Tíminn - 15.02.1974, Blaðsíða 23

Föstudagur 15. febrúar 1974.
TÍMINN 23
GULLLEITIN
Norsk gamansaga eftir
Frederik Kittelsen.
Sigriður Ingimarsdóttir
þýddi.
Tröllahaugi. Hver dagur
bar einhverjar nýjungar
i skauti sér. Jafnvel þótt
hellirigning væri og þeir
yrðu að vera inni, fannst
þeim timinn aldrei lengi
að liða. Einu sinni sagði
Eðvarð frændi þeim
endurminningar frá vig-
stöðvunum, öðru sinni
sýndi hann þeim safn af
frægum koparstungu-
myndum. Auk þessa átti
hann ósköpin öll af bók-
um, hernaðarsögur, sjó-
ræningjasögur og ævin-
týri.
Tómasinu ráðskonu
féllu drengirnir vel i
geð. Hún sagði, að þeir
„lifguðu svo upp” á
bænum. Enginn bjó til
eins góðan mat og hún.
Hún matreiddi eitthvað
nýtt á hverjum degi.
Drengirnir kunnu vel að
meta góðan mat og
gómsætar kökur og
dýrkuðu Tómasinu eins
og hálfguð!
,,Heyrðu, það hlýtur
að vera gaman að grafa
eftir gulli”.
,,Já, og finna eitthvað,
stóra hlunka kannski”.
,,Það er leitt, að
Noregur skuli ekki vera
stærri. Hugsaðu þér
bara, ef hér væru ennþá
ónumin svæði, full af
gulli!”
,,Nú, þú veizt nú ekki
nema svo geti verið!
Það hefir bara enginn
rannsakað það. Nóg er
af fjöllunum hérna”.
,,Það væri nú bæri-
legt, ef þau geymdu eitt-
hvað af gulli”.
,,Það væri nú hægt að
rannsaka það”.
„Heldurðu að hinir
strákarnir vilji koma
með?”
0 Kettirnir
ast inn i þorp i skjóli nætur. En
alla jafna myndi ljón aldrei þora
að leggja út i slikt ævintýri.
Þau Ijón, sem ekki falla fyrir
veiðimönnum og ekki eru drepin
af meðbræðrum sinum, hljóta
yfirleitt kvalafullan dauðdaga.
„Konungur dýranna” finnur,
hvernig kraftarnir þverra, tenn-
urnar verða ónothæfar og það fær
ekki lengur að vera með hjörð-
inni. Að siðustu deyr það úr sulti.
Tilveru sina endar það með þvi
að vera étið af hýenum, sem áður
flúðu, þótt ljónið gerði ekki annað
en að reka upp öskur.
Hlébarðinn
Hlébarðinn, sem er útbreidd-
asta dýr af kattaætt i Afriku, er i
útliti eins og stór köttur. Fullorðið
dýr er 60-65 sm hátt á herða-
kambinn og vegur allt að 60 kg.
Feldurinn er gulbrúnn með svört-
um dilum, og þannig er einnig hið
langa, sivala skott.
Þéttur mjúkur feldurinn er
mjög eftirsóttur.
Hlébarðinn er einrænt rándýr.
Það er aðeins um fengitimann,
sem tvö dýr eru saman, en hann
er mjög mismunandi eftir árs-
timum. Aldrei fæðast nema þrir
ungar i einu.
Hlébarðinn er slunginn og
þolinmóður við veiðar, og veiðir
ekki nema á nóttunni. Á daginn
liggur hann i felum i runnum eða
klettaskorum. Hlébarðinn skiptir
sjaldan um veiðisvæði. Hann yfir-
gefur svæði sitt aðeins er hann
telur sig i hættii, og kemur til
baka, þegar hættan er yfirstaðin.
Þessi stóri hljóðláti köttur, með
ógnvekjandi vigtennur og klær,
hefur hæfileika til að samlagast
umhverfinu og felast. Það eru
eingöngu hundar, sem geta rakið
slóð hans, en þegar veiðimaður-
inn kemur i bæli hans, er það yfir-
gefið.
