Fréttablaðið - 23.04.2005, Blaðsíða 12

12 23. apríl 2005 LAUGARDAGUR
Smáþorskar komast
frekar af en þeir stóru að
öllu óbreyttu. Auknar
krókaveiðar á kostnað
botnvörpuveiða gætu
komið þorsknum til
bjargar.
Doktor Jónas Bjarnason efna-
verkfræðingur hefur um nokk-
urra ára skeið helgað fiskifræð-
inni starfskrafta sína og hallast æ
meir að kenningum um hneigð til
úrkynjunar í fiskistofnum. Hann
bendir meðal annars á margar
rannsóknir sem sýna þessa til-
hneigingu. „Þetta er flókið mál.
Grundvallaratriði er að sá fiskur
sem verður allt of snemma kyn-
þroska er oft horaður og ræður
varla við að mynda hrogn og koma
þeim frá sér. Þessi fiskur deyr
síðan og finnst ekki í gögnum.
Hann hefur samt sem áður komið
afkomendum frá sér. Þegar að því
kemur að átta ára þorskur hefur
hrygningu, líkt og áður var títt,
mætir hann þús-
undum afkomenda
þeirrar hrygnu
sem hrygndi fyrst
fjögurra ára göm-
ul. Það má enginn
við margnum.
Menn sjá þetta
vandamál ekki
skýrt og það er
venjulega miklu alvarlegra og
meira en menn grunar. Í aðdrag-
anda að hruni þorskstofna víða í
Norður-Atlantshafi hafa menn
tekið eftir því að lítill, horaður en
kynþroska fiskur verður áber-
andi. Þetta hafa vísindamenn séð í
Maine-flóa í Bandaríkjunum, í
Kanada, Norðursjó og víðar. Það
leikur enginn vafi á því í mínum
huga að hér er um úrkynjun að
ræða.“
Jónas segir að fyrir aðeins
fjórum árum hafi ábendingar um
þetta þótt sérviska og afskipta-
semi af hálfu Hafrannsóknastofn-
unarinnar. „Nú hafa menn viður-
kennt að það sé nauðsynlegt að
rannsaka þetta í fullri alvöru.
Menn takast á um það hversu al-
varlegur vandinn sé en enginn
deilir um það lengur að hann sé
fyrir hendi.“
Rangar áherslur í veiðiskap
Jónas segir engan vafa leika á því
að vandinn sé til kominn vegna
veiða eða veiðiaðferða sem notað-
ar eru til að ná stærstu fiskunum
úr sjónum. „Þegar mögulegir
stórfiskar eru veiddir upp á smá-
fiskastigi með netveiðarfærum
eins og dragnót og trolli er hleypt
í gegnum möskvana smáfiskum
sem fyrr verða kynþroska. Jafn-
aldrar þeirra sem stærri eru
lenda í netinu og eru veiddir upp.
Það hefur verið sannað með til-
raunum að ekki þurfti nema fjór-
ar kynslóðir til að sjá umtalsverð-
ar neikvæðar breytingar. Kyn-
þroskaaldurinn lækkar. Þetta er
viðbragð náttúrunnar við álagi
sem meðal annars felst í því sem
ég kalla rangveiði en ekki of-
veiði.“
En hvað skyldi Jónas halda um
þá kenningu að lítill og ræfilslegur
þorskur sé fyrst og fremst til
marks um fæðuskort í hafinu og
við þær aðstæður beri einfaldlega
að veiða fisk sem drepst hvort eð
er? Þetta er til að mynda skoðun
Jóns Kristjánssonar fiskifræðings.
„Þetta er flókið,“ segir Jónas. „Ef
takast mætti að velja út þann fisk
sem aldrei verður stór hvort eð er
mætti vel hugsa sér að beita þess-
ari aðferð. Hann á eftir að drepast
eftir hrygningu eða í hrygningu og
er engum til gagns. Vandinn er
bara sá að innan um þennan smá-
fisk eru jafnstórir fiskar sem
verða mjög stórir vegna erfðaeig-
inleika sinna og ættu að verða for-
eldrar til framtíðar.“
Ekki aðeins fæðuskortur
„Menn hafa ekki leyst þennan
vanda,“ segir Jónas. „Mín skoðun
er sú að leyfa ætti miklu meiri
krókaveiðar. Tilviljun ræður því
hverjir bíta á önglana og eins lík-
legt að það komi vel ættuðum
þorskum til góða sem við viljum
vernda. Hvers vegna þetta hangir
svona saman er flókið mál. Fiskur
sem verður mjög snemma kyn-
þroska gengur í fyrsta lagi mjög
nærri sér líffræðilega. Mjög mik-
il orka fer í sjálfan kynþroskann
og undirbúning hrygningar. Hold
hans verður rýrt því hann ræður
illa við að mynda hrognin. Í öðru
lagi má segja að fiskur sem er far-
inn að taka þessum breytingum
ruglist í ríminu. Hann fer út af
ætisslóð og leitar upp að landi á
Neðri deild spænska þingsins hefur
samþykkt lagafrumvarp sem mun heim-
ila samkynhneigðum að ganga í hjóna-
band og ættleiða börn. Búist er við því
að efri deildin muni einnig samþykkja
frumvarpið á næstunni. Spánverjar
munu þá fylgja Belgum og Hollending-
um í þessum efnum. Talsmaður Páfa-
garðs hefur gagnrýnt spænsk stjórnvöld
og hvetur þau til að samþykkja ekki svo
„vond lög“.
