Tíminn - 20.10.1974, Qupperneq 18

li
TÍMINN
Sunnudagur. 20. október. 1974
Menn og mákfni
Viðvörun brezka
forsætisráðherrans
llaust. Tlmamynd Gunnar.
Heimsmet
í verðbólgu
Margt bendir til þess, að ts-
lendingar ætli að eignast heims-
metið i verðbólgu á þessu ári.
Raunar er það ekki neitt nýtt,
heldur gerðist þetta iðulega í tið
viðreisnarstjórnarinnar. Þá eign-
uðust Islendingar lika heimsmet i
verkföllum. Verðbólgumet is-
lendinga nú hefur lika þá sérstöku
skýringu, að íslendingar flytja
hlutfallslega meira inn en aðrar
þjóðir, og eru þvi næmari fyrir
erlendum verðbólguáhrifum en
ella. Þá hefur Heimaeyjargosið
haft meiri áhrif á að auka þensl-
una en menn gera sér yfirleitt
grein fyrir. En þetta tvennt skýrir
þó ekki umrætt heimsmet is-
lendinga til fulls. Kaupsamn-
ingarnir, sem gerðir voru á
siöastliðnum vetri, voru byggðir
á meiri bjartsýni en hægt var að
rökstyðja. Það var að sjálfsögðu
vonlaust, án stórfelldrar verð-
bólgu, að ætla að hækka grunn-
kaup um 25-40% i einu stökki,
samtimis þvi að greiddar væru
fullar dýrtiðarbætur á verðbólgu-
timum. í kjölfar svo mikilla
kauphækkana hlutu vitanlega aö
koma gifurlegar verðhækkanir,
eins og raunin hefur lika orðið á.
Þannig varð heimsmet ís-
lendinga til.
Af hálfu fyrrverandi stjórnar-
andstæðinga er vitanlega reynt
að eigna vinstri stjórninni þetta
met. Það er þó með öllu rangt.
Ekki réð hún við erlendu verð-
hækkanirnar eða Heimaeyjar-
gosið. Þvi fór lika fjarri, ab
stjórnin hvetti til jafnmikilla
kauphækkana og samið var um.
Þeir Björn Jónsson, Lúðvik
Jósefsson og Magnús Kjartans-
son reyndu allir að sporna gegn
þvi, að boginr. yrði spenntur eins
hátt og gert var. En þáverandi
stjórnarandstæðingar reyndu að
gera sitt til að hækkanir yrðu sem
mestar. Þeir töldu það henta sér i
baráttunni gegn vinstri stjórn-
inni. Það myndi gera henni erfitt
fyrir. Þetta átti sinn þátt i þvi, að
samið var um miklu meiri kaup-
hækkun en atvinnulifið þoldi.
Þess vegna varð nær strax á eftir
að gera ráðstafanir til að draga
úr vísitölubótum.
Hvað gerist
á næsta óri?
Vegna aðgerða, sem gerðar
voru, fyrst af vinstri stjórninni og
siðar af núverandi stjórn, hefur
hingað til tekizt að koma i veg
fyrir að verðbólgumetið yrði til
þess að stöðva atvinnuvegina. At-
vinnulif hefur þvi haldizt blóm-
legt, og er það meira en sagt
verður um önnur verðbólgulönd,
þar sem þegar hefur skapazt
mikið atvinnuleysi. Jafnframt
hefur tekizt að tryggja áfram
beztu lifskjör, sem þjóðin hefur
nokkru sinni búið við, þótt senni-
lega séu það réttir útreikningar
hjá Bandalagi starfsmanna rikis
og bæja, að launin séu 39% lægri
en þau ættu að vera, ef samning-
um um dýrtiðargreiðslur hefði
verið fylgt út i yztu æsar. En
hvernig væri ástatt i efnahags-
málum landsins, ef launin væru
almennt 39% hærri en nú? Ætli
þeir væru þá ekki orðnir nokkuð
margir, sem hefðu ekki önnur
laun en atvinnuleysisbæturnar?
