Tíminn - 11.04.1976, Blaðsíða 19

Sunnudagur 11. apríl 1976.
TÍMINN
19
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvænidastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Ritstjórn-
arfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Auglýsingastjóri:
Steingrimur Glslason. Ritstjórnarskrifstofur I Edduhús-
inu við Lindargötu, simar 18300 — 18306. Skrifstofur I
Aðaistræti 7, simi 26500 — afgreiðsiuslmi 12323 — aug-
lýsingaslmi 19523. Verð I lausasölu kr. 50.00. Askriftar-
gjald kr.lC00.00 á mánuði. Blaðaprenth.f.
Snyrtilegrí þorp og bæi
Til skamms tima var nauðalitið um fullgerðar
götur i þorpum landsins og hinum minni bæjum.
Fólkið varð að ösla forina i vætutið, og vindaði að
ráði i þurrviðri, þyrlaðist upp ryk, sem fyllti vit
vegfarenda og smaug inn i núsin.
Fyrir nokkrum árum vaknaði mikill áhugi á þvi,
bæði meðal sveitarstjórnarmanna og almennings i
slikum plássum, að binda enda á þetta ófremdará-
stand með samstilltu átaki. Bundust menn samtök-
um um þetta verkefni, þar sem það hentaði, og
gerðu áætlanir um framkvæmdirnar. Var þó sums
staðar á landinu við mikla erfiðleika að etja, þvi að
nothæf möl i varanlegt slitlag var torfengin, nema
þá hún væri sótt langar leiðir. Eigi að siður var
þetta nauðsynjaverk hafið mjög viða á landinu, og
fundu allir muninn, þegar gengið hafði verið til
fullnustu frá fyrstu götunum i þorpinu þeirra eða
bænum.
Nú er hætt við, að þær fjárhagsþrengingar, sem
að hafa steðjað, verði þröskuldur i vegi margvis-
legra framkvæmda viða um land, eins og hefur
raunar þegar sýnt sig. Er það dapurlegt, ef sá eld-
móður, sem kveikti svo viða nýja trú á heimahag-
ana á vinstristjórnarárunum og hratt af stað hinum
mestu framkvæmdum i sögu margra byggðarlaga
við sjávarsiðuna, kulnar af þessum sökum. Það
væri óbætanlegt tjón, þvi að hugarfar fólks og við-
horf þess er undirstaða alls annars. Af þessum or-
sökum, meðal annars, verður i lengstu lög að leitast
við að halda fram hinni miklu uppbyggingu, sem
hófst upp úr 1970.
Fullkomin gatnagerð er náttúrlega ekki meðal
þeirra framkvæmda, sem segja má, að gefi beinan
arð, likt og hitaveitur og annað fleira. En gatna-
gerðin er aftur á móti heilbrigðismál og þrifnaðar-
ráðstöfun, og hún er frumskilyrði þeirrar snyrti-
mennsku, sem miklu ræður um hug fólks og viðhorf
til sérhvers bæjar og þorps, bæði aðkomumanna og
það, sem mikilvægara er: Þeirra, sem þar ala aldur
sinn.
Það er ekki sizt þessum rökum stutt, að fullkomin
gatnagerð er eitt þeirra mála, sem hlýtur að vera
mjög ofarlega á athafnaskrá i mörgum kauptúnum
og kaupstöðum, sem ekki hafa enn náð þvi að ganga
til hlitar frá viðunandi miklum hluta gatnakerfis
sins. En með þvi að gatnagerðin er kostnaðarsam-
ari en svo, að mikið verði gert á skömmum tima
með þeim fjármunum, sem sveitarstjórnir hafa af-
lögu á fáum misserum, verða þeir, sem fyrir-
gréiðslu ráða á þessu sviði, að hafa skilning á nauð-
syn sveitarfélaga, sem dregizt hafa aftur úr i þessu
efni, að rétta hlut sinn sem fyrst.
Enn er þeim hluta vegafjár, sem ætlað er til
gatnagerðar i þéttbýíi, að mestu leyti úthlutað
eftir höfðatölureglu, i stað þess að láta það ráða,
hve mikið er ógert og hversu þörfin er brýn. Það eru
af eðlilegum ástæðum oftast fremur fámenn byggð-
arlög, sem lakast eru á vegi stödd með gatnagerð-
ina, og það er auðvitað megnt ranglæti gagnvart
þeim að taka ekki fullt tillit til sliks. Það eru einmitt
þau, sem mestu þurfa til að kosta hlutfallslega, ef
kippa á gatnakerfinu i lag, meðal annars vegna
þess, að allar framkvæmdir verða dýrari og dýrari
með hverju ári, auk þess sem þau hafa úr minna að
spila en fjölmennari staðir. Þetta ber að viðurkenna
til fullnustu. Það er eitt sporið á leiðinni til jafnrétt-
isilandinu. — JH
Áhrif sviptinganna í Kína:
Ófyrirsjáanleg enn
og vafasamt að þeim
sé að fullu lokið
RÓTTÆKARI armur
kinverska kommúnistaflokks-
ins hefur nú unnið nokkúrn
sigur á frjálslyndari öflum
innan hans, með þvi að koma
frá völdum varaforsætisráð-
herra landsins, Teng
Hsiao-ping, sem jafnframtvar
varaformaður kommúnista-
flokksins og yfirmaður her-
ráðs Kina.
