Tíminn - 06.07.1975, Qupperneq 18

Reynslan er
góður dómari
Allir aðalflokkar landsins rekja
rætur sinar til áranna 1916-1930.
Framsóknarflokkurinn og
Alþýðuflokkurinn voru báðir
stofnaðir 1916, og upp Ur þeim
tima mynduðustþausamtök, sem
stofnuðu Ihaldsflokkinn 1924, en
hann er raunar sami flokkurinn
og Sjálfstæðisflokkurinn. Komm-
Unistaflokkurinn var stofnaður
1930, en áður höfðu kommUnistar
verið eins konar deild innan Al-
þýðuflokksins. Alþýðubandalagið
er sprottið upp Ur KommUnista-
flokknum eins og kunnugt er.
Timabilið 1916-1930 er af þess-
um ástæðum merkilegt timabil i
þjóðarsögunni. Það er t.d. næsta
fróölegt að kynna sér það með til-
liti til þess, hvernig þær stjórn-
málastefnur, sem þá voru að
ryðja sér til rUms, hafa reynzt i
framkvæmd.
Slik athugun leiðir það ótvírætt
i ljós, að stefna Framsóknar-
flokksins hefur ekki aðeins staðizt
dóm reynslunnar, heldur er enn i
fullu gildi. Þeir flokkar, sem nU
eru viða i mestri sókn, byggja
stefnu sina á mörgum þeim stjón-
armiðum, sem hafa verið leiðar-
ljós Framsóknarflokksins frá
upphafi, eins og byggðajafnvægi,
dreifingu valds, samvinnu og
jöfnuði, sem tryggi andlegt og
efnalegt sjálfstæði sem allra
flestra einstaklinga. Framsókn-
arflokkurinn þarfnast þvi ekki
neins nýs hugmyndakerfis. Meg-
instefna hans er stöðugt i fullu
gildi, þótt framkvæmdaatriðum
verði aö breyta með tilliti til
breyttra aðstæðna.
Vorið hefur veriö kaldsamt og jaröargróður seinn aö taka viö sér, en biiskapur veröur ekki stundaöur á
tslandi nema meö þolgæöi og bjartsýni, og þegar á móti blæs huggar sveitafólk sig viö von um betri tið.
Og þótt sláttur hefjist siöar en i meðalári i sumar, vonum viö I lengstu lög aö heyfengur veröi góöur.
Myndin er af heyskap á Skaröi á Skarösströnd.
Traustasti
grunnurinn
Ýmsir nýir hlutir, sem nú eru
ráðgerðir á vettvangi byggða-
stefnunnar, eru vissulega lofs-
verðir. Þvi má hins vegar ekki
gleyma, að oftast reynist bezt og
notadrýgst að styrkja það, sem
fyrirer. Þetta gildir þá vitanlega
ekki sizt um þau fyrirtæki, sem
margar kynslóðir hafa byggt upp
með samstarfi og félagsrekstri i
viðkomandi byggðalögum. Þar
hefur vissulega verið lagður sá
grunnur, sem traustast er að
byggja á aukið starf.
Oft hefur það verið svo, að sam-
vinnufélögin hafa eflzt mest á
erfiðum timum. Þá hefur fólk
fundið og skilið bezt hve mikil-
vægt starf þeirra er. Þannig var
þetta á árunum eftir fyrri heims-
styrjöldina og á kreppuárunum
milli 1930-1940. Efling samvinnu-
félaganna væri ekki siður þýðing-
armikil nú fyrir almenning, þeg-
ar kreppir að á margan hátt. Þess
vegna má ekki hefta starfsemi
þeirra með óeðlilegum hömlum.
Þess er vert að minnast, að allt
það fjármagn, sem safnast hjá
samvinnufélögum, helzt varan-
lega I viðkomandi byggðalögum,
en verður ekki flutt þaðan. Það
heldur stöðugt áfram að ávaxtast
þar og verður komandi kynslóð-
um til vaxandi ávinnings. Þannig
tryggir uppbygging samvinnu-
félaganna varanlega byggða-
stefnu. Mikilvægt er að ibúar
dreifbýlisins geri sér þetta ljóst
og leggi sitt af mörkum til að efla
samvinnustarfið. Þá er ekki siöur
þýðingarmikið að opinberir
aðilar gefi þessu fullan gaum.