Af hinni erfiðu glimu við verð-
bólguna á þessu ári, ættu ís-
lendingar að læra það, að þeir
eiga að stefna að öðru á árinu 1975
en að vera heimsmethafar i verð-
bólgu. Þeir eiga að stefna að þvi
að tryggja næga atvinnu og
óbreytt lifskjör, en það tekst þvi
aðeins, að verðbólgunni verði
haldið nægilega i skefjum. Nú er
farið að tala um nýjar grunn-
kaupshækkanir, enda þótt allir
viti, að engar forsendur eru fyrir
þeim aðóbreyttum aðstæðum. Nú
verður fróðlegt að sjá, hvort þeir
Björn Jónsson, Lúðvik Jósefsson
og Magnús Kjartansson falla i
sömu freistni og fyrrverandi
stjórnarandstæðingar og reyna
þvi að beita þeim vopnum nú,
sem þeir voru beittir meðan þeir
sátu i rikisstjórn. En það veltur
ekki minnst á þessum mönnum og
félögum þeirra, hvort það tekst
að ná nægilegu taumhaldi á verð-
bólgunni.
Vissulega þarf nú að stefna að
öðru en að Islendingar verði
áfram heimsmethafar i verð-
bólgu. Og áreiðanlega mun þjóðin
veita þvi athygli, hverjir það
veröa, sem vilja láta íslendinga
halda metinu áfram.
Viðræður í Bonn
1 þessari viku munu fara fram i
Bonn nýjar viðræður islenzkra og
vestur-þýzkra embættismanna i
þeim tilgangi að reyna að ná
samkomulagi um veiðar vestur-
þýzkra togara á Islandsmiðum.
Svo fór, sem ekki hafði verið við
búizt, að Þjóðverjar reyndust
erfiðari i samningum en Bretar.
Bretar fengust til að fallast á það,
sem var ein höfuðkrafa Is-
lendinga, að verksmiðjuskip yrðu
útilokuð frá veiðum innan 50
milna markanna. Þetta hafa
Vestur-Þjóðverjar enn ekki viljað
fallast á. Islenzk stjórnvöld hafa
af skiljanlegum ástæðum ekki
viljað leyfa veiðar verksmiðju-
skipa innan 50 milna markanna,
þótt i smáu væri, enda gæti það
gefið áhættusamt fordæmi.
Það er von Islendinga, að Þjóð-
verjar verði nú, að athuguðu
máli, jafn skilningsgóðir á
sjónarmið Islendinga og Bretar.
Að visu kann úrskurður Haag-
dómstólsins að hafa einhver áhrif
á afstöðu Þjóðverja til hins verra.
En á móti kemur það, að innan
sex mánaða verður það sennilega
komið I ljós, á hafréttarráðstefn-
unni, hver niðurstaðan verður þar
varðandi þessi mál, og allt bendir
til þess, að ekki sé áhættusamt
fyrir Islendinga að biða eftir
þeirri niðurstöðu, ef Þjóðverjar
halda áfram að vera erfiðir i
samningum.
Skortur
skipulagningar
Ótvirætt er, að sjávarútvegur-
inn hefur nú mjög örðuga að-
stöðu, og litið eða ekkert má út af
bera, ef þar á ekki að koma til
stöðvunar, sem hefði hinar alvar-
legustu afleiðingar fyrir þjóðar-
búið. Þvi hefur verið óhjákvæmi-
legt að gera ýmsar bráðabirgða-
ráðstafanir til stuðnings honum.
