Tíminn - 13.04.1975, Blaðsíða 20

20
TÍMINN
Sunnudagur 13. apríl 1975.
Sunnudagur 13. april 1975.
TÍMINN
21
^ ■ — •/ & V • c-
Hvað gera þau í tómstundunum? Greinaflokkur Hvað gera þau í tómstundunum? Greinaflokkur Hvað gera þau í tómstundunum? Greinaflokkur Hvað gera þau í tómstundunum?
- 0 - - - r- _ _ - • r ____________________________________________ _
VILHJALMUR HJALMARSSON
menntamálaráöherra ætlar I dag
aö segja lesendum Tlmans frá
tómstundaiöju sinni og þvi sem
hann hefur einkum gert sér til
gamans um dagana. En þar sem
hugmyndaflug blaöamannsins er
heldur meö slakara móti þennan
daginn er bezt aö láta fyrstu
spurninguna hljóöa svo:
Hlakkaði til
hvors tveggja
— Hvenær manstu fyrst eftir
þvi, menntamálaráöherra, aö
hafa hlakkaö til tómstunda eöa
fris frá daglegu starfi?
— Þaö man ég ógerla. Hins veg-
ar er mér þaö minnisstætt, þegar
ég var ungur maöur heima á
Brekku i Mjóafiröi og kenndi á
vetrum en vann aö búskapnum á
sumrin,' að þá hlakkaöi ég
til hvors tveggja.
Ég kunni vel moldarverkunum
á vorin, þegar unniö var viö rækt-
un garða og túns og svo hlakkaöi
ég lika til þess að byrja kennsluna
og samvistirnar við nemendur
mina á haustin.
— Var þetta lengi, sem þú
stundaöir kennslu og búskap jöfn-
um höndum?
— Já, ég gerði það i 22 ár, er
skiptast á tvö elíefu ára timabil,
annað frá 1936 til 1947 og hitt frá
1956 til 1967.
— Var skólinn stór?
— Nei, ekki er nú hægt að segja
þaö, en börnin voru lengst af
þetta 10-15 og seinustu veturna,
sem ég kenndi, voru þau orðin
ennþá færri.
— En hvenær ferö þú aö huga aö
þvi aö hafa einhver sérstök hjá-
verk?
— Ég hef aldrei þurft neitt um
þaö aö hugsa. Ég hef mjög lengi
haft miklu fleiri járn i eldi en
skynsamlegt er, og raunverulegt
tómstundastarf held ég aö ég hafi
aldrei stundaö.
Hér fyrr á árum las ég þó tals-
vert af bókum en sú tiö er löngu
liöin. Þá geröi ég mikið aö þvi áö-
ur fyrr aö fara á skiöi, fyrst einn
eöa meö öörum börnum, en siðan
meö nemendum minum um helg-
ar og i fritimum.
— Þiö hafiö þá öll fengiö mikla
æfingu í skiöaiþróttinni?
— Ekki skorti skiöabrekkurnar,
þvi aö sveitin er bæöi brött og
snjóþung. Ég steig t.d. á skiðin á
hlaöinu heima hjá mér og renndi
mér niður aö skólahúsinu og þar
og allt um kring voru hinar
ákjósanlegustu skiðabrekkur.
Viö höföum ekki neina tilsögn á
skiöunum, ef undan eru skilin tvö
stutt skiöanámskeið. En við feng-
um holla hreyfingu og ágæta
áreynslu i heilnæmu útiloftinu að
ógleymdri þeirri ánægju, sem viö
höföum af þessu öll, bæði börn og
fullorðnir. Stöku sinnum fórum
viö i reisur hátt til fjalla er gott
var veöur. Ég sakna alltaf þess-
ara gömlu góöu daga og samvist-
anna viö „gamla hópinn minn”.
Ræktun barnshugans
og ræktun lands
— Aöur en viö sleppum alveg
kennslunni: Hvaö heldur þú aö
þér hafi þótt skemmtilegast aö
kenna?