Um heitasta árstimann heldur
hlébarðinn sig við vatnsbólin, en
þegar regntiminn hefst flytur
hann sig á þau svæði, sem hann
veit að antilópur, hérar og önnur
dýr eru á beit, og þar sem villtar
perluhænur halda sig. En
hlébarðinn neitar ekki apakjöti,
sem hann verður sér úti um þegar
aparnir sofa i trjánum um nætur.
Veiðir eftir sólsetur
Soltinn hlébarði læðist um á
veiðisvæði sinu eftir að myrkur
fellur á, þar til hann sér eða finn-
ur þef af bráð. Þá nálgast hann
bráðina af mikilli varfærni og
forðast að vera áveðurs við hana.
Hann getur lika beðið þolinmóður
i trjágrein, þar til bráðin gengur
þar undir, og stokkið ofan á hana.
Áður en fórnardýrið getur
nokkra vörn sér veitt, bitur hlé-
barðinn hálsæðarnar sundur eða
brýtur hrygginn i einu biti. Hann
dregur dautt dýrið inn i skógar-
þykkni, slitur innyflin út og gref-
ur þau, eins og ljónið, undir föllnu
laufi eða i jörð. Að þessu loknu
hefst veizlan.
Þegár hlébarðinn er mettur,
reynir hann að varðveita afgang-
inn, venjulega uppi i tré. Sézt hef-
ur til hlébarða klifra með 30 kilóa
þungan skrokk af antilópu upp i
tiu metra hátt tré. Með þessu er
hann öruggur um að ekkert hræ-
dýr nái að stela fæðunni frá hon-
um. Að þessu loknu fer hlébarð-
inn að næsta vatnsbóli og þambar
stórum, áður en hann leggur sig i
skugga til að melta fæðuna.
Hlébarðinn ræðst sjaldan á stór
dýr. Þeim mun meira veiðir hann
af meðalstórum og litlum dýrum,
svo framarlega, sem þau hafa
heitt blóð. Fyrir kemur, að hann
ræðst á broddgölt, sem gerir
hann sárri reynslu rikari. En
hann virðist ekki mjög uppnæmur
fyrir þvi, og menn hafa orðið vitni
að þvi, að hlébarði hefur haldið
veiðum áfram, eftir að hafa ráð-
izt á broddgölt og fengið brodda i
loppurnar. En þá lætur hlébarð-
inn sér nægja að ráðast á litil dýr,
sem hann þarf ekki að stökkva á.
Hlébarðanum er þvi ekki lífs-
hættulegt að ráðast á broddgölt,
eins og ljóninu, sem drepst, ef það
fær broddana i loppurnar.
Ræðst á menn
Hlébarðinn umgengst stærri
dýr með virðingu og ræðst aðeins
á þau, sem hann veit að hann ræð-
ur við. Honum finnast villihundar
sérlega gómsætir, og ræðst stund-
um á þá, en þegar viliihundarnir
eru margir saman i hóp, lætur
hlébarðinn litið á sér bera og
skriður i felur.
Hlébarðinn flýr menn, en ræðst
hiklaust á þá, ef honum finnst sér
ógnað. Veiðimenn eru sammála
um að hiébarðinn sé hættulegri en
ijónið, ef hann er særður. Sá er
einnig munurinn, að ráðizt hlé-
barði á mann eða dýr, hættir hann
ekki fyrr en bráðin er rifin i tætl-
ur. Hlébarðinn er mjög slyngur
að forðast gildrur, sem egndar
eru fyrir hann.
Kettan eyðir álika miklum tima
i unga sina og ljónynjan. Ekki er
vitað nákvæmlega hve lengi hún
er að ala afkvæmi sin upp, en oft
eru ungarnir með móður sinni
þar til þeir eru búnir að ná sömu
stærð og hún. Talið, er að af-
kvæmin yfirgefi ekki móður sina
fyrr en hún er farin að lita eftir
nýjum maka eða eignast afkvæmi
á ný.