Úreltar stefnur
Hið sama verður ekki sagt um
stefnu Sjálfstæðisflokksins. Hún
fólst upphaflega i sem allra
mestu frjálsræði hinna svonefndu
sterku einstaklinga. Rikið átti að
skerða sem minnst athafnamögu-
leika þeirra. Einkaframtakið átti
að ' leysa allan vanda, og sam-
hjálpin og samstarfið á vegum
opinberra aðila eða félaga að
vera sem minnst. Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur hvað eftir annað
orðiö að hverfa að úrræðum
félagshyggju og samneyzlu, þvi
aö hömlulaust einkaframtak
leysir ekki hin sameiginlegu
vandamál.
Nákvæmlega hið sama er uppi
á teningnum hjá Alþýðuflokkn-
um. Hann trúði lengi vel á þjóð-
nýtinguna sem hina mestu sálu-
hjálp. Jafnaðarmenn hafa yfir-
leitt alls staðar hafnað henni, þar
sem þeir hafa komizt til valda.
Þegar Kommúnistaflokkurinn
kom til sögunnar, gekk hann enn
lengra i þjóðnýtingarmálunum en
Alþýðuflokkurinn. Hann hélt llka
fram miklu róttækari aðgeröum á
mörgum sviðum. Nú minnist arf-
taki hans, Alþýðubandalagið,
sjaldan orðið á þjóðnýtingar-
stefnuna, og er i mörgum málum
talsvert til hægri við Alþýðuflokk-
inn, eins og hann upphaflega var.
Áhrifamesta
stefnan
Það leiðir af þvi, sem hér hefur
verið rakið, að Framsóknarflokk-
urinn hefur siðustu sextiu árin
mótað islenzkt stjórnarfar meira
en nokkur annar flokkur. Hér hef-
ur ekki hafizt til valda sú ihalds-
stefna, sem Sjálfstæðsflokkurinn
eða fyrirrennarar hans beittu sér
fyrir i upphafi og fólst I þvi að
einkaframtakið ætti að drottna og
samneyzlan að vera sem minnst.
Hér hefur ekki hafizt til yfirráða
sú mikla þjóðnýtingarstefna, sem
fyrst Alþýðuflokkurinn og siðar
Kommúnistaflokkurinn beittu sér
fyrir. Hér hefur verið farið bil
beggja, einkaframtakiö fengið að
njóta sin innan hóflegra marka,
en samhjálp og samneyzla aukin
á mörgum sviðum, einkum til
stuðnings þeim, sem minna
máttu sin. Jafnframt hefur verið
haldið uppi margháttaðri starf-
semi til að viðhalda landsbyggð-
inni, eins og Framsóknarflokkur-
inn beitti sér einn fyrir i upphafi.
Þannig hefur það verið stefna
hans,sem haft hefur heilladrýgst
áhrif á stjórnmálaþróunina.
Þessi dómur reynslunnar má
vera Framsóknarmönnum öflug
hvatning um að halda áfram á
þessari braut, þvi að þótt árangur
sé orðinn mikill, stendur enn
margt til bóta.
