Fréttablaðið - 10.04.2006, Síða 74

26
��������������������������������������������������������� �����������������
�� ���������� ��������������������������
������������ �������������� �� �����������
���������������� ��� ������������������
��������������� ���������
���������������� ����������
���������������� ����������
���������������������������
���������������������������
���������������������������
���������������������
��������������������������������������
[BÆKUR]
UMFJÖLLUN
„Draumalandið“ er nafn á vin-
sælu íslensku sönglagi eftir Sig-
fús Einarsson við ljóð Jóns
Trausta, og hefst á orðunum: „Ó,
leyf mér þig að leiða / til landsins
fjalla heiða“ og endar „því þar er
allt sem ann ég / það er mitt
draumaland.“ Það fer vel á því að
Andri Snær Magnason sæki titil
bókar sinnar í þetta kvæði, því
hún er varnarrit fyrir landsins
fjalla heiðar - en ekki af því að
hún sé bók um náttúru Íslands,
heldur er hún bók um orðræðu,
orðræðu sem komin er í öng-
stræti. Og um leið tilraun til að
stika nýjan völl, færa fram önnur
viðmið en þau sem mótað hafa
ríkjandi skoðanir um íslensk
atvinnumál í fjóra áratugi. Við
höfum val. Val um gildi og verð-
mætamat, val um framtíðarsýn.
Snúist gegn hræðslunni
Hræðslan sem vísað er til í undir-
titlinum er óttinn við að brjótast
útúr ramma hugsunar, þar sem
boðendur stóriðju eru menn fram-
tíðarinnar, hagvaxtar, atvinnulífs
og áframhaldandi búsetu í land-
inu - og andstæðingar þeirra
menn fortíðarinnar sem ganga
um heiðar á sauðskinnsskóm, tína
fjallagrös og skeyta ekki um
atvinnumál nýrra kynslóða. Innan
þessa ramma hefur íslensk efna-
hags- og stjórnmálaumræðu að
mestu farið fram. Andri snýst
gegn hræðslunni, telur að við
höfum verið að spila á alltof litl-
um velli, og þess vegna látið spila
með okkur. Hann sundurgreinir
sjálfgefin hugtök og bendir til
dæmis á að ekki er allur hagvöxt-
ur til góðs, hann getur líka verið
illkynja.
Í fyrri hluta bókarinnar tekur
hann dæmi af því þegar Banda-
ríkjamenn óskuðu eftir voldugum
herstöðvum á Íslandi til 99 ára
eftir seinni heimsstyrjöld. Sams
konar rök og mæla með stóriðju
hnigu að því að Íslendingar tækju
þessu vel, þeir höfðu kynnst
umsvifunum sem fylgdu hernum,
önnur framtíð var hulin þoku. En
leiðtogar þjóðarinnar, þar á meðal
Ólafur Thors, vísuðu ósk Banda-
ríkjanna afdráttarlaust á bug - og
Íslendingar byggðu samt upp öfl-
ugt atvinnulíf handa næstu kyn-
slóðum. Svona óvæntar hliðstæð-
ur styrkja bókina sem
kappræðuverk, af því þær opna
hug okkar, fá okkur til að sjá fjöl-
breytta möguleika framtíðarinn-
ar, draga úr hræðslunni. Margir
trúðu því til dæmis í fullri ein-
lægni að hér væri mikil hætta á
ferð ef herinn færi. Nú fer hann
og ótal möguleikar opnast. En
vegna óttans voru Íslendingar
gersamlega óviðbúnir, líktog
kalda stríðið stæði enn.
Goðsagnir rifnar niður
Meginerindi Andra Snæs er hvöss
ádeila á ríkjandi virkjanaviðhorf
og stóriðjustefnu, honum er mikið
niðri fyrir og hann er rökfastur
og skýr. Hann rífur niður goð-
sagnir okkar um hreint og vist-
vænt land og bendir á að senn
getur Faxaflóasvæðið orðið eitt
helsta mengunarsvæði á Norður-
löndum. Hann rekur dæmi um
útsölustefnu iðnaðarráðuneytis-
ins á vatnsorku landins í bækling-
um sem sendir voru út um heim,
þótt enginn vilji kannast við þá
lengur. Hann dregur fram hve
stóriðjan veitir í raun fáum
atvinnu: „Fullvirkjað Ísland með
tilheyrandi deilum, áróðri, meng-
un og sorg væri atvinna fyrir
innan við 0.69% landsmanna.“
(bls. 251) Og þá staðreynd að
árleg raforkuþörf allra heimila
og fyrirtækja í landinu utan stór-
iðju er innan við 10% af þeirri
orku sem eindregnustu virkjana-
sinnar hafa viljað selja stór-
iðjunni. Hann skoðar líka gaum-
gæfilega þau fyrirtæki
sem íslenskir ráðamenn hafa
verið að reyna að laða til landsins,
og fæst þeirra eru freistandi
félagsskapur.
