Tíminn - 20.01.1974, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 20. janúar 1974.
Menn og málefni
Úrræði viðreisnarinnar
gegn verðbólgunni
Útreikningar
Sigurvins
Einarssonar
Stjórnarandstöðublöðin hafa
litið rætt um verðbólgumálin i
vikunni, sem leið. Aður höfðu þau
lagt mikið kapp á þann áróður, að
dýrtið hafi aldrei vaxið meira en i
valdatið núverandi rikisstjórnar.
Það, sem hefur valdið þessari
þögn stjórnarblaðanna, eru út-
reikningar, sem Sigurvin Einars-
son, fyrrv. alþingismaður, birti
hér i blaðinu siðastl. sunnudag.
Sigurvin hafði gert útreikninga,
sem sýndu samanburð á verö-
bólguvextinum á fjórum þriggja
ára timabilum. Útreikningar
þessir voru byggðir á visitölu
framfærslukostnaðar, en yfirlit
um hana var nýlega birt i Hag-
tiðindum. Samanburður þessi
sýndi, að á timabilinu nóvember
1961-1964 haföi verðbólgan aukizt
um 41.4%, á timabilinu nóvember
1964-1967 um 25.6%, á timabilinu
nóvember 1967-1970 62.1% og á
timabilinu nóvember 1970-1973
um 46.7%.
Útreikningar þessir sýna, að
verðbólguvöxturinn er um það bil
þriðjungi meiri á timabilinu 1967-
1970 en á timabilinu 1970-1973. A
siöara timabilinu er þó erlend
verðhækkun riflegur hluti verð-
bólguvaxtarins, en erlend verð-
hækkun var nær engin á fyrra
timabilinu. Að sjálfsögðu er rétt
að taka verðstöðvunartimann,
sem hófst i nóvember 1970 meö
siðara timabilinu, þar sem þá var
frestað verðhækkunum, sem ekki
komu inn i visitöluna fyrr en að
verðstöðvuninni lokinni. Svipað
gerðist vegna verðstöðvunarinn-
ar 1966-1967. Þá hækkaði visitala
framfærslukostnaðar um 5.6% á
heilu ári, en á næstu tólf mánuð-
um hækkaði hún um 15%.
Útreikningar Sigurvins Einars-
sonar taka af öll tvimæli um það,
að verðbólguvöxtur, sem var af
innlendum toga spunninn, var
mun meiri á timabilinu nóv. 1961-
1964 og þó einkum á timabilinu
nóv. 1967-1970 en hann hefur orðið
i tið núverandi stjórnar.
Vísitölubannið
1 tilefni af þvi að stjórnarand-
stöðuflokkarnir látast nú hafa ráð
undir rifi hverju gegn verðbólg-
unni, er ekki Ur vegi að rifja stutt-
lega upp þau úrræði, sem þeir
beittu meðan þeir voru i stjórn.
Eitt fyrsta verk viðreisnar-
stjórnarinnar var að beita sér
fyrir setningu nýrra efnahags-
laga, sem fékk nafnið: Viðreisn. 1
lögum þessum hljóðaði 23. greinin
á þessa leið:
„Öheimilt er að ákveða, að
kaup, laun, þóknun, ákvæöis-
vinnutaxti eða nokkurt annaö
endurgjald fyrir unnin störf skuli
fylgja breytingum visitölu á einn
eða annan hátt. Tekur þetta til
kjarasamninga stéttarfélaga og
til allra annarra ráöningar- og
verksamninga, svo og til launa-
reglugeröa og launasamþykkta
allra stofnana og fyrirtækja.
Akvæöi i samningum um kaup og
kjör, geröum fyrir gildistöku lag-
anna, um greiöslu verðlagsupp-
bótar samkvæmt visitölu, verða
ógild, er lög þessi taka gildi, og
sama gildir um samkonar ákvæði
I launareglugerðum og launa-
samþykktum stofnana og fyrir-
tækja.
NU er þrátt fyrir ákvæði 1.
málsgreinar þessarar greinar ák-
veöið i samninei stéttarfélaga
eltir gildistöku þessara laga, að
greidd skuli verðlagsuppbót sam-
kvæmt visitölu, og er þá slikt
ákvæði ógilt og hlutaðeigandi
vinnuveitendum er óheimilt að
fylgja þvi”.
1 þessari grein viðreisnarlag
anna er m ;.o. bannað að greiða
visitölubætur á kaup i einu eða
öðru formi og reynt að ganga svo
traustlega frá þvi, að ekki mun
hægt að finna i islenzkri löggjöf
öllu nákvæmari lagagrein en visi-
tölubannsgreinina i „viðreisnar”
lögunum frá 1960.
