Tíminn - 25.05.1975, Qupperneq 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 25. mai 1975
Viðskiptakjörin 28-29%
lakari en í fyrra
A Kleifarvatni. Timamynd Gunnar
ískyggilegar
horfur
Þaö er staðreynd, sem ekki
verður komizt hjá að horfast i
augu við, að þjóðin mun enn um
hrið búa við mikla fjárhagslega
erfiðleika. Samkvæmt nýrri
skýrslu Þjóðhagsstofnunarinnar
eru viðskiptakjör þjóðarinnar nú
28—29% lakari en þau voru á
sama tima i fyrra. Verðlag á út-
flutningsvörum er nú 10—12%
lægri en þá, en verðlag á innflutn-
ingsvörum um 24—26% hærra.
Það ætti ekki að þurfa að útskýra
fyrir neinum, hversu mikið áfall
þetta er fyrir þjóðarbúið.
Þvi miður eru ekki horfur á að
þetta lagist i náinni framtið.
Þvert á móti bendir margt til
þess, að frekar geti stefnt til hins
verra. t þvi sambandi má m.a.
nefna það, að styrkir til sjávar-
útvegs hafa verið auknir i ýmsum
helstu samkeppnislöndum okkar,
t.d. Kanada, Bretlandi og Noregi,
jafnframt þvi sem tollar hafa
verið hækkaðir i sumum helztu
markaðslöndunum, t.d. á Spáni, i
Nlgeriu og Bretlandi. I löndum
Efnahagsbandalagsins hafa verið
teknir upp útflutningsstyrkir á
fiskafurðum. Siðast, en ekki sizt,
er svo það, að verðlag fer nú
lækkandi i Bandarikjunum á
ýmsum matvælum, sem helzt
keppa við fiskafurðir. Af öllu
þessu virðist mega ráða það, að
frekar megi búast við auknum
örðugleikum i fisksölumálum i
náinni framtið heldur en hinu
gagnstæða.
Nauðsynleg
varfærni
Meðan þannig er ástatt i efna-
hagsmálum þjóðarinnar, dugir
ekki annað en að reyna að draga
saman seglin og þrengja kjörin,
ef forðast á almennt hrun. Þetta
hefur rikisstjórnin reynt að gera,
en þó varlega, þar sem of mikill
samdráttur gæti leitt til atvinnu-
leysis, en það er sá vágestur, sem
reyna verður að forðast i lengstu
lög. Þess vegna verður ekki reynt
á þessu ári að koma á fullum við-
skiptajöfnuði út á við, þvi að það
mýndi óhjákvæmilega leiða til
stórfeílds atvinnuleysis. Hins
vegar verður að reyna að minnka
viðskiptahallann frá þvi sem
hann var á siðást liðnu ári. Það
verður heldur ekki reynt að
þrengjá lifskjörin i samræmi við
þá rýrnun, sem orðin er og fyrir-
sjáanlega verður i þjóðarbú-
skapnum vegna versnandi við-
skiptakjara. Sllkur samdráttur
hlyti einnig að leiða til atvinnu-
leysis. Þess vegna verður reynt
að hafa kjararýrnunina sem
minnsta, og þá einkum hjá þeim
lægstlaunuðu. Það myndi aðeins
gera illt verra ef reynt væri að
sigrastá vandanum I einu stökki.
Það yrði sannkallað heljarstökk.
Hér verður að fara i áföngum og
reyna að forðast að skapa nýjan
vanda, sem yrði jafnvel verri
þeim, sem reynt er að leysa.
Þetta er ekki sizt nauðsynlegt
fyrir þá að ihuga, sem deila á
rlkisstjórnina fyrir skort á rót-
tækni og djörfung.
Óraunhæfar
kröfur
Meðan vandi þjóðarbúsins er
slikur sem raun ber vitni, eru
allar meiriháttar kaupkröfur
óraunhæfar, þegar láglauna-
stéttirnar eru undanskildar. Þaö
myndi aöeins auka vandann, ef
fallizt yrði á slikar kröfur. Meðan
þjóðartekjurnar aukast ekki,
myndi siikt annað hvort leiða til
atvinnuleysis eða aukinnar
verðbólgu. Þetta verða samtök
launafólks að gera sér ljóst, þvi
að hagsmunir þess vcrða bezt
tryggðir með þvi að reynt sé jöfn-
um hönduj að hamla gegn at-
vinnuleysi og verðbólgu.
