Tíminn - 20.10.1974, Qupperneq 8

8
' miiNN
' • SUiíiftídágur. 20. öktóbfer. 1974
Helgiathöfn. Fuglar, fiskar, dansfólk og tónlistarmenn.
Dansararnir halda handleggjunum i ákveönum stellingum.
Skajdbökur voru meöal þelrra dýra, sem settar voru f sjóinn fyrir daga
mannsins, þegar heimurinn var I sköpun.
Myndlist
og
goðafræði
frumbyggja
Ástralíu
FRUMBYGGJAR Astrallu, sem
eru sérstakur kynflokkur meðal
þjóða heims, fluttist þvert yfir
eyjarnar úr norðri fyrir meira en
10.000 árum, dreifðust um allt
meginlandið og nýttu það litla,
sem þar var að finna af fæðu og
vatni. Nú á timum flakka frum-
byggjarnir enn um veiðilönd sin,
bera einföld vopn. sDÍót. kastsoiót
og steinhnifa. Hirðingjalif þeirra
byggist á nákvæmri þekkingu á
lifnaðarháttum dýranna og fiski-
tegundanna, sem þeir veiða, og
þvi hvað grænmeti og ávexti er
aö finna. Þeir rækta ekki jörðina
eöa hafa húsdýr. Þetta eru menn
og konur með aldagamla reynslu,
sem gefur venjum þeirra tilgang.
Arnhemlandsvæðið á miðri
noröurströnd Ástraliu, sem er á
stærð við Skotland, hefur verið
fengið frumbyggjum landsins til
afnota. 4000 manns búa þar og eru
i litlu sambandi við vestræna
menningu. Einn af mörgum fróð-
legum þáttum i lifi þeirra, sá sem
stytzt er siðan hefur verið
rannsakaður, er myndlist þeirra
— einkum mynztur, sem þeir
gera á trjáþök. Andstæðurnar i
litavali þeirra og ævintýraleg
viðfangsefni vekja sifellt meiri
athygli manna viða um heim.
Fólkið i Arnhem, svo sem frum-
byggjar i öðrum hlutum Ástraliu,
sker út i tré, málar á hellisveggi,
og málar mynztur á likama sina
fyrir helgiathafnir, en Arnhem er
eina svæðið, þar sem barkar-
myndir eru enn gerðar.
Þrjár ólikar stefnur eru i
barkarmyndlistinni eftir lands-
svæðum. Aðalstefnan tiðkast i
miðhluta Arnhem og sýnir eina
eða fleiri verur, sem ber við
dökkan bakgrunn. Fyrir vestan
er röntgenstillinn rikjandi en
listamennirnir, sem fylgja
honum, teikna bein og innri lif-
færi fiska og dýra innan útlina
likama þeirra. Flóknustu
myndirnar eru frá norðaustur
Arnhem. Iþeim er teiknað á allan
börkinn og bakgrunnurinn er
fylltur út og umlukinn doppóttu
eða röndóttu mynztri. Niður-
röðun finlegra, samhliða
mynztranna minnir oft á flatar-
málsfræði. Yirrkala, „rennandi
uppspretta”, staður á ströndinni
er miðstöð þessa myndstíls, og
þaðan eru myndirnar, sem fylgja
þessari grein.
Flestar myndirnar bera á ein-
hvern hátt vott goðafræði frum-
byggjanna, sem þróazt hefur um
kynslóðir og gefur öllum þáttum
lifs þeirra trúarlegt gildi. Þeir
telja, að kennileiti á ströndinni —
ármynni, klettóttar eyjar, nes —
hafi verið sett þarna fyrir þá að
nota á „tima sköpunarinnar”.
Sjávarafurðir voru einnig
fengnar manninum til nota, sem
og dýr ogjurtirá landi. Goðafræði-
legum uppruna þessara kenni-
leita, landsgæða og vatns er oft
lýst i málverkum t.d. myndinni af
Tjambuwal, þrumumanninum,
skapara regns og þrumuveðurs,
sem stendur með kylfu sina fyrir
framan bakgrunn með bugðóttum
linum, sem tákna ský. Sjávardýr,
sem veiðast á monsúnregn-
timanum, eru umhverfis hann.