Þýtt Oó.
0 íþróttir
uðurinn geysilegur á leik-
vellinum. Það eru mikið af Júgó-
slövum sem vinna i V-Þýzkalandi
— og þeir hvöttu sina menn ákaft
á meðan á leiknum stóð og þegar
honum lauk með sigri Júgóslava,
ruddust áhorféndaskarinn niður á
völlinn til að fagna leikslokum.
Júgóslavar léku góða knatt-
spyrnu gegn Spánverjum og telja
fróðir menn, að þeir komi til að
veita Brasiliumönnum og Skotum
harða keppni i riðli 2 i undanúr-
slitunum i sumar. Það verður þó
erfitt fyrir þá að komast i 8-liða
úrslitin, þvi að Brasiliumönnum
og Skotum er spáð miklum frama
I HM og þeir eru orðaðir við
heimsmeistaratitilinn.
0 Öryggismól
ar leiðir til þess að koma sliku
varnafyrirkomulagi formlega á.
Er NATO þá nauðsynlegt fyrii
Noreg nú i dag — með heildar-
öryggishagsmuni landsins i
huga?
Svar mitt er já, og ég vil bæta
þvi við, að þátttaka i NATO ei
Noregi nauðsynlegri nú en áður
Svar mitt mótast af öllum
hinum miklu breytingum á sviði
alþjóðamála, af þróun sambands-
ins milli hinna tveggja risavelda
af samskiptum Bandarikjanna og
Efnahagsbandalagsins, af
framvindu mála i Evrópu allri og
af nýrri stöðu i öryggismálum,
sem gæti orðið afleiðing af
evrópsku viðræðunum, viðræðun-
um um gagnkvæman og jafnan
samdrátt liðsafla i Mið-Evrópu og
SALT-sam ningunum. Þótt
Bandarikin séu i raun sá aðili,
sem tekur ábyrgð á öryggi Nor-
egs á NATO vegum hefur það frá .
upphafi verið stefna Norðmanna,
að samstarfið um öryggismál eigi
aö fara fram innan NATO, þar
sem fjöldaaðild þjóðanna gerir
Norðmönnum samstarfið við
stórveldið miklum mun léttara.
Fyrir Noreg þýðir aðildin að
NATO einnig skipulagsbundið
samstarf við rikin i Efnahags-
bandalagi Evrópu, en það er
ákaflega mikilsvert fyrir oss
Norðmenn i núverandi stöðu.
Astandið á meginlandi Evrópu
hefur ekki sömu áhrif nú á öryggi
Noregs og það hafði á dögum hins
kalda striðs, heldur er annar
hlutur kominn til. Hér á ég við
aukningu hernaðarmáttarins i
næsta nágrenni Noregs, sem er
ekki miðuð við það svæði eitt,
heldur allan heiminn, þ.e. þróun-
ina á hafsvæðunum við Noreg.
Hin hernaðarlega þróun á þessu
svæöi er verulega frábrugðin
hjöðnuninni á meginlandi
Evrópu. Þessi efling sovézka
sjóherstyrksins á vafalaust rætur
að rekja til hnattrænna hernaðar-
sjónarmiða, sem ekki beinast að
Noregi einum út af fyrir sig. En
sovézka flotaaukningin á Islands-
hafi hefur að sjálfsögðu áhrif á
Noreg vegna landfræðilegrar legu
hans. Ég geng út frá þvi sem
gefnu, að einnig hér á fslandi
meti menn ástandið ótryggt
vegna þessarar þróunar, sem
varðar öryggi Islands. Þessi
útþensla sovézka flotans gefur
sovétstjórninni möguleika á þvi i
hugsanlegum átökum að færa
framvarnalínur sinar langt suður
eftir, þ.e. að sundunum milli
Grænlands, fslands og Bretlands.
Það er augljóst, að þetta er sem
ógnþrunginn skuggi fyrir Noreg,
og að sú hernaðarstaða, sem nú
er komin upp á hafinu hið næsta
oss, gerir Atlantshafsbandalagið
að algeru og fortakslausu grund-
vallar atriði i öryggisstefnu vorri.