— Ég veit það nú varla. Ég var
eini kennarinn þarna, utan hvað
móöir min hjálpaði mér við söng
ov handavinnu stúlkna, sem pilt-
ar tóku reyndar dálitinn þátt i
lika, og eins þegar æfa þurfti
smáleikrit og undirbúa samkom-
ur. En þrátt fyrir aðstoð hennar
varð ég oft aö bjástra við að
kenna ýmislegt, sem ég kunni
næsta litið i sjálfur, svo sem leik-
fimi, smiðar og jafnvel söng. En
ég er næstum laglaus sjálfur, er
og hef alltaf verið hinn mesti
klaufi til handanna og álika slak-
ur iþróttamaður, svo menn geta
rétt imyndað sér, hvers konar
kennsla þetta hefur verið! Og þó
þótti mér hún skemmtileg. En ég
held raunar aö ég hafi haft mesta
ánægju af islenzkukennslunni.
Heldur finnst mér nú samt eftir
á, aö sú kennsla muni hafa verið
losaraleg. En viö höföum okkar
siöi viö islenzkunámiö, sem uröu
til svona smátt og smátt. Viö
byrjuðum t.d. strax að skrifa rit-
geröir, næstum jafnsnemma og
börnin byrjuöu að draga til stafs.
Um hverja helgi skrifuöum viö
hvert ööru bréf, eftir tilteknum
reglum. Þessi bréf voru siðan les-
in upp og rædd i lestrartima á
mánudögum. Til eru margir ár-
gangar af þessum skólabréfum .
og geyma þau sitt af hverju.
Viö geröum lika dálitið annaö,
sem ég varö seinna var viö, aö
ekki tiökaðist almennt. Við höfð-
um einn lestrartima i viku, sem
eingöngu var helgaöur kvæöa-
flutningi. Voru kvæöin þá ýmist
tekin úr námsbókunum sjálfum
eöa úr kvæðabókum i bókasafni
hreppsins, sem einmítt var til
húsa i sjálfri skólastofunni.
Þetta fór þannig fram, aö hver
og einn flutti sitt kvæöi frá
kennaraborði. Ég tók þátt i þessu
meö börnunum á jafnréttisgrund-
velli þannig aö ég sat i bekknum
hjá þeim, nema þegar að mér
kom. Svo var sungið á milli.
Einu sinni sem oftar kom
námsstjóri i heimsókn og varö
veöurtepptur. Hann tók þátt i ein-
um þessara kvæöatima og likaöi
vel og haföi orö á, hvaö börnin
gengu hiklaust til verks, yngri
sem eldri, þegar röðin kom aö
þeim, fyrirvaralaust skv. drætti.
— En búskapurinn, hvaö heldur
þú, að þér hafi veriö hugstæðast
þar?
— Sveitastörfin eru töluvert
fjölbreytt og oft spennandi t.d.
sauðburðurinn og svo heyskapar-
timinn.
En ef ég ætti að svara þvi beint,
hvaö mér hafi þótt skemmtilegast
viö búskapinn, þá voru það
ræktunarstörfin. Nú hagar að
vfsu svo til heima hjá mér, aö
ræktanlegt land utan túns er
næstum ekki neitt, svo maður
varö aö láta sér nægja að mestu
aö bæta það tún, sem fyrir var.
Viö brutum upp mest allt gamla
túnið á Brekku á þessum árum,
notuöum það til garðræktar og
sáöum svo i það grasfræi að
nokkrum árum liðnum. Mér var
þaö óblandin ánægja aö fylgjast
með hverri spildu, allt frá þvi að
hún var fyrst brotinmeð plógi og
herfi og þangað til henni var lok-
iösemsléttu túni. Framan af var
allt unniö meöhestum. Viö áttum
góöa og skemmtilega hesta og ég
á góöar minningar um samstarfiö
viö þá ferfættu vinnufélaga. Þaö
er kannski ekki svo auðvelt að
skilgreina ánægjuna af þessum
störfum fyrir þeim, sem ekki hafa
reynsluna, en hinir, sem reynt
hafa, munu skilja betur, hvaö fyr-
ir mér vakir, þegar ég segi aö
þetta hafi veriö sá þáttur búsýsl-
unnar, sem veitti mér mesta
starfsgleði og lifsfyllingu.
Það er skriftarárátta
i ættinni
— Þú gazt þess áöan, aö þú
hefðir löngum haft mörg járn I
eldinum og jafnvel of mörg stund-
um. Eitthvað af þvi hlýtur aö hafa
verið tómstundavinna?