En jafnhliða þvi, að reynt er að
tryggja rekstur hans með þessum
hætti, þarf að gera varanlegri
ráðstafanir til að tryggja fram-
tiðarstöðu hans — ráðstafanir,
sem margar hverjar verða ekki
gerðar á stuttum timá. Að þessu
var nokkuð vikið i viðtali, sem ný-
lega birtist hér i blaðinu við Pál
Guðmundsson skipstjóra, hinn
fræga aflamann. Páll sagði m.a.:
,,Við teljum okkur eiga beztu
fiskimenn i heiminum, en i skipu-
lagningu og tækniaðstoð erum við
á eftir mörgum vanþróuðum
löndum. Nú er svo komið, að okk-
ar færustu tæknimenn eru komnir
til starfa hjá keppinautum okkar i
sjávarútvegi úti um allan heim.
Skipulagning er slik á flestum
sviðum sjávarútvegsins, að leng-
ur má ekki við það una. Aðstöðu
til losunar aflans er viðast hvar
mjög áfátt og kostnaður alltof
hár. Við útskipun er það algeng
sjón að sjá vörubifreiðar standa i
löngum röðum frá morgni til
kvölds með sömu fiskpakkana og
biða afgreiðslu við skipshlið, þar
sem byrjað er á sama tima með
útskipun frá fjölda vinnslustaða.
Þá er ísframleiðslan hér á landi
rekin i mjög smáum stil. Það má
segja, að hún sé eins konar
heimilisiðnaður hjá flestum
vinnslustöðvum, og flytja þarf is-
inn á bilum langar leiðir að skips-
hlið.
Stofnkostnaður þessara mörgu
og smáu isframleiðenda er mjög
mikill, og miklum mun meiri
heldur en vera þyrfti, ef fáir
stærri aðilar tækju að sér isfram-
leiðslu. Hér er verð á is meira en
tvöfalt hærra en viða annars stað-
ar, t.d. i Danmörku.
Aðstaðan til viðhalds skipa slær
þó flest út. Hér eru fjölmörg þjón-
ustufyrirtæki i útjöðrum borgar
og bæja, en við hafnir er nánast
engin aðstaða til að veita eðlilega
þjónustu.
Verkin vinnast margfalt seinna
en eðlilegt er, vinnuafl og vélar
verktaka nýtast illa, og af-
leiðingarnar eru: hækkun á við-
gerðarkostnaði og tafir frá veið-
um. Þetta ástand veldur þvi, að i
mörgum tilvikum neyðast menn
til þess að láta gera við skip sin
erlendis, öllum til tjóns.”
Páll Guðmundsson vikur hér
vissulega að verkefnum, sem of
litill gaumur hefur verið gefinn af
þeim, sem hafa stjórnað
sjávarútvegsmálum þjóðarinnar
hingað til. Það væri þarft mál, að
hinn nýi sjávarútvegsráðherra
léti hefjast rösklega handa á
þessum vettvangi.
Æskan og
atvinnuvegirnir
1 viðtalinu vék Páll Guðmunds-
son að öðru málefni, sem ekki er
siður athyglisvert. I upphafi við-
talsins fórust Páli orð á þessa
leið:
„Meðal fjölmennra þjóða, þar
sem miklir erfiðleikar hafa komið
upp vegna uppskerubrests af
völdum þurrka og vatnsskorts,
hefur verið gripið til þess ráðs að
kenna i skólum um hringrás
vatnsins og hvað allt lif sé háð
þvi.
En meðal okkar er fólk með
langskólanám að baki, sem ekki
hefur meiri þekkingu á slagæð is-
lenzku þjóðarinnar, sjávarút-
veginum, en svo, að það telur, að
farsælast sé að leggja niður fisk-
veiðar og fiskvinnslu, ef þær
greinar eigi i erfiðleikum og geta
ekki staðið undir þeim kröfum,
sem til þeirra eru gerðar.”
Viðtalinu lauk Páll svo með
þessum orðum:
„Staðreyndin er sú, að mestu
og alvarlegustu erfiðleikar
sjávarútvegsins eru að fá nægan
og góðan mannafla til starfa.
Mikill hluti þjóðarinnar situr við
langskólanám og nýtur til þess
mikillar fyrirgreiðslu þeirra, sem
að framleiðslustörfum vinna, en
þvi miður skilar þessi hópur sér i
alltof litlum mæli til starfa við at-
vinnuvegi þjóðarinnar að námi
loknu.”
