Tíminn - 15.02.1974, Blaðsíða 11

Föstudagur 15. febrúar 1974.
TÍMINN
11
(Jtgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Hitstjórar: Þór-
arinn Þórarinsson (ábm.), Jón Heigason, Tómas Karlsson.
Auglýsingastjóri: Steingrímur Gislason. Ritstjórnarskrif-
stofur i Edduhúsinu við Lindargötu, simar 18300-18306. Skrif-
stofur i Aðalstræti 7, simi 26500 — afgreiðslusími 12323 — aug-
iýsingasfmi 19523. Áskriftagjald 360 kr. á mánuði innan iands,
i lausasölu 22 kr. eintakið.
Blaðaprent h.f.
L----
Hornsteinn
utanríkisstefnu
í ræðu, sem Ólafur Jóhannesson, forsætis-
ráðherra, flutti um stjórnmálaviðhorfið á fundi
Framsóknarfélaganna i Reykjavik 7. þ.m.
ræddi hann m.a. um utanrikis- og varnarmál.
Ólafur Jóhannesson lagði þá áherzlu á, að það
væri röng túlkun á málefnasamningi rikis-
stjórnarinnar, að varnarliðið skyldi skilyrðis-
laust og hvernig sem á stæði, hverfa á brott á
kjörtimabilinu. Um þetta sagði forsætisráð-
herra m.a.:
,,Það segir ekki i þessum málefnasamningi,
eins og sumir hafa viljað lesa, að varnarliðið
skuli hverfa á kjörtimabilinu. Það segir, að það
skuli stefnt að þvi. Það er ekki út i bláinn, að
þetta orðalag er notað. Það er notað til þess að
það sé hægt að sveigja sig til nokkuð eftir
kringumstæðum og miðað við það, sem áður
er sagt, að varnarliðið eigi að fara á brott i
áföngum.
Ef þetta hefði átt að vera alveg skilyrðislaust
þá hefði það verið sagt alveg skilyrðislaust. Þá
hefði það verið sagt alveg hreint og klárt:
Varnarliðið skal fara á kjörtimabilinu. — En
það var ekki sagt, og þannig er ekki réttmætt
að lesa eða skilja þetta ákvæði”.
Forsætisráðherra skýrði höfuðatriði þeirra
draga, sem lögð hafa verið fram i rikisstjórn-
inni sem umræðugrundvöllur og sagði siðan:
„Þessar hugmyndir þýðir auðvitað ekkert að
setja fram sem úrslitakosti. Hvorki gagnvart
okkar samstarfsflokkum i ríkisstjórn né gagn-
vart Bandarikjamönnum. Við verðum að vera
við þvi búnir, að þurfa að sveigja eitthvað til,
bæði gagnvart okkar samstarfsmönnum til
þess að ná samkomulagi um það, hvernig til-
lögurnar verði lagðar fyrir og eins gagnvart
okkar viðsemjendum, ef við ætlum að leysa
þetta mál með samningum. Ég tel það mikið
atriði og mikilvægt,að það sé hægt að leysa
þessi mál með friðsamlegum samningum við
Bandarikjamenn, þannig að báðir geti verið
sáttir að kalla við þá lausn, sem fengin yrði.
Ég álit að við íslendingar eigum að ástunda
góða sambúð við allar þjóðir, en það er min
sannfæring, að það verði að vera hornsteinn i
okkar utanrikisstefnu að hafa góða samvinnu
við Bandarikjamenn”.
Þá ræddi ráðherrann nokkuð um þær leiðir,
sem unnt væri að fara til samningsgerðar við
Bandarikjastjórn:
„Varnarsamningurinn er þannig úr garði
gerður, að ef til vill mætti að verulegu leyti ná
skv. honum sjálfum þvi markmiði, sem stefnt
er að. Þar segir nefnilega skýrum orðum i 4.
grein varnarsamningsins, að það sé háð sam-
þykki islenzkra stjórnvalda, hve fjölmennt
varnarlið skuli vera hér á landi. Við getum
þess vegna eftir þeirri leið haft það dálitið i
hendi okkar að ná fram þvi markmiði, sem
stefnt er að i málefnasamningnum,jafnvel þó
ekki kæmi til uppsagnar á þessum samningi.
Þetta mál er mikið vandamál á margan hátt
og ekki ástæða til að gera litið úr þvi. Það er
lika kannski fyrst og fremst tilfinningamál. En
ég tel nauðsynlegt að lita á þetta mál fyrst og
fremst með skynsemi og rökhyggju og láta það
ráða ferðinni en ekki tilfinningarnar”.
