Fréttablaðið - 02.10.2005, Page 54

Duftker Franz Stavarssonar,aldraða mannsins sem legiðhafði örendur í íbúð sinni í
hálfan mánuð eins og Fréttablaðið
sagði frá fyrir skömmu, verður
jarðsett í Lágafellskirkjugarði í
Mosfellsbæ. Þessi ákvörðun var
tekin eftir að systir Franz og dótt-
ir hennar komu hingað til lands til
að kveðja bróður og frænda
hinstu kveðju.
Sá kafli ævisögu Franz, sem
greint var frá í Fréttablaðinu,
vakti mikla athygli. Fyrri hluti
lífssögu hans er ekki síður áhuga-
verður og varpar trúlega ljósi á
hvers vegna hann kaus að lifa sem
sérlundaður einfari eftir að hann
kom hingað 1958 ásamt fleiri
flóttamönnum frá Balkanskaga.
Jafnframt kann hann að skýra
hvers vegna gamli maðurinn lenti
svo algjörlega utangarðs í kerfinu
að það þurfti meira að segja að
heyja harða baráttu til að hann
fengi ellilaun.
Það var árið 1989, sem Haf-
berg Þórisson, garðyrkjumaður í
Lambhaga, tók Franz upp á arma
sína. Hann hafði þá dvalið hér síð-
an 1958, við misjafnan kost. Þegar
Hafberg hitti hann fyrst reyndist
hann búa í hitaveitukompu í Mos-
fellsbæ, sem var svo þröng að
hann varð að sofa í garðstól. Áður
hafði margt góðra manna og
kvenna í Mosfellsbæ aðstoðað
Franz með ráðum og dáð, en hann
lenti þó á hálfgerðum vergangi.
Góðir tímar
Hjá Hafberg bjó Franz og vann
samviskusamlega fyrir sínum
launum þar til að hann var kominn
á 68. aldursár árið 2003. Þá lét
hann af störfum að eigin ósk.
Hann reyndist þá vera algerlega
utangarðs í félagsmála- og trygg-
ingakerfinu. Hilmar Einarsson
leigði honum íbúð og saman lögðu
Hilmar og Hafberg allt af mörk-
um sem þeir gátu til að hjálpa
gamla manninum. Þeir ræddu
margoft við félagsþjónustuna í
Grafarvogi til að fá aðstoð, þó
ekki væri nema heimahjúkrun
eða félagslega aðstoð af einhverju
tagi þar sem Franz væri orðinn
svo lasburða. Það bar ekki þann
árangur sem þeir höfðu vonast
eftir. Monika Baldursdóttir, eigin-
kona Hilmars gerði tilraun til að
fá aðstoð borgarstjórans í Reykja-
vík, en fékk þau svör hjá ritara að
þess konar mál ættu ekki heima á
borði hans.
Franz var orðinn mjög veikur
undir það síðasta og lést í íbúð
sinni í ágúst.
Systir hans og systurdóttir
komu til landsins í síðustu viku.
Þegar þær fóru í gegnum búslóð
gamla mannsins kom í ljós að ævi-
sögu hans má lesa í grófum drátt-
um af fjölda bréfa sem hann hafði
geymt, sum hver í áratugi.
Flúði undan herskyldu
Franz flúði frá Júgóslavíu árið
1955 eftir að hann hafði verið
kvaddur til herþjónustu tvítugur
að aldri. Henni átti hann að gegna
í 3-5 ár. Nokkrir ungir menn tóku
sig þá saman, þeirra á meðal hann
og bróðir hans, og lögðu á flótta
eftir að hafa fengið kvaðningu.
Þeim tókst að komast yfir landa-
mærin til Ítalíu. Í einu bréfa móð-
ur hans kemur fram að hún hafi
rætt við einn félaga hans sem
flúði með honum og fer sá yfir at-
burðarásina. Þar segir að lögregl-
an hafi náð Franz á landamærun-
um, en félögum hans tekist að
frelsa hann svo að hann komst
yfir. Á Ítalíu dvaldi Franz í flótta-
mannabúðum í þrjú ár.
Þaðan reyndi hann að komast
til Ástralíu, ásamt bróður sínum,
en varð þá fyrir dapurlegri
reynslu. Þetta var á tímum
berklaveikinnar og þurfti fólk að
hafa með sér lungnaröntgen-
myndir til að sanna heilbrigði sitt
þegar það fór milli tiltekinna
landa. Maður, sem dvaldi í flótta-
mannabúðunum samtímis Franz,
var með berkla og gat því ekki
komist burt á eigin gögnum. Hann
stal því skjölum Franz sem var
heilbrigður, og komst á þeim til
Ástralíu. Eftir sat Franz, algjör-
lega skilríkjalaus.
Á togara til Íslands
Ekki er ljóst hvert leiðir hans lágu
eftir þetta. Af bréfum sem fund-
ust í fórum hans má ráða að hann
hafi komið hingað frá Þýskalandi
með því að komast á togara sem
sigldi til Íslands. Hann var í
skamman tíma til sjós, en fór síð-
an að vinna á Álafossi.