Af hálfu verkalýðssamtakanna
hafa nú verið gefin út fyrirmæli
um allsherjarverkfall 11. júni, ef
ekki hefur náðst samkomulag um
nýja samninga fyrir þann tima.
Það þarf ekki að vera neitt óeðli-
legt, þótt verkalýðssamtökin beiti
þessari hótun til að reyna að
hraða samningagerðinni. En for-
ráðamönnum hennar er það vafa-
laust jafnljóst og öðrum, að verk-
föll leysa engan vanda, og þó enn
siður, ef þau leiða til óraunhæfra
samninga. Þá verður vandinn
ekki aðeins meiri, heldur er þá
aukin hætta á atvinnuleysi, sem
verkalýðshreyfingin leggur þó
allt kapp á að forðast.
Aðalatriðið er nú að reyna að
láta kjaraskerðinguna verða sem
minnsta hjá hinum lægstlaunuðu,
eins og rikisstjórnin hefur leitazt
við að gera. Það þarf að vera
megintakmark samninganna nú.
Þvi verður vissulega veitt at-
hygli, hvort verkalýðssamtökin
móta kröfur sinar i' þessum anda,
eða hvort krafizt verður hins
sama fyrir alla, og jafnvel meira
fyrir þá hálaunuðu, eins og átti
sér stað við samningagerðina i
febrúar 1974.
Tillögur vinstri
stjórnarinnar
Fyrir réttu ári voru að byrja
þeir efnahagserfiðleikar, sem nú
er glimt við. Fyrstu mánuði
ársins 1974 stóðu yfir samningar
milli aðila vinnumarkaðarins um
nýja kjarasamninga. Eftir stutt
verkfall náðist i febrúarlok sam-
komulag um eina viðtækustu
kjarasamninga, sem hér hafa
verið gerðir. Samkvæmt þeim
hækkaði grunnkaup almennt
meira en ljóst var, að atvinnu-
vegimir gætu borið. Þetta var þó
aðeins annar þáttur þessarar
samningsgerðar. Hinn var sá, að
kaup láglaunastéttanna hækkaði
miklu minna en þeirra stétta,
sem betur voru settar.
Samningar þessir höfðu þvi i för
með sér stóraukinn ójöfnuð i
launamálum.
Vinstri stjórninni, sem fór með
völd á þessum tima, var strax
ljóst, að þessir samningar voru
óframkvæmanlegir, ef halda ætti
uppi atvinnu i landinu og komast
hjá óstöðvandi verðbólgu. Hún
lagði þvi fram á Alþingi i
máibyrjun frumvarp, sem fól það
I sér, að hækkanir samkvæmt
kaupgjaldsvisitölu væru
bannaðar i tiltekinn tima, og jafn-
framt yrði óheimilt á sama tima
að greiða meira en 20% grunn-
kaupshækkun, samkvæmt ný-
gerðum kjarasamningum. Sam-
kvæmt þessu var raunverulega
lagt til að hinir nýgerðu
samningar yrðu að verulegu leyti
ógiltir. Þetta taldi vinstri stjórnin
nauðsynlega aðgerð, ef atvinnu-
vegirnir ættu ekki að stöðvast.
Afstaða ASþýðu-
bandalagsins
Þegar þetta gerðist, átti
Alþýðubandalagið aðild að rikis-
stjórn, og er ekki betur vitað en
að allir þingmenn þess væru
frumvarpinu fylgjandi og
ráðherrar þess væru eindregnir
talsmenn þess. Þessi afstaða féll
liðsmönnum Alþýðubandalagsins
heldur ekki illa, enda fékk það
aukið traust i þingkosningunum,
sem fram fóru skömmu siðar.