Þá sagðist ráðherrann ekki vilja blekkja
nokkurn mann, og sagði það óraunsætt að gera
ráð fyrir að varnarliðið verði horfið af landinu
á kjörtimabilinu. —TK
ERLENT YFIRLIT
Kissinger semur
við Panama
Það boðar bætta sambúð amerísku ríkjanna
Kissinger
KISSINGER utanrikisráð-
herra Bandarikjanna hefur i
mörg horn að lita um þessar
mundir. Aðalverkefni hans er
að vinna að sáttum milli
Israels og Arabarikjanna. En
mörg verkefni önnur tefja
hann frá þessu sáttastarfi. Nú
i vikunni þurfti hann að
stjórna fundi helztu oliu-
neyzlurikja, sem Nixon hafði
boðað til, og rétt áður þurfti
hann að fara til Panama til
þess að undirrita stefnuyfir-
lýsingu um efni nýs samnings
um Panamaskurðinn milli
Panama og Bandarikjanna.
Af mörgum ástæðum verður
að telja þessa stefnuyfir-
lýsingu hina merkustu og er
ekki óliklegt, að hún geti orðið
upphaf bættrar sambúðar
Bandarikjanna og latnesku
Amerikurikjanna.
ÞAÐ VORU Frakkar, sem
áttu hugmyndina um gerð
Panamaskurðarins, en fyrir-
ætlanir þeirra og fram-
kvæmdir fóru út um þúfur
vegna fjárskorts. Þá komu
Bandarikin i spilið, og hófu
samningsgerð um skurðinn
viö Columbia, en Panama var
þá fylki i Columbia. Af ýmsum
ástæðum, likaði Bandarikja-
stjórn ekki að semja við
Columbia og ýtti hún þvi undir
skilnaðarhreyfingu i Panama.
Þessi hreyfing hóf uppreisn
gegn stjórn Columbia og veitti
Bandarikjastjórn henni
liðveizlu og beið Columbia þvi
lægri hlut i þessum átökum.
Theodore Roosevelt var þá
forseti og hældi hann sér siðar
af þvi, að hann hefði ákveðið
þessa ihlutun einsamall
meðan þingið hafði verið að
deila um, hvað gera skyldi. I
framhaldi af þessu var
Panama lýst sjálfstætt riki 3.
nóvember 1903 og var fyrsta
verk þess að gera samning við
Bandarikin um Panama-
skurðinn. Þessi samningur
var formlega undirritaður 26.
febr. 1904. I ár eru þvi liðin 70
ár frá undirritun hans og 50 ár
frá opnun Panamaskurðarins,
en hann var formlega tekinn i
notkun 15. ágúst 1914.
Samkvæmt samningnum frá
1904 fengu Bandarikin yfir-
ráðarétt yfir 8 milna breiðu
belti sitt hvoru megin skurð
arins og er stjórn þess að nær
öllu leyti i höndum Bandarikj-
anna. 1 staðinn fær Panama
vissa leigu og hefur hún verið
smáhækkuð. 1 samningnum er
ekki aðeins tekið fram, að
hann sé óuppsegjanlegur,
heldur að hann sé til eilifðar.
Ollu ákveðnar gátu Banda-
rikin ekki samningslega
tryggt yfirráðarétt sinn.
MARGAR ASTÆÐUR valda
þvi, að Panamariki hefur átt
erfitt uppdráttar. Mikill hluti
landsins er vaxinn þéttum
frumskógi og má heita, að enn
sé ekki nema helmingur þess
byggður, en það er um 29 þús.
fermllur að flatarmáli. Ibúar
eru um 1.5 millj. Leigan af
skurðinum og vinna við hann,
hefur verið meðal helztu
tekjuliða landsins. Stjórnarfar
hefur verið mjög óstöðugt og
byltingar tiðar. Um alllangt
skeið létu Panamabúar sér
nægja, að heimta hærri leigu
af Bandarikjamönnum, en
siðustu áratugina hefur sú
krafa mjög færzt i aukana, að
Panama fái full yfirráð yfir
skurðinum. Johnson forseti
hugðist koma til móts við
þessar kröfur og tilkynnti
hann i árslok 1964 að viðræður
yrðu hafnar við Panama um
þær. Árið 1967 hafði náðst
samkomulag milli viðræðu-
nefndanna um þrjá
samninga, er skyldu leysa
samninginn frá 1904 af hólmi.