Myndir eins og þessi eru ein-
kennandi fyrir strandlengjuna við
Carpentriaflóa og Arafurahaf.
Landslag i Arnhem er fjöl-
breytt. Inni i landi er hæðótt og
mjög þurrt, nema á regntimum.
Mýrar og grasi þaktar sandhæðir
eru sums staðar við sjóinn. Tölu-
vert af dýrum og fugli er þarna
aö finna, sem frumbyggjapiir
veiða sér til matar. Hver ætt-
flokkur á sin veiðisvæði, og goða-
fræði hans er bundin við þetta
sérstaka svæði. Þótt þeir máli
myndir af stöðum, eru þeir ekki
landslagsmálarar i okkar skiln
ingi. Þótt barkarmyndirnir séu
ekki alveg abstrakt, eru þær ein-
faldar táknmyndir, sem hafa
ákveðna og viðurkennda merk-
ingu i hugum frumbyggjanna.
Myndirnar eru ekki ætlaðar til að
melta i skyndi, og flestar eru
óskiljanlegar án tilsagnar.
Sem dæmi má nefna, að snákar
I myndum Arnhemmanna eru
mismunandi. Snákar, sem
notaðir eru til átu, tákna oft
helgan stað, þar sem frjósemisat-
hafnir eru haldnar. Aðrar snáka-
myndir eru tengdar vatnsbólum
og ám. Sumir snákanna eru uppi I
himninum, en trú manna er að
þangað fari þeir um regntimann.
„Þrumusnákar” fara milli skýja
— oft hópum saman — og „regn-
bogasnákur” er oft málaður i
bogadreginni stellingu.
Jafnvel fléttumynztrið i bak-
grunni gegnir ákveðnu hlutverki,
en það er venjulega mynztur ætt
flokks, sem engir mega nota
nema meðlimir hans. Fléttu-
mynztrið er stundum notað eitt
sér eða aðeins til að fvlla út
myndfleti sem ekki eru niálaðir.
Samhliða linur tákna stundum
öldur i vatnsmynztri eða regn á
mynd, sem sýnir himininn.
Flókinn bakgrunnur er á mynd-
inni af háislöngu skjald-
bökunum, þakinn demöntum,
lituðum brúnum og svörtum á
vixl. Demantarnir tákna mýri,
sem skjaldbökurnar synda i.
Svipað mynztur getur einnig
táknað ösku, sem þekur brunnið
land. Réttur til að segja ákveðna
goðsögn, eins og rétturinn til að
nota bakgrunnsmynztur, er
álitinn tilheyra ákveðnum ætt-
flokki.
Börkur finnst viða i Astralíu.
Hann er notaður sem umbúðir um
böggla og mat og til að gera báta.
Þótt gleymt sé hvar og hvenær
farið var að mála á hann, er
hugsanlegt, að frumbyggjarnir
hafi þróað þessa málaralist á
regntimanum, þegar þeir voru I
bráðabirgðaskýlum eða kofum úr
berki.
Áður en málað er á börkinner
hann hitaður yfir eldi. Síðan er
grófgerða laginu flett af
og börkurinn grafinn i sand og
látinn þorna i nokkra daga.
Rauðu, hvitu og gulu litirnir i
myndunum eru leirtegundir,
blandaðar vatni eða munnvatni.
Svarti liturinn kann að vera leir
eða einhver blanda, sem inniheld-
urkolefni. Litirnir eru venjulega
ekki blandaðir og settir ofan á
grunnlag af litum. (Einn lista-
maður I Yirrkala, Wandug, notar
nú olifulit blandaðan úr svörtu og
gulu. Aðrir listamenn eru einnig
farnir að prófa sig áfram með
þennan lit). Safi orkideu er stund-
um notaður, sem festir, svo að lit-
urinn flagni ekki af. Marðar
greinar eða kögruð lauf eru notuð
sem penslar og fingerðar linur
eru gerðar með fjöður eða fáein-
um hárum festum á skaft.
Þáttur I trúarathöfn er að mála