Lesandinn finnur að bókin er
skrifuð af manni sem hefur
atvinnu af því að sýsla með orð.
Hann er naskur á hallærisleg
ummæli ráðamanna, einsog þessa
stórbrotnu yfirlýsingu sem Morg-
unblaðið hafði í fyrirsögn eftir
Sólveigu Pétursdóttur í tengslum
við hryðjuverkin í Madrid: „Gætu
haft jákvæð áhrif á viðræður um
framtíð herstöðvar.“ En er þetta
ekki að breyttu breytanda sama
viðhorf og lá til grundvallar
stuðningi íslenskra ráðamanna
við stríðið í Írak? Um þá ákvörð-
un umhverfisráðuneytisins að
affriða friðlandið á Kringilsár-
rana segir: „Það var táknrænt að
um þetta leyti flutti umhverfis-
ráðuneytið úr Vonarstræti í
Skuggasund.“ (bls. 239).
Fágætur sannfæringarkraftur
Margir lesendur munu vera ósam-
mála höfundinum, enda leikurinn
til þess gerður. Stundum orkan
rökfærslan tvímælis og líkingar
standast misvel; til dæmis er hlið-
stæðan við pýramídabyggingar
Fornegypta ekki sérlega upplýs-
andi. En það er í bókinni eitthvert
erindi og sannfæring sem ekki
hefur sést í pólitískum skrifum
síðan ungir frjálshyggjumenn
komu fram upptendraðir af óbrot-
lentum hugsjónum, áður en þá bar
af leið í segulsviði auðs og valda.
Lesandinn skynjar að nú mun
umræðuvettvangurinn breytast,
um leið og ritfærni höfundar lyft-
ir bókinni uppúr safni pólitískra
boðunarrita. Að því leyti má finna
líkindi með Bréfi til Láru Þór-
bergs og Alþýðubók Laxness:
Ungur höfundur upptendrast af
nýrri hreyfingu og heitum hug-
sjónum, blöskrar sinnu- og dáð-
leysi eigin þjóðar og skrifar bók
þar sem hann vandar um fyrir
henni, hvetur hana til dáða og
hristir upp í staðnaðri hugsun.
Draumalandið er holl lesning
áður en maður „sogast inn í smá-
munalífið“ (HKL). Andri Snær
tekur mið af fyrri kynslóðum
Íslendinga sem rifu sig upp úr
margfalt erfiðari aðstæðum án
þess að leigja landið til 99 ára, eða
leggja allt afl þess undir stóriðju.
Tökum dæmi af öðrum rithöf-
undi, Gunnari Gunnarssyni: Af
því hann hafði ungur maður ekki
efni á að stunda nám í gagnfræða-
skólanum á Akureyri tók hann sig
til og gerðist skáld í Danmörku.
Við höfum val.
Halldór Guðmundsson
Úr Vonarstræti í Skuggasund
ANDRI SNÆR MAGNASON Bókarýnir segir Andra vera mikið niðri fyrir og á rökfastan og
skýran hátt rífi hann niður goðsagnir okkar, meðal annars um hreint og vistvænt land.
FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
DRAUMALANDIÐ - SJÁLFSHJÁLPARBÓK
HANDA HRÆDDRI ÞJÓÐ
HÖF. ANDRI SNÆR MAGNASON
ÚTG. MÁL OG MENNING
Niðurstaða: Draumalandið er bók sem hafnar
hinu sjálfgefna og breikkar umræðugrundvöll-
inn. Hún er skrifuð af hita og sannfæringu sem
minnir á Alþýðubók Halldórs Laxness.