En hvernig er þessu háttað hér á
landi?
Árið 1996 voru sett lög á Alþingi um
staðfesta samvist en þau gáfu samkyn-
hneigðum í sambúð sömu réttindi og
hjónum ef frá eru talin réttindi til ætt-
leiðingar og tæknifrjóvgunar. Sýslumað-
ur eða löglærðir fulltrúar þeirra geta
framkvæmt staðfestinguna en hún
getur ekki farið fram í kirkjulegri vígslu.
Hvernig tekur íslenska kirkjan þessari
þróun?
Að sögn Öddu Steinu Björnsdóttur,
verkefnastjóra upplýsingamála hjá Bisk-
upsstofu, eru skiptar skoðanir um þetta
innan kirkjunnar. Kirkjan heimilar ekki
hjónavígslu samkynhneigðra en miklar
umræður eru um málið og nú síðast
ræddi Prestafélag Íslands við Félag að-
standenda samkynhneigðra. Á þeim
fundi var samþykkt ályktun um að end-
urskoða hjónavígsluritúalið svo það
gæti gilt bæði fyrir samkynhneigða og
gagnkynhneigða. Á vegum kirkjunnar
starfa starfshópar sem skoða þessi mál.
Ísland í samanburði við önnur lönd
Árið 1989 heimiluðu dönsk stjórnvöld
staðfestingu á samvist samkynhneigðra
fyrst allra þjóða en hin Norðurlöndin
voru mislengi að taka þessa heimild
upp. Árið 2002 voru sett lög í Svíþjóð
sem heimila samkynhneigðum að ætt-
leiða börn og í Danmörku geta lesbíur
nú farið í tæknifrjóvgun.
Hvar stendur málið nú?
Ásta Möller, þingmaður Sjálfstæðisflokks-
ins, sagði boltann vera hjá kirkjuyfirvöld-
um. Ágúst Ólafur Ágústsson, varafor-
mannsframbjóðandi hjá Samfylkingunni,
er hlynntur algörum jöfnuði á stöðu
samkynhneigðra og gagnkynhneigðra.
Sambúð í stað hjónabands
FBL–GREINING: HJÓNABÖND SAMKYNHNEIGÐRA
Ærin Þula í Norðurhlíð í Aðaldal
bar í vikunni tveimur hrútum og
þremur gimbrum og eru öll lömb-
in við ágæta heilsu. Þula er sex
ára og hefur alls borið 21 lambi en
af þeim hafa 16 komist á legg. Eitt
vorið átti hún ekki nema tvö og lét
sig þá ekki muna um að taka það
þriðja í fóstur.
Ábúendur í Norðurhlíð eru
Agnar Kristjánsson og Elín Kjart-
ansdóttir. - kk
FIMM LÖMB OG FIMM BÖRN Jakob Ágúst Róbertsson, Katrín Sylvía Brynjarsdóttir,
Agnar Daði Kristjánsson, Linda Elín Kjartansdóttir og Sölvi Reyr Magnússon komu í sveit-
ina til að hjálpa afa og ömmu við sauðburðinn. Hundurinn heitir Kvistur.
Fimmlembingar í Aðaldal
Fisktegund Hópur eða Tímabil Lækkandi aldur Tilvísanir
undirstofn og kynþroski
ÞORSKUR NA-Atlantshaf 1932-1938 Já Heino o.fl.
2002
Georgsbanki 1970-1998 Já Barot o.fl.
2004
Maine-flói 1970-1998 Já Barot o.fl.
2004
Labrador 1981-2002 Já Olsen o.fl
Nýfundnaland 2004
Syðri 1971-2002 Já Olsen o.fl.
Miklibanki í vinnslu
St. Pierres 1972-2002 Já Olsen o.fl.
banki í vinnslu
SKARKOLI Norðursjór 1957-2001 Já Grift o.fl.
2003
SKRÁPLÚRA Labrador 1977-1999 Já Barot o.fl.
Nýfundnaland 2004
NIÐURSTÖÐUR ÚR NOKKRUM SAMFELLDUM RANNSÓKNUM Á
ÞRÓUN KYNÞROSKAALDURS
JÓHANN HAUKSSON
BLAÐAMAÐUR
FRÉTTAVIÐTAL
ÁSTAND ÞORSKINS
JÓNAS BJARNA-
SON
Hætta á úrkynjun
með stórfiskaveiði
SJÓMENN AÐ STÖRFUM Í TOGARA „Mér sýnist ákjósanlegt að fara að dæmi Færeyinga og veiða sem mest á króka. Stórútgerðir ættu að flytja
fiskveiðarnar frá stórum botnvörpuskipum yfir á línuveiðara, sjálfum sér og þorskinum til hagsbóta þegar til framtíðar er litið,“ segir Jónas.
SAMKYNHNEIGÐIR ÞRÝSTA Á AÐ FÁ
RÉTTINDI TIL JAFNS VIÐ AÐRA