Norrænt jafnvægi
6) Aðild vor að NATO verður
einnig að skoðast i samhengi við
hugtakið, sem kallað hefur verið
,,hið norræna jafnvægi”. Þetta
jafnvægi byggist sem kunnugt er
á þvi, að Danmörk, ísland og
Noregur eru aðiljar að NATO,
Sviþjóð er hlutlaust, og Finnland
býr við sérstaka tegund af hlut-
leysi, sem grundvallast á aðstoð-
ar- og vináttusamningnum við
Sovétrikin. Þetta jafnvægi hefur
haft pólitisk áhrif á alla þróunina
i Evrópu, og hin norrænu riki hafa
hvert á sinn hátt getað stuðlað að
varðveizlu friðar eða komið i veg
fyrir ófriðlegar deilur, og þau
hafa lagt sitt fram til hjöðnunar-
innar með þvi að Norðurlönd hafa
á margan hátt verið fastur punkt-
ur með stöðugleikaáhrif i
evrópsku samhengi. Þetta jafn-
vægi er mjög viðkvæmt, og litið
má út af bera, til þess að það
haggist ekki og raskist. I öryggis-
stefnu Norðmanna hefur þetta
jafnvægi verið viðurkennt með
stefnu vorri I herstöðvamálum og
með þeim takmörkunum, sem
vér höfum sjálfir sett oss i sam-
bandi við herstyrk og hernaðar-
leg umsvif fyrir norðan Lyngen-
fjord i Troms-fylki, þar sem að-
eins norskar hersveitir fá aö
dveljast.
Enginn vafi leikur heldur á þvi,
að þátttaka fslands i hinum sam-
eiginlegu vörnum, með starf-
rækslu varnarstöðvarinnar á
Keflavikurflugvellli, er mikil-
vægt atriði i hinu norræna
jafnvægi. Það er fslendinga eigið
mál að afgreiða það, og að sjálf-
sögðu mun ég ekki fjalla um það i
þessum fyrirlestri fram yfir það.
sem ég nú hefi sagt.
Vegna þeirra hræringa, sem nú
eiga sér stað, og hins breytanlega
ástands, er mikilvægt að gæta
hins norræna jafnvægis vel. En i
sambandi við hið norræna jafn
vægi er NATO fortakslaust
nauðsynlegt, að minu mati, svo
að hægt sé yfirleitt að tala um
nokkurt jafnvægi.
Noregur og olian
Meðan íslendingar hafa á
siðustu árum haft hugann við það,
hvernig þeir eigi að vernda fiski-
stofnana á hafinu umhverfis
fsland, hafa Norðmenn hugleitt,
hvernig þeir eigi að varðveita
annars konar náttúruauðlind, þ.e.
oliuna. Norðmenn hafa einnig
augljósra hagsmuna að gæta sem
strandþjóð og fiskveiðiþjóð, og
þess vegna beita þeir sér fyrir 50
milna fiskveiðilögsögu og 200
milna auðlindalögsögu á hafrétt-
arráðstefnunni. Frá öryggis-
málasjónarmiði er augljóst, að
oliufundirnir koma oss i enn meiri
vanda en áður. Þess vegna ætla
ég að minnast á nokkur atriði i
þvi sambandi nú að lokum.
Olia þýðir vandræði, segir
orðtak I þeim löndum, þar sem
svonefnt oliuævintýri hefur gerzt.
Atburðir á siðustu mánuðum
sýna, að olia getur einnig þýtt
vandræði hjá þeim, sem hafa
hana ekki, en það er annað mál.
Oliuvinnsla á norska landstöpl-
inum ( ,, landgrunnssökkiinum”)
takmarkast nú við Norðursjávar-
svæðið og nær ekki norður fyrir
62. breiddargráðu.