Samkvæmt þeim skyldi
Panama fá full yfirráð yfir
skurðinum og svæðum
meðfram honum, en stjórn
skurðsins sjálfs skyldi vera
áfram i höndum niu manna
stjórnar, sem væri skipuð
fimm Bandarikjamönnum og
fjórum Panamamönnum. Þá
skyldu Bandarikin fá rétt til
að gera nýjan fullkomnari
skurð. Bandaríkin skyldu
áfram annast hervarnir við
skurðinn. Þegar til kom, vildi
stjórn Panama ekki fallast á
þessa nýju samninga og dróst
þv! undirritun þeirra til 1970,
þegar stjórn Panama lýsti
endanlega yfir þvi, að hún
myndi ekki undirrita
samningana og krafðist nýrra
viðræðna við Bandaríkin um
þessi mál. Viðræður hófust
skömmu siðar, en miðaðiilengi
vel lítið áleiðis.
ARIÐ 1968 var mjög róstu -
samt i stjórnmálum Panama.
Þá fóru fram forseta-
kosningar, en úrslit þeirra
voru umdeild, þvi að frá-
farandi forseti var talinn hafa
haft brögð i tafli. Eftir mikið
þref og þras, var frambjóð-
andi stjórnarandstöðunnar,
Arnulfo Arias, úrskurðaður
löglega kjörinn, en ætt hans
hafði lengi verið valdamikil i
Panama. Hann sat þó ekki
nema i 11 daga i forsetasæti,
en þá steypti herinn honum úr
stóli. Aðalleiðtogi byltingar-
innar var Omar Torrijos
Herrera hershöfðingi, sem
siðan hefur verið hinn „sterki
maður” eða einræðisherra i
Panama. Hann hefur mjög
eindregið tekið upp kröfuna
um full yfirráð Panama yfir
skuröinum og svæðunum með-
fram honum og leitað sér
stuðnings annarra Ameriku-
rikja i þessum efnum. Yfirleitt
•hafa latnesku Amerikurikin
staðið með Torrijos i þessari
deilu. Fyrir atbeina hans og
vegna stuðnings annarra
latneskra Amerlkuríkja, var
kvaddur saman i Panama i
marzmánuði siðastl. sér-
stakur fundur i öryggisráði
Sameinuðu þjóðanna, þar sem
þetta mál var tekið á dagskrá.
Þar hlaut eindreginn stuðning
ályktun, sem hvatti Banda-
rikin og Panama til að ljúka
samningum sem fyrst á þann
veg, að Panama fengi full
yfirráð yfir landi sinu. Af
fimmtán fulltrúum, sem áttu
sæti I ráðinu, greiddu þrettán
atkvæði með henni. Fulltrúi
Bretlands sat hjá. Fulltrúi
Bandarikjanna greiddi einn
atkvæði á móti, og beitti
neitunarvaldi til að fella
ályktunina. Rök hans fyrir
beitingu neitunarvaldsins
voru þau, að blærinn á alykt-
uninni væri óvinveittur
Bandarikjunum.
Eftir að Kissinger varð
utanrikisráðherra á siðastl.
ári, komst nýr skriður á
viðræður Bandarikjanna og
Panama um þessi mál. Þær
hafa nú leitt til þess, að undir-
ritað hefur verið, eins og segir
I upphafi þessarar greinar,
yfirlýsing um nýjan samning
milli Bandarikjanna og
Panama um Panamaskurð-
inn. Samkvæmt yfirlýsingunni
skal hinn nýi samningur
tryggja full stjórnarfarsleg
yfirráð Panama yfir hinu
umdeilda svæði. Hinn nýi
samningur skal jafnframt
gilda til ákveðins tima, og
fellur eilifðarákvæðið, sem
hefur verið Panama-mönnum
mestur þyrnir i augum,
þannig niður. Eftir er svo að
forma sjálfan samninginn og
að ná samkomulagi um ýms
sérákvæði hans, eins og t.d.
gildistimann, en þrátt fyrir
það er samkomulagið um
þessa yfirlýsingu, eigi að siður
talið þýðingarmikið spor til
bættrar sambúðar Bandarikj-
anna og Panama, og gott
fyrirheit um, að gerður verði
nýr samningur, sem báðir geti
unað við. Ef vel gengur, er það
likleg niðurstaða, að gerður
verði nýr fullkomnari
skurður, án skipastiga, og
myndi hann ekki aðeins veröa
mikil samgöngubót, heldur
mikill stuðningur við efnahag
Panama. þ.Þ.