Þess vegna hljóta menn að
undrast framkomu Alþýðubanda-
lagsins nú. Það liggur nú ljóst
fyrir, samkvæmt upplýsingum
Þjóðhagsstofnunarinnar, að svo
stórkostlega hafa viðskiptakjör
þjóðarinnar versnað á þessu eina
ári, að þau eru 28-29% lakari á
fyrsta ársfjórðungi ársins 1975 en
þau voru á fyrsta ársfjórðungi
ársins 1974. Þetta hefur óhjá-
kvæmilega haft i för með sér að
kjaraskerðingin verður að vera
meiri en gert var ráð fyrir i
frumvarpi vinstri stjórnarinnar I
mai i fyrra. Enþað er ekki aðeins,
aö forustumenn Alþýðubanda-
lagsins neiti að viðurkenna þessa
staðreynd. Nú heimta þeir ekki
aðeins ótakmarkaðar grunn-
kaupsgreiðslur samkvæmt kjara-
samningunum frá þvi i febrúar
1974, heldur lika fullar bætur
samkvæmt kaupgjaldsvisitölu.
Svona fullkomlega hafa þeir
breytt afstöðu sinni frá þvi i mai
1974.
Fyrir þessari breyttu afstöðu
sinni geta leiðtogar
Alþýðubandalagsins ekki fært
nein rök. Eina skýringin er sú,
að I mai 1974 var bandalagið i
stjórn, en nú er það utan stjórnar.
Flokkar hafa sjaldan vaxið af þvi
að haga stefnu sinni eftir þvi,
hvort þeir eru I stjórn eða
stjórnarandstöðu. Það á
Alþýðubandalagið lika eftir að
reyna.
Tjón Dana
Hér I blaðinu var nýlega skýrt
frá þeirri frásögn danskra blaða,
að danska rikið hefði á fjárhags-
árinu, sem lauk 30. marz sfðastl.
greitt um 2.5 milljarða danskra
króna I atvinnuleysisstyrki.
Miðað við að sú tala atvinnu-
leysingja sem nú eru skráðir i
Danmörku, héldist, yrði árleg
greiðsla rikisins vegna atvinnu-
leysisstyrkja um 5 milljarðar
danskra króna, eða næstum 140
milljarðar islenzkra króna.
Þótt þessar tölur séu háar sýna
þær aðeins litið brot af þvi tjóni,
sem atvinnuleysið veldur Dönum
um þessar mundir. Hið mikla
vinnutap danska þjóðarbúsins,
sem hlýzt af þvi að rúmlega 100
þúsundir vinnufærra manna
ganga atvinnulausir nemur að
sjálfsögðu margfaldri þeirri
upphæð, sem rikið greiðir i at-
vinnuleysisstyrki. Mesta tjónið,
sem hlýztaf atvinnuleysinu, er þó
tvimælalaust fólgið i þeim dapur-
legu andlegu áhrifum, sem fylgja
þvi, að vinnufúst fólk fær ekkert
verk að vinna, er samrýmist getu
þess og starfslöngun.
AAikið afrek
Það eru ekki aðeins Danir,
sem hafa búið við stórfellt at-
vinnuleysi að undanförnu. Þetta
gildir einnig um næstum allar ná-
búaþjóðir okkar i vestri og austri
að undanförnu. tsland má heita
næstum undantekning að þvi
leyti, að þar hafa allir getað haft
nóg að vinna, er þess hafa óskað.
Að þvi leyti hafa Islendingar
varizt kreppunni, sem nú fer um
löndin, betur en næstum flestar
þjóðir aðrar. í sannleika sagt, er
þetta mikið afrek, sem sjaldnast
er nægilega á lofti haldið, þegar
rætt er um stjórnarfarið i
landinu.
Þvi er ekki að neita, að það hef-
ur kostað verulegt átak að halda
uppi fullri atvinnu i landinu á
þeim krepputimum, sem hafa
rikt i heiminum um skeið. Það
hefur orðið að gripa til gengis-
fellinga og ýmissa fjárhagslegra
aðgerða annarra, sem hafa haft
nokkura kjaraskerðingu i för
með sér. Reynt hefur verið að
vega gegn þessari kjara-
skerðingu með þvi að bæta sér-
staklega hlut þeirra lægst-
launuðu. Þrátt fyrir þessar
aðgerðir, má fullyrða, að Is-
lendingar búa um þessar mundir
við betri kjör en þær þjóðir, sem
búa við sósialiskt hagkerfi. Það
er vissulega afrek að halda uppi
slfkum lifskjörum og fullri at-
vinnu á þeim tima, þegar stórfellt
atvinnuleysi hefur herjað flest
lönd.