Af skrifum móður hans, sem er
nú látin, má sjá að hann bjó á
Miklubraut 62 fyrstu árin eftir að
hann kom hingað. Systir Franz og
dóttir hennar skoðuðu meðal ann-
ars þá staði sem hann dvaldi á hér.
Þá hittu þær fólk í Mosfellsbæ
sem hafði þekkt Franz og verið
honum einstaklega gott.
„Hann hafði lítið látið fjöl-
skyldu sína vita af sér,“ segir Haf-
berg, sem hýsti systur og systur-
dóttur Franz þá daga sem þær
dvöldu hér. „Þessi systir hans
mundi eftir honum, en hún var níu
ára þegar hann flúði undan her-
skyldunni. Hún hafði alla tíð
áhyggjur af honum, hvar hann
væri niður kominn og hvernig
honum liði. Hún ákvað svo að
koma hingað til að spyrjast fyrir
um hvernig honum hefði liðið og
við hvaða aðstæður hann hefði
búið. Ég sagði henni að hann hefði
verið glaður og nægjusamur.
Franz virðist hafa skrifað
mömmu sinni nokkrum sinnum,
en stopult. Hún skrifaði honum
hins vegar mjög mörg bréf og þau
eru öll til. Hann hélt til haga öllum
bréfum sem hann fékk, meðal
annars sem hann fékk meðan
hann dvaldi í flóttamannabúðun-
um á Ítalíu 1955. Líka má finna
bréf frá bróður hans sem komst
til Ástralíu, en hann bauð Franz
ítrekað að borga fyrir hann farið
ef hann kæmi til Ástralíu. En hann
fór aldrei í það ferðalag.
Hafberg segir að ýmislegt
merkilegt hafi komið í ljós þegar
systir Franz og dóttir hennar fóru
að glugga í ýmis gögn. Til dæmis
að Franz hafði farið til Júgóslavíu
1967. Þar hafi hann farið í læknis-
skoðun og fengið ný heilsufars-
gögn. Hann hafi hins vegar ekki
látið neinn vita að hann væri í
landinu, hvorki móður sína né
systkini.
Mamma hans skrifar síðasta
bréfið tveimur mánuðum áður en
hún deyr. Í því segir hún: „Viltu
skrifa okkur eða hringja í okkur.
Ég er orðin blind og er að fara að
deyja.“ Þetta er allt sem stendur í
bréfinu sem hún hefur greinilega
skrifað sjálf þótt hún væri búin að
missa sjónina.
Ættingjar Franz tóku bréfin
hans og aðra persónulega muni
heim með sér.
Til félagsmálaráðherra
Hafberg og Hilmar sögðu ekki
skilið við málefni gamla mannsins
þótt hann væri allur. Í vikunni
sem leið héldu þeir á fund Árna
Magnússonar félagsmálaráð-
herra.
„Við vildum bara kynna honum
þetta mál í þeirri trú að hann gæti
séð til þess að svona lagað kæmi
ekki fyrir aftur,“ segir Hafberg.
Hann segir að ráðherra hafi tekið
þeim mjög vel og farið rækilega í
gegnum mál Franz með þeim.
„Hann spurði okkur hvort við
vildum að það yrði rannsakað eða
farið í gegnum það. Við völdum
síðari kostinn, því við viljum ein-
ungis vekja athygli félagsmálayf-
irvalda á því hvernig getur farið
fyrir gömlu fólki sem á ekki ætt-
ingja og einangrast í samfélaginu
til dauðadags. Lög um félagsþjón-
ustu sveitarfélaga kveða skýlaust
á um að félagsþjónustan eigi að
grípa inn í mál af þessu tagi, en
við töluðum fyrir daufum eyrum í
Grafarvogi. Því fór sem fór.“
Hafberg fékk krufningar-
skýrslu Franz Stavarssonar senda
nú í lok vikunnar. Hún verður
send óopnuð til ættingja hans.
jss@frettabladid.is
22 2. október 2005 SUNNUDAGUR
Júgóslavneskur flóttama›ur
utangar›s á Íslandi
Franz Stavarsson, aldra›i ma›urinn sem haf›i legi› örendur í íbú› sinni í hálfan mánu› flegar hann fannst,
var fyrrum flóttama›ur undan herfljónustu í Júgóslavíu. Margt hefur sk‡rst var›andi æviferil hans eftir a›
hann lést.
ÆTTINGJAR FRANZ Ana Stavar systir Franz og dóttir hennar, Sonja, dvöldu í Lambhaga hjá Hafberg Þórissyni, vini Franz, þegar þær komu til að ganga frá dánarbúi bróður síns og frænda.
VINIR Hafberg Þórisson og Hilmar Einarsson, vinir Franz, með duftkerið sem jarðsett
verður í Lágafellskirkjugarði í Mosfellsbæ.
FRANZ STAVARSSON Þannig leit
hann út á yngri árum, maðurinn sem
endaði erfiða ævi sína hér.