Ef til vill er hér vikið að þvi,
sem ætti að vera eitt helzta við-
fangsefni uppeldisstarfsins, og
skólanna, en það er að beina
áhuga unga fólksins meira inn á
brautir atvinnulifsins. Hér biður
hins nýja menntamálaráðherra
stórt og veglegt verkefni.
Formannsraunir
Formannaskipti standa nú fyrir
dyrum i öllum stjórnarandstöðu-
flokkunum, eða a.m.k. hjá Al-
þýðuflokknum og Alþýðubanda-
laginu. Gylfi Þ. Gislason hefur
lýst yfir þvi, að hann muni á þingi
Alþýðuflokksins i haust neita að
taka við kjöri sem formaður
flokksins. Hins vegar muni hann
gefa kost á sér áfram sem for-
maður þingflokksins. Benedikt
Gröndal þykir liklegastur til að
taka við flokksforustunni af
Gylfa, en ekki munu þó allir
ásáttir um það. Á landsfundi Al-
þýðubandalagsins mun Ragnar
Arnalds leggja niður flokksfor-
ustuna. I fyrstu var rætt um að
annað hvort þeirra Kjartans
Ólafssonar og Svövu Jakobsdótt-
ur tæki við af honum, en nú mun
kominn upphreyfing, sem vinnur
að formannskjöri Magnúsar
Kjartanssonar. Loks verður svo
landsfundur hjá Samtökum
frjálslyndra og vinstri manna.
Þar gegnir nú Magnús Torfi for-
mennsku, en annar áhrifamaður i
flokknum mun telja sig betur til
formennsku fallinn. Karvel
Pálmason mun hins vegar telja
það nóg fyrir sig að vera áfram
formaður þingflokksins. Hann
hefur nýlega gert bandalag við
Alþýðubandalagið um kosningu i
fjárveitinganefnd og virðist nú
stefna meira að þvi að nálgast Al-
þýðubandalagið en Alþýðuflokk-
inn, öfugt við það sem var á
sumarþinginu.
Ræða Wilsons
Brezki Verkamannaflokkurinn
fékk nauman þingmeirihluta i
kosningunum 10. þ.m., enda þótt
hann fengi ekki nema tæp 40% at-
kvæðanna. Það sýnir, að ein-
menningskjördæmi geta leitt til
ólýðræðislegrar niðurstöðu, enda
þótt þau séu að þvi leyti heppileg-
asta fyrirkomulagið, að þau
tryggja persónulegasta kosningu.
Þess vegna er kosningafyrir-
komulagið I Vestur-Þýzkalandi
að þvi leyti athyglisvert, að með
þvi er stefnt jöfnum höndum að
persónulegri kosningu og jöfnuði
milli flokkanna. Það var hins
vegar ekki ætlunin að faraað ræða
hér um kjördæmamál, heldur að
vekja athygli á ræðunni, sem Wil-
son flutti, eftir að kunnugt var um
sigur hans og flokksins. Wilson
sagði hiklaust, eins og hann hafði
raunar sagt fyrir kosningar, að
þjóðin yrði að sætta sig við
óbreytt lifskjör, að minnsta kosti
næstu tvö árin, eða á meðan að
verið væri að ná taumhaldi á
verðbólgunni. Jafnframt hvatti
hann þjóðina til einingar og sam-
stöðu um lausn vandans. ís-
lendingar mættu gjarna hugleiða
þessi orð brezka forsætisráðherr-
ans, þvi að efnahagsvandinn hér
er á ýmsan hátt meiri en i Bret-
landi, og atvinnugrundvöllurinn
ótryggari. Vonandi taka þeir,
sem telja sig vinstri menn, ekki
sizt tillit til orða brezka jafnaðar-
mannaleiðtogans.
Þ.Þ.