Vísitölukerfið
dæmt óhagstætt
launþegum
1 greinargerö viðreisnarlaga-
frumvarpsins var aðalefni þess
flokkað i sjö aðalatriði. Sjöunda
atriðið nefndist: Visitölukerfið
afnumið, og sést á þvi, að afnám
þess var talið eitt helzta bjargráð
i efnahagsmálum af viðreisnar-
stjórninni. 1 áðurnefndri greinar-
gerð viðreisnarlagafrumvarpsins
sagði svo um þetta atriði:
„Til þess að koma i veg fyrir,
aö aftur hefjist það kapphlaup
milli verölags og kaupgjalds, sem
tókst að stööva á siöastl. ári.
leggur rikisstjórnin til, aö
óheimilt sé aö miöa kaupgjald viö
breytingar á visitölu. Reynslan
hefur sýnt, að það visitölukerfi,
sem hér hefur veriö i gildi siöan i
byrjun heimsstyrjaldarinnar sið-
ari, hefur eklii verið launþegum
til neinna varanlegra hagsbóta.
Þess vegna leggur rikisstjórnin
til aö þaö veröi afnumið.
Hins vegar eru ekki i tillögum
rikisstjórnarinnar nein ákvæöi
um grunnkaup. Það er stefna
rikisstjórnarinnar, að þaö sé og
eigi að vera verkefni samtaka
launþega og atvinnurekenda, að
semja um kaup og kjör”.
Gylfi vifnar
En ekki þótti nóg að halda
þessu fram i greinargerö „við-
reisnar”lagafrumvarpsins, held-
ur taldi Gylfi Þ. Gislason sér skylt
aö vitna um þetta i umræöunum á
Alþingi, Hinn 15. febrúar 1960 fór-
ust honum m.a. svo orð i neðri
deild:
„Það er nauðsynlegt að afnema
visitölukerfið, af þvi að það færir
launþegum engar varanlegar
kjarabætur, engar varanlegar
hagsbætur heldur stuðlar að
hækkunum kaupgjalds og verð-
lags á vixl, færir launþegum
fleiri krónur, en ekki bætt kjör”.
(A!þl. 1959. B-879).
Verðtryggingin
1964
Visitölubannið gekk i gildi i
ársbyrjun 1960. SU kenning
reyndist meira en illa, að það
nægði til að stöðva kapphlaupiö
milli verðlags og kaupgjalds. Frá
þvi i ársbyrjun 1960 og fram á
mitt ár 1964 jókst dýrtiðin um
hvorki meira né minna en 87%.
En jafnframt varð svo hvert stór-
verkfallið öðru meira á þessum
tima, þar sem verkalýðssamtökin
urðu að knýja fram grunnkaups-
hækkanir til aö tryggja hlut
félagsmanna sinna. Arið 1961
námu tapaöir vinnudagar vegna
verkfalla ekki minna en 278 þús.,
árið 1962 100 þús. og árið 1963 207
þús. Aldrei áöur haföi orðið jafn-
niikið tjón vegna verkfalla.
Þegar kom fram á áriö 1964,
gerðu hyggnari leiðtogar við-
reisnarinnar sér ljóst, að skyn-
samlegast væri að gefast upp við
visitölubanniö. Þess vegna var
gert hið fræga júni-samkomulag
viö verkalýðshreyfinguna 1964.
Samkvæmt þvi féllu verkalýös-
samtökin frá verulegum grunn-
hækkunum, en fengu loforö I stað-
inn, aö visitölubætur á laun yröu
teknar upp að nýju. Til þess að
syia, að hér ættu ekki að vera nein
svik i tafli, ákvað viðreisnar-
stjórnin að lögfesta visitölu-
bæturnar. Samkvæmt þvi voru
sett lög á haustþinginu 1964 um
verðtryggingu launa. Þessi lög
voru talin jafnmikið bjargráð þá
og visitölubannið var talið i árs-
byrjun 1960!
Verkföllin miklu
En Adam var ekki lengi i
Paradis. Haustið 1967 var efna-
hagsástandið komið i slikt öng-
þveiti, að mati valdhafanna
sjálfra, að þeir töldu ekki annað
úrræði fyrir hendi en að fella
krónuna. Þeir áliti hinsvegar
gengisfellinguna koma að litlu
haldi, meöan lögin um verðtrygg-
ingu launa væru i gildi. Þess-
vegna varð það lika fyrsta verk
þeirra á Alþingi eftir þingkosn-
ingarnar 1967 að rjúfa júni-sam-
komulagið frá 1964 og afnema
verötryggingarlögin. 1 kjölfarið
fylgdi tvær stórar gengisfelling-
ar, sem höfðu i för meö sér stór-
fellda kjararýrnun fyrir laun-
þega. A'.vinnurekendur neituðu
að taka dýrtiðarbætur eða verð-
tryggingu launa upp i kjarasamn-
inga og vildu heldur ekki fallast á
grunnkaupshækkanir. Afleiðing-
arnar urðu stórfelld verkföll á ár-
unum 1968, 1969 og 1970. Arið 1968
töpuðust 216 þús. vinnudagar
vegna verkfalla, árið 1969 143 þús
vinnudagar og árið 1970 296 þús.
vinnudagar. Til samanburöar má
geta þess. aö meðan verðtrygg-
ingin var i gildi á árunum 1965 og
1966 uröu engin teljandi verkföll,
Hin miklu verkföll, sem urðu hér
á árunum 1961-1963 og 1968-1970,
þegar visitölubætur voru ekki
greiddar á laun, gerðu Island aö
mesta verkfallslandi i heimi á
siðastl. áratug samkvæmt skýrsl-
um Alþjóðlegu vinnumálastofn-
unarinnar.