Áróðurinn gegn
landbúnaðinum
Svo viröist sem ýmsir pólitiskir
lukkuriddarar hafi talið, og telji
enn, sigurvænlegt fyrir sig til
fylgisöflunar i þéttbýli að halda
uppi meiri og minni áróðri gegn
landbúnaðinum og þeim, sem
hann stunda. Sem betur fer hafa
ibúar þéttbýlisins yfirleitt sýnt
þann skilning, að þessi áróður
hefur borið tiltölulega litinn
árangur. Gleggsta dæmiðum það
er pólitiskt gengi Gylfa Þ. Gisla-
sonar, sem hefur flestum eða öll-
um stjórnmálamönnum fremur
reynt að afla sér fylgis á þennan
hátt, ólikt þvi sem fyrstu forustu-
menn Alþýðuflokksins, eins og
Ólafur Friöriksson, Jón Baldvins-
son, Sigurjón A. Ólafsson, Har-
aldur Guðmundsson og Vilmund-
ur Jónsson lögöu áherzlu á náiö
samstarf alþýðunnar til lands og
sjávar og studdu drengilega öll
helztu framfaramál land-
búnaðrins á sinum tima. Þá voru
það helzt ihaldsöfl og fjárgróða-
öfl, sem stóðu gegn landbúnaðin-
um, og birtist sá hugsunarháttur
nú afturgenginn i stjórnmála-
skrifum heildsalablaðsins VIsis.
Fordæmi Svía
Eitt helzta áróðursefnið gegn
landbúnaöinum er það, að niður-
greiöslur á vöruverði séu styrkir
til hans. öllum má þó ljóst vera,
sem nokkuð Ihuga þessi mál, að
þetta er hreinn hugarburður. Til-
gangur niðurgreiðslanna er að
koma I veg fyrir kauphækkanir,
sem myndu auka byröar á öllum
atvinnugreinum I landinu, og þvi
eru þær ekki frekar styrkir til
einnar atvinnugreinar en annarr-
ar. Niðurgreiðslur á verði lifs-
nauösynja er nú algeng efnahags-
ráðstöfun viða um lönd, og yfir-
leitt er þeim beitt til að greiða
niður verð á landbúnaðarvörum.
Ástæðan er sú, aö þær eru taldar
meðal helztu lifsnauðsynja, og
fátt er álitið hagkvæmara efna-
litlum neytendum en að verð
þeirra sé sem lægst. Sem dæmi
um þetta má nefna, að i siðast-
liðnum mánuði juku Sviar niður-
greiðslur á mjólk og ostum um 9
milljarða islenzkra króna, en alls
nema niöurgreiðslur Svia nú um
104 milljörðum islenzkra króna,
og ná þær aðallega til landbúnað-
arvara. Það er rikisstjórn sósial-
demókrata, sem heldur uppi
þessum niðurgreiöslum og telur
þær einn mikilvægasta þáttinn i
efnahagsaðgerðum sinum.
Gengið
og sjávar-
útvegurinn
En þótt niðurgreiðslur geti ver-
ið og séu réttmætráðstöfun, gildir
það ekki nema að vissu marki.
Meöal bænda hefur alltaf verið
nokkurótti við það, að þær mættu
ekki verða of miklar, eins og t.d.
þegar svo langt er gengið, að út-
söluverðiö er orðið lægra en það
verð, sem bændur fá fyrir fram-
leiðsluna. Þegar svo langt hefur
verið gengið, hefur það ekki verið
i samráði við þá.
Eins og hér hefur verið rakið,
er algerlega rangt, að niður-
greiðslur séu fremur i þágu
bænda en annarra. Það er álika
rangt og að halda þvi fram, að
gengislækkanir séu einungis
gerðar I þágu sjávarútvegsins og
séu styrkir til hans. Með þeim sé
verið að flytja svo og svo marga
milljarða til útgerðarinnar, eins
og Þjóðviljinn hefur stundum
veriðað reikna út. Gengislækkan-
ireru að sjálfsögðu gerðar vegna
þess, að þær þykja óhjákvæmi-
legar vegna þjóöarbúsins i heild,
og oftast eru þær þá afleiðing
öfugþróunar, sem ekki verður
skrifuð á reikning sjávarútvegs-
ins sérstaklega. Það er illt verk
og óþarft, þegar þannig er verið
að deila ómaklega á einstakar at-
vinnugreinar, enda hefur slik iðja
sem betur fer ekki reynzt gæfu-
samleg fyrir þá, sem mest hafa
ástundað hana.