— Já, þaö má sjálfsagt segja
þaö, og kemur mér þá i hug eitt
starf, sem búiö er aö fylgja mér
nokkuö lengi. Ég hefi um árabil
skrifað aö staöaldri i Austra, blaö
Framsóknarmanna á Austur-
landi, sem gefiö er út i Neskaup-
stað. Tómstundaiöja hefur þaö aö
sjálfsögöu veriö og i hjáverkum
unniö og mér þykir gaman að
skrifa, svo aö þess vegna geta
þessi blaöaskrif min með nokkr-
um hætti kallast skemmtivinna,
þótt ég á hinn bóginn geröi þetta
af skyldurækni og vegna þess, aö
ég taldi þörf á þvi.
Ég held aö árátta til skrifta sé
ættgeng hjá minu fólki. Móöir
min haföi ákaflega gaman af aö
skrifa og geröi talsvert aö þvi á
efri árum sinum. Faðir hennar
sömuleiðis. Ekki veit ég þó, hvort
hann skrifaði beint frá eigin
brjósti en hitt veit ég, að hann tók
sig til og þýddi danska reifara,
sem hann svo las upphátt fyrir
heimafólk sitt á kvöldvökum. Ég
á tvö blöð meö hans hendi, slitur
úr einni slikri þýöingu. Þar kem-
ur fram þýðing á orði, sem nú
hefur löngu verið þýtt á allt annan
veg.
Þaö er orðið hjúkrunarkona.
Sigurður afi minn þýöir þetta og
sjálfsagt alveg beint úr dönskunni
meö oröinu sjúkraþjónusta, sbr.
þær þjónustur sem þjónuöu
mönnum fyrrum, m.a. meö þvi aö
hiröa um klæönaö þeirra.
— Þú hlýtur aö hafa ort eins og
flestir aörir tslendingar, fyrst
skriftarárátta er i ætt þinni?
— Nei, þaö hef ég ekki gert — og
þó! Þegar haldnar voru
skemmtanir heima i sveit minni i
gamla daga þótti nauðsynlegt að
hafa þar um hönd gamanvisna-
söng. Ég hafði lært bragreglur
hjá Guðmundi Ólafssyni kennara
á Laugarvatni, sem kenndi okkur
Úr búskapnum. — Heyi ýtt aö hlööu, — þrjár systur fyrir æki. Ein
þeirra, Blesa, komst nokkuö á fjóröa áratuginn.
Kaupstaöarferö, — Mjóafjaröarbáturinn á heimleiö frá Neskaupstaö.
Ljósm. V.H.

Margrét Þorkelsdóttir og Vilhjálmur Hjálmarsson, Brekku I Mjóafiröi, nú til heimilis viö Asvallagötuna i Reykjavik
Timamynd Gunnar
„Ég hef lengi haft
f leiri j árn í eldinum en
skynsamlegt er...”
— segir Yilhjálmur Hjálmarsson mennta-
málaráðherra í þessu viðtali
Brekka IMjóafiröi. Myndin var tekin um 1960. Ljósm. Bj.Bj.

'
islenzkuna þar, og i krafti þeirrar
þekkingar barði ég saman
gamanbragi til söngs á samkom-
um Mjófiröinga. Textarnir þóttu
yfirleitt heldur lélegir, en söng-
konan, Jóhanna Svendsen frænka
máin, bætti úr þvi með liflegum
flutningi.
— Hefur þér þá aldrei dottiö i
hug aö leggja skipulega stund á
slika iðju, þó ekki væri nema i
tómstundum?
— Nei, mér er eiður sær, að þaö
hefur aldrei hvarflað að mér: En
einu sinni reyndi ég þó að yrkja
„alvörukvæöi”, eins og börnin
segja.
— Hvenær var þaö?
— Fyrir einum áratug eöa svo
átti ég óvenjulega margar feröir
á milli Mjóafjaröar og Norðfjarð-
ar. Er þá farið á vélbáti fyrir
Nýpu, sem er snarbratt fjall, þvi
nær ófært öllum nema fuglinum
fljúgandi. Þóer sagt, að farið hafi
verið um fjalliö eftir svokallaðri
Göngurák, jafnvel með hesta, en
þá sögu sel ég ekki dýrari en ég
keypti hana, enda er hún satt aö
segja meö nokkrum ólikindum.
En Göngurákin var lengi farin af
fótgangandi mönnum, þegar ná
þurftikindum úr þessum flugum.
En ekki var þaö hent lofthrædd-
um. Nema þetta sumar dundaði
ég viö þaö ferö eftir ferð aö yrkja
ljóö um fjallið og ömefni þess.
