Tíminn - 20.01.1974, Blaðsíða 37

Sunnudagur 20. janúar 1974.
TÍMINN
37
SEVAN MUN LIFA
Stöðuvatnið Sevan er gimsteinn
Armeníu. Rithöfundurinn Maxim
Gorki líkti þvi einu sinni við hluta
af himninum, sem hefði fallið til
jarðar. Sevan er fjallavatn i tvö
þúsund metra hæð.
Síðan i lok fjórða áratugsins
hefur vatni úr Sevan verið veitt á
akra, og notað i iðnaði. Gengið
hefur á þær birgðir, sem safnazt
höfðu saman um þúsundir ár.
Yfirborð vatnsins lækkaði. Rétt
eftir 1960 hófust visindamenn og
verkfræðingar handa um að
bjarga Sevan.
örlög stöðuvatnsins voru
mönnum áhyggjuefni i Moskvu.
Siberíu og Mið-Asiu, á sama hátt
og Ameniumönnum er ekki sama
um framtið Bækal-vatns og
Kaspiahafs, Volgu og Amú-
Darja, Lénu og Néman.
Og lausnin var fundin. Ákveðið
var að breyta farvegi árinnar
Arpa i nágrannalýðveldinu Azer-
bædsjan, þannig að hún rynni i
Sevan.
Fyrir tuttugu og fimm þúsund
árum breýttist hásléttan fyrir til-
verknað jarðskjálfta og eldgosa i
fjallgarð með djúpum dölum.
Storknað hraun umkringdi einn
þessara dala og smátt og smátt
fylltist hann af vatni.
Þannig myndaðist þetta vatn,
og er yfirborð þess næstum 1500
ferkilómetrar. 1 Sevan eru 58
milljarðar rúmmetra af kristals-
tæru vatni. Lengd stöðuvatnsins
er 75 km, og breiddin er 40 km.
Vlsindamenn telja, að vatnið
hlýði lögmálum hafsins. Þrátt
fyrir mikil frost, sem fara allt
niður i 40 stig á Celsius, leggur
vatnið sjaldan vegna hitamagns
og öldugangs, sem verður mikill á
veturna.
Sevan hefur valdið visinda-
mönnum miklum heilabrotum. Á
hverju ári rann meira en
milljarður rúmmetra af vatni i
Sevan, en eina áin, sem rennur úr
þvi, Rasdan, flútti aðeins 60 mill-
jón rúmmetra. Hvert fór af-
gangurinn? Að lokum uppgötvuðu
jarðfræðingar annan farveg Ras-
dan, og var sá neðanjarðar, en
leiö hans er enn óþekkt. Og undir
Ararat-dalnum uppgötvaðist nýtt
Sevan — geysistórt neðanjarðar-
stöðuvatn, sem inniheldur 30-40
milljarða rúmmetra af vatni. Ef
til vill rennur leynifarvegur Ras-
dan þangað.
Þessar uppgötvanir voru gerð-
ar á sama tima og æ fleiri raddir
urðu uppi um óhjákvæmilega
eyðiieggingu fjallavatnsins. Vatn
úr Sevan rann eftir farvegi Ras-
dan, um 100 km leið niður i Ara-
rat-dalinn, og þetta vatn var not-
að i 6 raforkuver og til áveitu á
skræiþurra akra. Vatnið úr Sevan
veitti lif 70.000 hektörum af nýj-
um vinökrum og görðum.
En þetta var of mikið álag á Se-
van. Yfirborðið lækkaði. Litil
klettaeyja með klaustri frá ni-
undu öld breyttist i skaga. Forn-
leifafræðingar fundu þar heilar
byggðir með búsáhöldum, reið-
tygjum og vögnum, auk auðugra
grafhýsa frá bronsöld.
Eftir þvi sem minnkaði i vatn-
inu, komu alvarlegar afleiðingar
betur i Ijós: eðlilegt atferli dýra-
og jurtalifs raskaðist. Stöðuvatn-
inu til hjálpar komu ekki aðeins
visindamenn, heldur einnig orku-
fræðingar, áætlanasérfræðingar
og byggingamenn. Með samein-
uðu átaki leystu þeir vandamálið.
Raforkuver, sem fengu orku frá
Azerbædsjan (gas) og Úkrainu
(kol) sáu fyrir orkuþörfum
Armeniumanna, ásamt samein-
uðu orkukerfi fyrir öll þrjú
Kákasus-lýðveldin. Og þegar tek-
in verður i notkun fyrsta kjarn-
orkurafstöð i Kákasus, skapast
skilyrði fyrir áframhaldandi þró-
un orkufreks iðnaðar.
Þannig var dregið úr sóun á
vatni frá Sevan. En þetta var ekki
nóg til að leysa vandann. Ná-
grannarikið Azerbædsjan bauðst
til að láta i té vatn árinnar Arpa
til þess að hækka yfirborð stöðu-
vatnsins. Arpa verður 29. áin,
sem fellur i Sevan. Hún gefur um
það bil 300 milljónir rúmmetra af
vatni árlega. Áin rennur i 48 km
fjarlægð frá Sevan, en á milli
þeirra er Vardenissk-fjallgarður-
inn, sem er 3000 m á hæð.
Heppilegast var talið að breyta
farvegi árinnar með neðan-
jarðargöngum. Yfirmaður bygg-
ingarfyrirtækisins, sem þessi
vinna var falin, Levon Mnatsa-
kanof, segir svo frá:
— Ég efast um að nokkurt ann-
að fjallahérað sé eins flókið og
margbreytilegt að jarðfræðilegri
byggingu og þetta. Basaltið er
óheyrilega hart, og i þvi brotnuðu
jafnvel öflugustu borvélar. En við
höfum þó haldið útreiknuðum
meðalhraða við framkvæmdirn-
ar. 1 1938 m hæð frá sjávarmáli
hefur þegar verið myndað inn-
gangsop jarðgangnanna. Þar
verður 50 m há stifla. Bráðlega
fær heilsuhælið Dsérmúk, sem er
i nágrenninu, ágæta gjöf frá þeim
sem byggja jarögöngin: tilkomu-
mikla vatnsþró.
