óbeinum hætti. Gengisfall doll-
arans gagnvart evru er þegar
orðið 40%. Þetta hefur haldið aft-
ur af verðbólgu en samkeppnis-
staða iðnaðar í Evrópu hefur
hins vegar versnað og evrópsk
fyrirtæki flytja nú framleiðslu
sína í miklum mæli til landa með
ódýrara vinnuafl. Sú þróun er eð-
lileg og heppileg ef litið er til
lengri tíma en gengishækkun
evrunnar hefur örvað hana um
of síðustu misseri. Allt frá Kína
og Japan vestur til Frakklands
og Þýskalands glíma menn því
við afleiðingar af óábyrgri
fjármálastjórn Bandaríkjanna.
Forréttindi Bandaríkjanna í
alþjóðakerfinu eru hins vegar
slík að fjárlagahalli og viðskipta-
halli í Bandaríkjunum og gengis-
fall dollarans eru minna áh-
yggjuefni í Washington en í tug-
um annarra höfuðborga. ■
S eðlabankinn hefur áhyggjur af hærra veðsetningarhlutfallihúseigna og af auknu framboði lánsfjár. Félagsmálaráð-herra fól Seðlabankanum að meta áhrif hækkunar íbúðalána
samkvæmt tillögum ráðherrans. Síðan beiðnin var fram sett hefur
mikið vatn runnið til sjávar. Bankar hafa í millitíðinni lækkað
vexti af húsnæðislánum og hækkað veðhlutfall. Það eru breyting-
ar sem kalla á enn frekari skoðun áhrifa á fjármálastöðugleika og
stjórn peningamála. Hvort tveggja er á verksviði Seðlabankans.
Rauður þráður skýrslu Seðlabankans er annars vegar áhyggjur
af auknu lánsframboði á þenslu hagkerfisins til skamms tíma.
Lækkun greiðslubyrði og aukin aðgangur lánsfjár mun að öllum
líkindum auka hættu á verðbólgu á komandi misserum. Stýrivext-
ir Seðlabankans bíta fyrst og fremst á þá sem sækja fjármagn til
skamms tíma. Neyslulán og yfirdráttur teljast til slíkra lána. Með
hækkandi skammtímavöxtum eykst því hvatinn til þess að losa sig
við slík lán og færa yfir í langtímalán með lægri vöxtum. Þetta er
sú þversögn sem Seðlabankinn stendur frammi fyrir. Þegar við
bætist aðgangur fyrirtækja og einstaklinga að gengisbundnum
lánum er hætt við því að stýrivextir bíti minna og þörf verði fyrir
frekari hækkun sem aftur hreki fleiri yfir í langtímalán.
Þessi staða hefur ekki verið uppi áður og enn og aftur beinast
spjótin að stjórn ríkisfjármála. Ríkið verður á komandi misserum
að skera niður og halda aftur af útgjöldum sínum.
Seðlabankinn skoðar í skýrslunni hugsanleg áhrif breytinganna
á fjármálastöðugleika. Líta verður til þess að þegar Seðlabankinn
fjallar um stöðugleika fjármálakerfisins horfir hann til þess sem
getur gerst ef allt fer á versta veg. Ekki ber að líta á sjónarmið
bankans í þessu efni sem líklegustu niðurstöðuna. Hitt er svo ann-
að að mikilvægt er að Seðlabankinn vari við þeim hættum sem
kunna að leynast að baki gleðinni yfir hagkvæmari fjármögnun
húsnæðis.
Aukin markaðsvæðing og minni miðstýring fjármálakerfisins
nýtir betur fjármagn og eykur hagsæld. Samhliða eykst ábyrgð
bankanna og viðskiptavina þeirra á eigin velferð. Full ástæða er til
þess að bankarnir sýni ábyrgð og veiti samhliða aukna ráðgjöf til
viðskiptavina um hvað sé þeim sé fyrir bestu. Raunar boðaði Ís-
landsbanki áherslu á ráðgjöf til viðskiptavina samhliða kynningu
á 100 prósenta lánum. Hver og einn ber einnig ábyrgð á sér. Lán
þarf að borga og ekki sjálfgefið að grípa þau fjölmörgu tækifæri
sem okkur bjóðast nú til skuldsetningar.