„í skriði var
hending........”
— Ferðalag þitt hefur veriö likt
og hjá Kolbeini Jöklaraskáldi,
eins og Stefán G. lýsir þvi:
„1 skriöi var hending, er
stefnið fram straukst,
og stuölar I áratogi.
— Nei, blessaöur vertu, þaö var
ekki nærri svona skáldlegt. Ég
var á vélbát, eins og áöur segir,
og undirleikurinn þvi mótorskell-
ir. Og ekki jók oliulyktin á róman-
tikina, nema siöur væri.
— En hvernig fór meö sjálfar
yrkingarnar?
— Hvernig fór? Ja, þær birtust i
jólabiaöi Austra einhvern tima
seinna. Ég man satt að segja ekki
hvaða ár það var.
— Má maöur fá aö heyra?
— Þvi ekki það. Þetta hefur
hvort sem er þegar á þrykk út
gengið ..„Ljóöið” er i fjórum
pörtum og ber samheitið:
Undir Nýpu.
Fles og Stapi.
Brýtur brimskafla
á brúnum þangkolli,
faldar fannhvitu
Fles.
En álengdar stendur
Arnarstapi,
lifhöfn loftfarenda.
Skansinn.
Ljómar i sólskini
lystugt grasið
og lokkar kindur.
En svo kemur vetur
og svell i gjótu
og svalur vindur.
Þá hima ráöþrota
hátt i fjalli
hungraöur kindur.
Göngurák.
1 geigvænum flugum
um gjótur og snasir
er Göngurák.
Aö voga sér þarna
á völtum fótum
þaö væri brák.
Þó gengið hafi
garpar fyrrum
þá Göngurák.
Mávurinn.
1 brúnsvörtum hamri
á blágrænni syllu
er bóliö hans.
Og aldan stigur
þar undir niöri
sinn ólma dans.
Og svæfir i fyrstu
en seinna vekur
sifjaliö hans.
— Attu ekki meira af svo góöu?
■ — Nei, þaö var dagsatt, sem ég
áöan sagöi. Þetta er min einasta
tilraun til alvarlegra yrkinga —
og árangurinn er nú ekki nema
þetta.
Til sannindamerkis um þaö,
hvaö mér er „stirt um stef” er
annars þessi saga:
Ég fór eitt sinn frá Seyöisfiröi
til Egilsstaöa yfir Fjaröarheiöi
meö snjóbil aö vetrarlagi. Þessi
bíll var ætlaöur til mjólkurflutn-
inga. Ég fékk pláss i mjólkurlest-
inni. Billinn var nýlega yfir-
byggöur og höfðu þau mistök á
oröiö, aö hljóödunkurinn haföi
lent þar inni. Ekki höföum viö
lengi ekiö, þegar svo heitt geröist
i lestinni, aö ég hélzt litt viö. Færi
var erfitt og vorum viö fulla þrjá
klukkutima á leiöinni. Til þess nú
aö halda lifi og viti i hitasvækj-
unni (ég giska á 50 gráður) tók ég
aö berja saman visu og hafði ekki
nema rétt lokið henni, þegar viö
náöum Egilsstöðum. Visan er
svona:
Þótt örg sé tiðin og ill
til jarðar
og ófært nærri á heiðinni,
þá senda þeir nýmjólk til
Seyðisfjarðar
og sjóða hana á leiðinni!
Þennan kveðskap sendi ég
útgerðarmanni bilsins, kaup-
félagsstjóranum á Egilsstöðum,
sem lét tafarlaust flytja hljóðkút-
inn á heppilegri stað!
Sniðgekk bannið
á bókum Halldórs
Laxness
— Þú hlýtur aðhafa veriö mikill
lestrarhestur i æsku, svo bók-
menntalega sinnaöur maöur sem
þú ert?