Eftir rúmt ár mun Arpa falla i
Sevan og færa þvi 9 rúmmetra af
vatni á sekúndu. Þess vegna
heyrast ekki lengur áhyggjufull
orð um eyðileggingu Sevan-vatns.
Nú er talað um endurfæðingu
þess.
Hinn skólaþreytti Karl
og félagar hans
Með lengingu skóla-
skyldunnar er búizt við
auknum fjölda skóla-
þreyttra barna. Þessi
grein er dæmi um það,
hvernig skólasálfræð-
ingar meðhöndla þannig
tilfelli— og hver orsökin
fyrir skólaþreytunni
gæti verið.
Þessi frásögn er af ósköp
venjulegum dreng og foreldrum,
sem þótti óendanlega vænt um
hann. Hann var vingjarnlegur og
lvnti vel við leikfélaga sina og
kennara. Foreldrar hans gerðu
allt til að hjálpa honum og styrkja
hann. Samt sem áður varð hann
tilfelli fyrir skólasálfræðinginn.
og það krafðist mikils tima að
finna hina eiginlegu orsök fyrir
þvi, að þessi drengur, sem áður
var svo röskur og glaður, varð
allt i einu þvermóðskufullur og
þrjózkur og gat ekki einbeitt sér,
hvorki að skólalærdóminum né
nokkru öðru.
Honum var hjálpað, og hann
náði meira að segja mjög góðu
gagnfræðaprófi. Hans tiífelli var
þeirrar tegundar, sem ósjaldan
kemur til meðferðar skólasál-
fræðinga. Þetta dæmi sýnir á
augljósan hátt, hversu djúpt
maður þarf aö grafa til að finna
hina eiginlegú orsök fyrir þvi, að
barn missir fótfestuna og gjör-
breytist.
Karl byrjaði i skóla sjö ára
gamall, og var mjög hrifinn af
þvi. Hann hafði lifandi áhuga á
hinum ýmsu greinum, og fyrstu
fjögur árin gekk honum álika vel
og flestum jafnöldrum hans.
•Jafnframt þvi var Karl vinsæll,
þvi hann var léttur i lund og upp-
fullur af skritnum uppátækjum. I
fimmta bekk fór að bera á breyt-
ingu á honum. Hann var ekki eins
ánægður og áður, og skólanámið
fór að vefjast meira fyrir honum
en það hafði áður gert. Hann hafði
alltaf átt i einhverjum erfiðleik-
um með reikninginn, en nú fór
frammistaða hans einnig versn-
andi i öörum greinum. Þó ekki
meira en svo, að samkvæmt aðal-
einkunninni komst hann áfram,
upp i fyrsta bekk gagnfræða-
skóla. En frá þeim degi fór lika
allt að ganga á afturfótunum.
Áhugi Karls á lærdómsbókunum
minnkaði stöðugt hann hætti al-
gjörlega að læra heima og tók
ekki lengur eftir i timum. Hann
varð einrænn og dulur og lynti
ekki eins vel og áður við skólafé-
laga sina. Uppátæki hans voru
einnig úr sögunni. Við og við
skrópaði hann i timum.
Bekkjarkennarinn vakti máls á
þessu við fyrri kennara bekkjar-
ins, og þeir voru sammála um, að
það yrði að finna orsökina fyrir
breyttri hegðun Karls, i stað þess
að hegna honum eða láta hann
sitja eftir. Þaö var hringt i for-
eldrana, og þeir sögðust heldur
ekki, skilja, hvað komið hefði fyr-
ir drenginn þeirra. Hann var ön-
ugur og þrár, og þaö var orðinn
fastur liður, að foreldrarnir
þurftu að dekstra hann á hverjum
morgni til að fara i skólann. Og —
það sem vest var — það var ekki
nokkur lifsins leið að fá hann til
að sinna heimavinnunni.
— Það er sama hvað við ger-
um, sagði móðir hans. Við höfum
reynt að lesa með honum lær-
dómsbækurnar, en hann situr
bara og horfir tómlega út i loftið.
Við höfum reynt að lokka hann
með loforðum og gjöfum, og við
höfum læst hann inni i herberginu
sinu með skólabókunum, en ekk-
ert dugar.
Að lokum fór bekkjarkennarinn
heim til foreldranna til að ræða
við þau um málið. Bæði faðirinn
og móðirin komu mjög vel fyrir.
Það var enginn vali á þvi, að
þeim þótti mjög vænt um son sinn
og vildu gera allt til að hjálpa
honum. Niðurstöður samræðn-
anna urðu þær, að skólasálfræð-
ingurinn var settur inn i málið.
Karl var auk þess sendur i læknis
skoðun hjá skólalækninum, og úr-
skurður hans var sá, að drengur-
inn væri likamlega heilbrigður.
Skömmu siðar var Karl beðinn
um að koma til samtals við skóla-
sálfræðinginn. Hann var spurður
um ailt milli himins og jarðar,
sem ekkert virtist snerta skóla-
vinnuna, en sagði sálfræðingnum
samt sem áður heilmikið um við-
horf Karls til skólans. Auk þess
var hann látinn leysa mörg verk-
efni og svara fjölda spurninga
sem sýndu ekki aðeins gáfnafar
Framhald á bls. 39.