öryggisvandamál munu fara að
gera vart við sig, þvi lengra
norður með ströndinni sem haldið
er, og einkum þegar komið
verður norður I Barentshaf. Nú
þegar vakna margar spurningar
um öryggishagsmuni og hernaðar
tækni i þessu sambandi. sem ég
. ætla ekki að fjalla um hér. Miklu
mikilvægari nú er spurningin um
það, hvernig eigi að halda fram
rétti Norðmanna til þess að nýta
auðlindir, bæði i hafi og undir,
með svo geysilegri útfærslu á
norsku yfirráðasvæði. Þá koma
upp erfið vandamál i sambandi
við vernd stöðvanna.sem auðlind-
irnar eiga að nytja, svo sem
borturna-og framleiðslupalla. Ný
viðhorf i norskum öryggis- og
varnarmálum munu af þessum
sökum verða lögð fram af fullum
þunga i Noregi á næstu árum.
Mjög mikilvægt er að geta
sameinað þetta tvennt: að geta
gert varnirnar sterkari i
samræmi við nýtt hlutverk og
aukið álag vegna oliuvinnslunnar
meðfram ströndinni, og að geta
gert pað á svo trúverðugan hátt,
að enginn geti sakað oss um aukin
hernaðarumsvif I skjóli oliustöðv-
anna.
Á komandi mánuðum og næstu
árum munum vér sjá, hvert
straumurinn liggur i
alþjóðamáJumog hvernig hið nýja
mynztur verður. öll hin óliku
atriði, sem ég hef nefnt, munu
hafa sin áhrif: Samband risa-
veldanna, tengsl Bandarikjanna
og Evrópu, þróun Efnahags-
bandalags Evrópu, stefna
Kinverja gagnvart Sovétrikjun-
um, Bandarikjunum og Evrópu.
öryggismálaráðstefnan, hinn
gagnkvæmi samdráttur liðsafla,
ný hertækni, efnahagsþróun i
heiminum öllum, auðlindakrepp-
an o.s.frv. Höfuðmarkmið smá-
rikjanna verður að geta haft
sveigjanlega utanrikis- og
öryggisstefnu, sem grundvallast
á þvi að gæta vel sinna eigin
öryggishagsmuna. Hér gildir að
hafa festu, styrk, þjóðlega
einingu og hæfileika til þess að
meta stöðuna raunsætt.
Ég er sannfærður um það, að
gildi NATO-aðildar Noregs mun
aukast fremur en rýrna á næstu
árum. Aðildin að Atlantshafs-
bandalaginu hefur verið megin-
stefnan i norskum stjórnmálum i
fjórðung aldar, og hún hefur
sannað mikilvægi sitt i sambandi
við að komast hjá pólitiskum
þrýstingi, sem sameinaður er
hernaðarlegu valdi.
Allt, sem unnt er að eygja nú,
bendir til þess, að NATO verði
enn sem fyrr hornsteinn i norskri
öryggisstefnu.
liii
Íí fflít
Framsóknarmenn
Kjördæmisþing Framsóknarmanna i Norðurlandskjördæmi
eystra fer fram að Hótel Varöborg , Akureyri, laugardaginn 16.
marz. Þingið hefst kl. 10 fyrir hádegi. Fulltrúar eru beðnir að
mæta stundvislega. Stjórnin.
Framsóknarvist ó Snæfellsnesi
Framsóknarfélögin á Snæfellsnesi byrja hina árlegu spilakeppni
sina að Breiðabliki laugardaginn 23. febrúar kl. 21.00.
Aðalvinningur er Mallorcaferð fyrir tvo. Góðir vinningar öll
kvöldin. Stjörnirnar.
Hvergerðingar
Skoðanakönnun um framboð framsóknarmanna við næstu
sveitarstjórnarkostningar fer fram n.k. laugardag og sunnudag
16og I7feb.kl. 14—17 báða dagana. Stuðningafólk Framsóknar-
flokksins er eindregið hvatt til að fjölmenna. Kosning fer fram i
kaffistofu Ullarþvottarstöðvarinnar. Simi á kjörstað 4211. Vin-
samlegast hringið eftir upplýsingum eða aðstoð. Framboðs-
nefnd.