— Ekki fór nú sérlega mikiö
fyrir þvi. En ég varö vist mjög
snemma læs og man ekkert eftir
þvi, þegar veriö var aö kenna mér
þá iþrótt. Ég las heilmikiö sem
bam. Það var töluvert til af bók-
um heima og svo var bókasafn
hreppsins við hendina. Ég tók aö
mér aö sjá um Lestrarfélag Mjó-
firöinga áriö sem ég fermdist og
hef haft það á hend.i sHO/að segja
fram á þennan dag. Þaö er liklega
sú tómstundaiðja, sem lengst hef-
ur viö mig loöað. Ég eignaöist
ekki mikiö af bókum sjálfur, en
þaö var alltaf keypt töluvert inn i
safniö og þær bækur lásu menn
eftir þvi sem timi vannst til. Ég
fékk þannig töluvert mikið af
bókum i hendurnar og mér þótti
alltaf gaman að hagræöa þeim og
bjástra viö þær.
— En hvers konar bækur þótti
þér skemmtilegast aö lesa?
— Það er fljótsagt. Strax, þegar
ég fór aö velja og hafna hneigöist
hugurinn einkum að verkum inn-
lendra höfunda. Þaö fer ekkert á
milli mála, að ég haföi langmest-
ar mætur á bókum Halldórs Lax-
ness og Þórbergs Þóröarsonar.
En margir aörir islenzkir höfund-
ar þóttu mér einnig ákaflega
skemmtilegir. Af ljóbskáldum hef
ég haft mikið uppihald á þeim
Daviö og Jóhannesi úr Kötlum,
Tómasi, Steini Streinarr og Jóni
úr Vör, svo aö einhver dæmi séu
nefnd. — Og aðeins eitt nafn til
viðbótar: Stefán Jónsson.
Laxness var ekki vinsæll til
sveita og sumar stjórnir sveita-
bókasafnanna geröu samþykktir
um þaö i gamla daga að kaupa
ekki bækur hans. Ein slik sam-
þykkt var eitt sinn gerö i stjórn
Lestrarfélags Mjófirbinga. En ég
haföi einhvern veginn lag á þvi að
komast framhjá henni, enda eru
nú til i bókasafninu heima vel-
flestar bækur Nóbelskáldsins i
fyrstu útgáfu.
— Hefur þú ekki gaman af
feröalögum, eins og flestir, sem
alizt hafa upp viö hreint loft og
óspillta náttúru?
— Jú, mér hafa alltaf þótt
ferðalög skemmtileg. Ég var ekki
gamall, þegar ég fór að ferðast
fjaröa á milli, fyrst með móður
minni og siöan upp á eigin spytur.
Flestum börnum þykir gaman að
feröalögum og ég er enn svo
barnalegur, að mér finnst hvild
og upplyfting i þvi aö „bregða
mér bæjarleið” ef svo mætti
segja.
Framboðsferðirnar i Austur-
landskjördæmi þykja nokkuð
erfiöar og þátttakendur eru svona
misjafnlega hrifnir af þeim. Það
eru haldnar 13 sýningar og til-
brigöi eru — með leyfi aö segja —
fremur fátækleg. En ef ég á að
segja alveg dins og er, þá þykja
mér þessar reisur einnig hinar
ágætustu. Hins vegar eru þær
feröir næsta fáar, sem ég fer i
þeim tilgangi einum aö skemmta
mér. Flestar minar feröir eru
farnar i nánum tengslum viö
skyldustörfin en þær hafa verið
ánægjulegar engu ab siður.
,,En þeim gefst lika
mörg stundin..”
— Viö erufli nú búnir aö rabba
um hlutina á viö og dreif. Eigum
viö.ekki aö þrengja hringinn ofur-
litiö utan um verkefniö, tóm-
stundirnar?*—
— Já, það er kannski rétt að
reyna þaö. Og þá byrja ég meö
útilokunarabferöinni. Ég hef
aldrei farið i sumarfri. — Viö Páll
Þorsteinsson á Hnappavöllum er-
um aö visu ólikir um sumt, en eig-
um margt sameiginlegt: Bænda-
synir og bændur, kennarar, al-
þingismenn — og bindindismenn!
Alla ævi höfum við unnið útivinnu
aö sumri, en lengst af stundað
innisetur á vetrum. Viö ræddum
stundum sumarleyfin okkar á
milli. Og viö hristum höfuðin án
Framhald á bls. 39.
Félagsmál og tómstundir. Skólastjóri Húsmæöraskólans á Hallormsstaö, frú Guöbjörg Kolka,
og formaöur skólanefndar.
Hvað gera þau í tómstundunum? Greinaflokkur Hvað gera þau í tómstundunum? Greinaflokkur Hvað gera þau í tómstundunum? Greinaflokkur Hvað gera þau í tómstundunum? |