Upphaf byggða-
stefnunnar
Siðustu árin hefur margt verið
rætt og ritað um byggðastefnu og
allir tjáö henni meira og minna
fylgi sitt. Sumir virðast jafnvel
halda að hér sé einhver alveg ný
stefna á ferð. Þvi fer vissulega
fjarri. A stjórnmálasviðinu rekur
byggðastefnan rætur sinar til
stofnunar Framsóknarflokksins,
þvi að það var i upphafi eitt aðal-
takmark hans að vinna gegn
óeðlilegum fólksflutningum úr
dreifbýlinu. A félagslegu sviði er
byggðastefnan miklu eldri. Það
má segja, að þar reki hún upphaf
sitt til þess að búnaöarfélögin og
samvinnufélögin voru stofnuð.
Með þeim var raunverulega hafið
viönám til að efla viðkomandi
héruð og byggðalög og treysta
blómlega afkomu þar. Fyrst og
fremst hefur þó hlutur samvinnu-
félaganna verið stór i þessum
efnum. í mörgum þeim byggða-
lögum, þar sem einkaframtakið
hefur gefizt upp eða talið arðvæn-
legri skilyröi annars staðar, hefur
það orðið hlutverk samvinnufél-
aganna ekki aðeins að annast
verzlunina heldur að styðja
margvislega aðra atvinnustarf-
semi, sem afkoma viðkomandi
kauptúna og héraða hefur byggt
á. Þannig er þetta enn i dag. Mjög
viða um landið eru samvinnu-
félögin sá burðarás, sem mest
veltur á.
Varasöm höft
Það leiöir af þeim kauphækk-
unum, sem nýlega hefur verið
samið um, að atvinnuvegirnir
verða að fá aukið rekstrarfé til
umráða. Annars gætu hækkanirn-
ar leitt til meiri eða minni stööv-
unar.
í þessu sambandi er vert að at-
huga það, að fá höft eru afkomu
þjóðarinnar hættulegri en þau,
sem beinast að þvi að takmarka
óeðlilega það starfsfé, sem at-
vinnuvegimir þurfa að fá til að
geta nýtt framleiðslumöguleika
sina til fulls. Með slikum höftum
er verið að leggja dauða hönd á
framtak einstaklinga og sam-
vinnufélaga i landinu. Það er
meira en litið ósamræmi i þvi að
tala hátt um nauðsyn þess að efla
framtak einstaklinga, en hneppa
svo atvinnurekstur þeirra sam-
timis I dróma strangra lánsfjár-
hafta.
Að undanförnu hefur staða við-
skiptabankanna þrengst, og þvi
er enn nauðsynlegtra en áður að
Seölabankinn fullnægi skyldu
sinni við atvinnuvegina. Or eðli-
legum lánum til þeirra má alls
ekki draga. Yrði það gert sam-
timis þvi og draga á úr fram-
kvæmdum rikisins og fjárfest-
ingasjóða, getur það ekki annað
en leitt til atvinnuleysis i landinu.
Þvi aðeins getur samdráttur i
opinberum framkvæmdum átt
rétt á sér, að jafnhliða sé reynt að
örva rekstur einstaklinga og
samvinnufélaga, svo að þannig
vinnist upp það atvinnutap, sem
leiðir af samdrætti opinberra
framkvæmda. Þetta getur vitan-
lega ekki orðið, ef einkarekstur-
inn og samvinnureksturinn er
samtimis settur i fjötra lánsfjár-
hafta.
Þess vegna þarf það að liggja
ljóst fyrir áður en hægt er að ræða
um einhvem samdrátt opinberra
framkvæmda i alvöru, að láns-
fjárstaöa atvinnuveganna veröi
frekar bætt en hið gagnstæða.
Það er eitt helzta stefnuatriði
núverandi rikisstjórnar að
tryggja atvinnuöryggið. 1 sam-
ræmi við það verður að móta
stefnuna i peningamálum. Eftir
megni verður að forðast höft, sem
þrengja að atvinnurekstrinum.
Þ.Þ.