Verkföllin á árunum 1968-70
voru fyrst og fremst háö til að fá
visitölubætur á laun teknar upp
að nýju. Stjórnarflokkarnir þá-
verandi, Sjálfstæðisflokkurinn og
Alþýðuflokkurinn, hvöttu at-
vinnurekendur eindregið til þess
aö láta hér ekki undan siga.
Fölsunin 1970
Þaö var fyrst eftir verkföllin
miklu, sem urðu hér 1970, aö at-
vinnurekendur fengust til þess að
taka upp fullar visitölubætur.
Samningar um það voru geröir i
júni þetta ár. En stjórnarflokk-
arnir þáverandi höfðu ekki áhuga
á, að þetta samkomulag yrði
haldið. Þá höfðu þeir aldeilis ekki
slikan áhuga á óskertri og ófals-
aðri visitölu og þeir þykjast hafa
nú. Haustið 1970 beittu þeir sér
fyrir setningu svokallaöra verö-
stöövunarlaga. Eitt aöalefni
þeirra var ákvæöi um að fresta
greiðslu tveggja visitölustiga og
að breyta visitölugrundvellinum
þannig, að visitalan lækkaði um
tvö stig. M.ö.o.: Lög voru sett um
það að hafa fjögur visitölustig af
launþegum. En þá töluðu Mbl. og
Visir og Alþýðublaðið ekki um
kauprán og fölsun, heldur kölluðu
þetta „verðstöðvun”.
Kjarasamningar
BSRB og ríkisins
Mbl. heldur áfram þeirri iðju að
reyna að tortryggja hina nýju
kjarasamninga BSRB og telja
ávinning láglaunamanna litinn.
Enginn, sem þekkir sögu Mbl.,
lætur sér til hugar koma, að þessi
afstaða sé sprottin af áhuga þess
á bættum kjörum láglauna-
manna. Mbl. hefur aldrei skipað
sér i sveit með þeim, þegar á hef-
ur reynt. Mbl. telur hins vegar
pólitiskt heppilegt fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn, að nú verði knúö-
ar fram sem mestar kaup-
hækkanir og verðbólgan mögnuð
á þann hátt. Það myndi gera
rikisstjórninni erfitt fyrir og ef til
vill stuðla að falli hennar. Launa-
fólkið myndi hins vegar ekki
hagnast á vexti verðbólgunnar,
en hins vegar myndi gróði ýmissa
verðbólgubraskara aukast. Verð-
bólgan eflir ekki hag annarra en
þeirra.
Mbl.-menn dreymir bersýni-
lega um, að þeir geti leikið sama
leikinn nú og sumarið 1958. Þá
tókst Sjálfstæðisflokknum að
koma fram meiri kauphækkunum
en atvinnulifið þoldi. Þetta leiddi
til þess, að þáv. vinstri stjórn féll.
Fyrsta verk Sjálfstæðisflokksins
eftir fall hennar, var að lækka
kaupið aftur með lögum, sem
svaraði kauphækkunum, er hann
hafði beitt sér fyrir fáum mánuð-
um áður. 1 framhaldi af þessu,
setti Sjálfstæðisflokkurinn svo ný
lög, þar sem allar visitölubætur á
kaup voru bannaðar.
Eins og rakið er hér að framan,
varð tsland á áratugnum 1960-
1970 mesta verkfallslandið i
heiminum samkvæmt alþjóðleg-
um skýrslum, þvi að verkalýðs-
samtökin urðu að heyja stöðugt
varnarstrið gegn kjara-
skerðingaraðgerðum rikisvalds-
ins. A þessum tima óx kaupmátt-
ur verkamannalauna litið, þrátt
fyrir stórauknar þjóðartekjur.
Valdhafar sáu um, að þjóðar-
auðurinn færi til annarra en lág-
launafólksins.
Launafólkinu er þessi reynsla
áreiðanlega i fersku minni. Þess
vegna mun það gera sér fulla
grein fyrir þeim ástæðum, sem
valda óánægju Mbl. yfir hinum
nýju kjarasamningum milli rikis-
ins og opinberra starfsmanna.
Það fer ekki heldur fram hjá
launafólkinu, að Mbl. gerir sér
samtimis mjög tiðrætt um, hve
illa atvinnuvegirnir séu staddir
og Utilokað sé fyrir þá að fallast á
nokkrar kauphækkanir. Þannig
reynir Mbl. að hvetja atvinnurek-
endur til að fallast ekki á þær
kjarabætur, sem rikið hefur veitt
opinberum starfsmönnum.
Þ.Þ.