Útskúfun Tengs er árangur
tæplega þriggja mánaða
harðrar baráttu róttækra gegn
honum, en þegar forsætis-
ráðherra landsins, Chou
En-lai, lézt i janúar, stóð Teng
þvi næstur að verða eftir-
maður hans. Herferð róttækra
byggðist að mestu á þvi, að
Teng hefði gert sig sekan um
að greiða götu kapitalismans i
Kina og væri stefna hans
þannig ekki samrýmanleg
kenningum Maós formanns.
ÞETTAer ekki i fyrsta sinn,
sem róttækir í Kina beina sjót-
um sinum að Teng, þvi á árinu
1962 kom til deilna milli nans
og Maós, sem leiddu tii þess,
að Teng var ýtt til hliðar og
hann neyddur til að segja af
sér öllum flokksembættum.
Þá stdð útskúfun hans um sjö
ára skeið, en á árunum 1973 og
1974 var orðið greinilegt, að
stjarna hans hafði risið á ný. I
janúar 1974 var hann reyndar
kominn til fullra valda aftur,
því þá hafði hann veriö
skipaður varaforsætis-
ráðherra og átti sæti i stjórn-
málanefnd kinverska
kommúnistaflokksins.
Ekki losnaði Teng þó við
þann blett, sem á hann kom,
þegar hann missti embætti
sin, þvi nú hefur honum verið
vikið frá aftur fyrir sömu
sakir og þá.
ÞESSI sigur róttækra innan
flokksins er þó ekki alger, þvi
skipun Húa Kúó-feng i
embætti forsætisráðherra og
varaformanns flokksins,,gerir
hann nokkuð blandinn. Það
verður þvi að draga f efa, að
gli'munni milli róttækra og
frjálslyndra i Kina sé lokið,
þótt einum áfanga hafi veriö
náð. Segja má, að róttækir
hafi unnið nokkuð á og vopna-
hlé ríki nú um sinn, en hvað
framtiðin ber i skauti sér er
ekki gott að segja.
EN milli hvaöa afla stendur
þá þessi styr? I orði kveðnu
eigast þarna við róttækir og
frjálslyndir, eða með öðrum
orðum þeir, sem viðhalda
vilja „hreinleika kenn-
ingarinnar” i stjórnarfari
Kina, gegn þeim, sem telja
árangurinn meira virði en
aðferöirnar.
Tneg hefur verið nokkurs
konar persónugervingur
þeirra síðarnefndu, sem
margir vilja jafnframt auka
lýðræði i Kina. Lét Teng
meðal annars eitt sinn hafa
eftir sér, að öllum aðferðum
væri hægt að beita, þvi ekki
skipti máli, hvort kötturinn er
svartur eða hvitur, ef hann
aðeins veiddi mýsnar. —
Einmitt þessi athugasemd átti
nokkurn þátt i útskúfun hans
hið fyrra sinn.
ÞAÐ er þó villandi að draga
menn i dilka I Kina með svona
skýrum linum, þvi orsakir
átakanna og eðli þeii'ra er
mun margflóknara en svo, að
hægt sé að skipta þeim i tvo
flokka. Um margt eru atriði
þar á huldu, bæði vegna erfið-
leika á uppiýsingaöflun i Kina,
svoog vegna þess, hve fjarlæg
öll málefni Kinverja og
Itauðir varðliðar létu mikið að
sér kveða á fyrstu árunum og
áratugunum eftir menningar-
byltinguna i Kina. Róttæku
öflin starfa þar enn á svip-
uðum forsendum og nú hafa
þau unnið nokkurn sigur, þó
ekki endanlegan.
hugsanagangur þeirra er okk-
ur.
Ljóst er þó, að sterkur
þáttur óánægjunnar i Kina nú
er sú afstaða yngri manna
þar, að þeirra hlutur i stjórn
landsins sé langt frá þvi að
vera rétlátur. Leiðtogar
kommúnistaflokksins, og þar
með þjóðarinnar, eru flestir
orðnir háaldraðir og þrátt
fyrir eindreginn áróður
flokksins um, að ungir, mið-
aldra og gamlir vinni saman i
öllum málum, hafa fá tækifæri
borizt ungum mönnum i
hendur til þess að láta að sér
kveða.