Það sem snýr að bönkunum er hættan á að efnahagsáföll leiði til
lækkandi húsnæðisverðs og vanskila. Slíkt gæti leitt til fjár-
málakreppu líkt og reið yfir Norðurlönd í upphafi tíunda áratugar-
ins. Á móti kemur að útrás bankanna breikkar eigna- og tekju-
grunn þeirra og minnkar áhættu af sveiflum í íslensku efnahags-
lífi. ■
17. nóvember 2004 MIÐVIKUDAGUR
SJÓNARMIÐ
HAFLIÐI HELGASON
Hærra veðhlutfall og aukið lánaframboð býður heim
hættum. Einstaklingar og bankar þurfa að axla ábyrgð.
Lán og ólán
FRÁ DEGI TIL DAGS
Húrra fyrir þeim
Á fundi borgarstjórnar í gær ræddu
borgarfulltrúar um stöðu mála í kenn-
araverkfallinu, enda Reykjavíkurborg
stærsti einstaki
vinnustaður
grunnskóla-
kennara. Í máli
Kjartans Magn-
ússonar, borgar-
fulltrúa Sjálf-
stæðisflokks,
komu fram ein-
stakar þakkir til
þeirra starfsmanna
grunnskólanna sem
mættu í vinnu
þessa fyrstu
tvo daga
vikunnar. Þó mátti heyra á honum að
það væri svo sjálfsagt að mæta til
vinnu, að hann bara skildi ekki þá sem
ekki komu. Honum þótti þó mest um
vert að skólarnir væru opnir nemend-
um, þrátt fyrir að kennarar hefðu meira
og minni legið í „flensu“.
Opna skólana strax
Við það að heyra að skólastjórnendur,
aðstoðarskólastjórnendur, foreldrar og
gangaverðir hefðu mætt til að sinna
skólabörnunum virðist hann hafa feng-
ið þá frábæru hugmynd að svona hefði
átt að gera strax og verkfall hófst. Hann
sagði því á borgarstjórnarfundi að það
hefði verið misráðið að harðlæsa skól-
unum strax og verkfall skall á, þeir sem
nú sinntu skólabörnum í fjarveru kenn-
ara hefðu getað gert það frá fyrsta degi
verkfalls.
Verkfallsbrot?
Kjartan var nýbúinn að skamma full-
trúa meirihlutans fyrir að láta óvarleg
orð falla sem voru ekki til þess vald-
andi að liðka fyrir umræðum deilenda.
Ætli hann hefði ekki sjálfur verið harð-
lega gagnrýndur af kennurum og öðr-
um, ef hann hefði viðrað þessa snilld-
arhugmynd sína um að opna skólana
strax í upphafi verkfalls, fyrir að hvetja
til verkfallsbrots?
svanborg@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI
RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is
SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
SKOÐANIR OG UMRÆÐUR Á VISIR.IS
Í DAG
ALÞJÓÐLEG
EFNAHAGSMÁL
JÓN ORMUR
HALLDÓRSSON
„Fyrir íslenska
eyðslukló væri það
líklega þægileg tilhugsun
að skuldir hennar væru
helst vandamál fyrir þá sem
lánuðu henni peninga“
,,
Dollarinn og við
Þetta er sú þversögn sem Seðlabankinn stendur
frammi fyrir. Þegar við bætist aðgangur fyrirtækja
og einstaklinga að gengisbundnum lánum er hætt við því
að stýrivextir bíti minna og þörf verði fyrir frekari hækk-
un sem aftur hreki fleiri yfir í langtímalán.
,,
20-29 Leiðari (20-21) 16.11.2004 21:02 Page 2