Öngþveitið
í Bretlandi
Efnahagsástandið versnar enn
i Bretlandi. Samkvæmt siðustu
verðlagsskýrslum hefur verðlag
hækkað þar svo mikið siðustu sex
mánuðina, að það svarar til um
30% hækkunar á ársgrundvelli.
Þetta eru meiri verðhækkanir en
áður eru dæmi um þar I landi. Á
sama tima hefur atvinnuleysið
aukizt og sterlingspundið fallið.
Aðalorsök þessarar öfugþróunar
er óróinn á vinnumarkaðnum,
sem stafar m.a.' af skæruhernaði
einstakra ve.rkalýðsfélaga.
Margir gerðu sér vonir um, að
þetta myndi lagast, þegar rikis-
stjórn Verkamannaflokksins
tókst á siðastliðnu ári að ná sér-
stöku samkomulagi við heildar-
samtök verkalýðsfélaganna um
að kauphækkunum skyldi haldið i
hófi gegn þvi að komið yrði fram
tilteknum félagslegum umbótum.
Þetta samkomulag átti
meginþátt i þvi, að Verkamanna-
flokkurinn vann umtalsverðan
kosningasigur á siðastl. hausti.
Menn treystu þvi að samkomu-
lagið milli rfkisstjórnar hans og
verkalýðssamtakanna myndi
tryggja efnahagslega viðreisn.
Þvi miður hefur þetta ekki orðið
reyndin. Þrátt fyrir þetta sam-
komulag hafa einstök verkalýðs-
sambönd knúið fram miklu meiri
hækkanir en samkomulagið milli
rikisstjórnarinnar og heildar-
samtakanna hafa gert ráð fyrir.
Þrátt fyrir viðnámstilraunir
ýmissa helztu verkalýðs-
leiötoganna og sterkar viðvaranir
ráðherra Verkamannaflokksins,
heldur þessi skæruhernaður
áfram og samkomulag rikis-
stjórnarinnar við verkalýðs-
hreyfinguna verður meira og
meira hreint pappirsgagn.
Samtimis þessu gerist það i
Vestur-Þýzkalandi, að þar sjást
ótviræð merki um bata. Þar er
verkalýðshreyfingin samhent og
hefur þvi getað mótað markvissa
og hófsama heildarstefnu. Hún á
þvi meginþátt i hinu svonefnda
„þýzka undri” I efnahagsmálum.
1 Bretlandi eru skæruhernaður
ósamstæðrar verkalýðs-
hreyfingar hins vegar að leggja
efnahagslifið i rúst.
Byggðasjóður
Þrátt fyrir vaxandi efnahags-
öröugleika á flestum sviðum var
á nýloknu þingi reynt að tryggja
með ýmsum hætti áframhald
þeirrar byggðastefnu, sem hafin
var I tið rikisstjórnar ólafs
Jóhannessonar. Þingið ákvað
nýjar framkvæmdir i orkumálum
og það stórefldi byggðasjóð. í
umræðum, sem fram fóru i sam-
einuðu þingi um Framkvæmda-
stofnunina, upplýsti Tómas Árna-
son m.a., að samkvæmt þeim
lagaákvæðum, sem giltu um
byggðasjóð á árinu 1974, myndi
sjóðurinn ekki hafa getað lánað af
eigin fé á þessu ári nema 330
millj. króna. Með ákvörðun að
láta framlag rikissjóðs til
Byggðasjóðs nema 2% af útgjöld-
um á fjárlögum, mun Byggða-
sjóður geta lánað af eigin fé á
þessu ári um 1020 millj. króna.
Þetta er vissulega mikill áfangi i
byggðamálum.
Þ.Þ.