Flestir eða allir meðlimir.
stjórnmálanefndar kommún-
istaflokksins eru á aldrinum
sextiu til niutiu ára. Sama er
að segja um flest önnur emb-
ætti, þaueru i höndum manna,
sem komnir eru yfir sextugt.
ÞAR sem meira en helm-
ingur kinversku 'þjóðarinnar
nú, er um eða undir tuttugu og
fimm ára aldri, er talin
nokkurhætta á, að áframhald-
andi „elliveldi” geti leitt til
enn meiri átaka en þegar hafa
orðið. Þegar Maó formaður
fellur frá, er ekki óliklegt, að
óánægja og reiði ungmenna
i landinu verði notuð til að
koma af stað átökum, sem
gætu dregið blóðugan dilk á
eftir sér. Meðal þeirra, sem
likleg eru talin til að nota sér
þessa óánægju, er eiginkona
Maó, Chiang Ching, en hún er
einmittmiðdepill þess róttæka
hóps, sem leiddi herferðina
gegn Teng. Málamiðlun sú,
sem rótttækir urðu að sætta
sig við nú, það er skipun Hua i
embætti forsætisráðherra og
varaformanns flokksins, getur
og reynzt afdrifarik i þessu
sambandi. Einkum vegna
þess, að þegar Hua var skip-
aður varaformaður, ýtti hann
jafnframt til hliðar Húa
Húng-wen, sem gegnt hefur
þvi embætti og verið erfingi
Maó. Húng-wen er fremur
ungur og róttækur og var
skipun hans á sinum tima
skoðuð sem tilraun til að lægja
óróann meðal yngri manna i
landinu.
Það virðist þvi ekki vera séð
fyrir endann á baráttunni i
Kina, þrátt fyrir þessi þátta-
skil.
ÞÁ ER ekki heidur ljóst nú,
hver áhrif þessar breytingar
koma til með að hafa á utan-
rikisstefnu Kinverja. Chou
En-lai leiddi þá á sinum ti'ma
til aukinna samskipta við
Vesturlönd, og afstaða Kin-
verja til Vesturvelda annars
vegar en Sovétrikjanna hins
vegar þróaðistá þann veg, að
Kina hefur jafnvel verið af
sumum taliðeins konar óopin-
ber aðili að NATO.
Á þessu hefur orðið nokkur
breyting hina siðustu mánuði,
þar sem ýmis merki hafa sézt
um, að hugsanlea vildu Ki'n-
verjar opna möguleikana á
auknum og betri samskiptum
viðSovétrikin. Gæti þar komið
til nokkur óánægja, sem gert
hefúr vart við sig meðal kin-
verskra ráðamanna vegna
þess, að þeir telja Bandarikin
ekki reka nægilega harða
stefnu gagnvart Sovét-
rikjunum, Kinverjar hafa lýst
þeirri skoðun sinni, að slökun
megi ekki eiga sér stað i
Evrópu, þannig að Sovétrikin
geti einbeitt sér um of viö
landamæri sin viö Kina.
Landamæradeilur þessara
tveggja rikja, svo og stjórn-
málamismunur þeirra, þótt
bæði séu i orði kveðnu marx-
isk riki, munu að öllum lik-
indum valda áframhaldandi
óvináttu og kulda, en engu að
siður er hugsanlegt, að sam-
skipti þeirra breytist að ein-
hverju leyti og talið er liklegt,
að þegar Maó er farinn frá,
muni þau aukast til nokkurra
muna.
Teng var einn af helztu
hvatamönnum þess, að sam-
skipti við Veturlönd yrðu
aukin, en hvaða stefna verður
tekin nú, eftir að hann hefur
verið s"iptur embættum, er
ekki gott að spá um.
ÞAR, eins og i flestu öðru,
stendur fyrir múrinn, sem i
raun stendur enn umhverfis
Kina. Landið er einangrað,
stefna þess óljós, og þróun
innanrikismála þar er nánast
ógerlegt að gera sér grein
fyrir. Þær litlu fregnir sem út
fyrir berast eru of takmark-
aðar til að heildarmynd
skapist úr þeim, einkum þar
sem sú heildarmynd getur
breytztá einum vetvangi. með
til dæmis dauða eins áhrifa-
manns.
Fyrir tveim mánuðum siðan
voru sérfræðingar um kin-
versk málefni á Vesturlöndum
búniraðgera sér heildarmynd
af þeirri stefnu, sem Kina
myndi taka, þegar Teng yrði
skipaður forsætisráðherra. Sú
heildarmynd stenzt ekki
lengur, en i staðinn eru þeir nú
að fást við heildarmynd með
Húa i fararbroddi. Allar eiga
þær þó sameiginlegan bak-
grunn, þar sem Maó er. Þegar
sá bakgrunnur skiptir um lit,
með dauða Maós, má búast
við tiðindum.
—IIV