Tíminn - 30.07.1978, Blaðsíða 12

12
Sunnudagur 30. júH 1978
VATN S VEITUTÆKNIRÓMVERJA
Wmm
Afrek Rómverja við
vatnsöflun og vatns-
flutninga í stærri stíl,
áttu sér enga hlið-
stæðu næstu 1500 árin
t lok fyrstu aldar voru 1
Rómaborg niu vatnsleiftslur.
Hin elsta þeirra, Aqua Appia,
hafi veriö byggö meira en 400
árum áöur. Þær nýjustu, Azua
Claudia og Azua Anio Novus,
höföu veriö reknar allskrykkjótt
um fimmtiu ára bil. Mestur
hluti vatnsins og þaö vatniö sem
best var, kom ór Anio fljóti,
bæöi úr fljótinu sjálfu og upp-
sprettum viö þaö. Lengd vatns-
leiöslanna var allt frá 12 milum
ogupp i -50 milur. Frontius lét
sjálfur byggja 300 milna langar
lokaöar vatnsleiöslur ásamt
hliöarrásum, sem voru frá níu
og upp i f jörutiu ferfeta viöar.
Sá skilningur er útbreiddur,
aö vatnsleiöslur Rómverja hafi
veriö bornar uppi af súlum milli
fjölda steinboga, en sá skilning-
ur er allvillandi. Eftir þvf sem
viö var komiö voru Rómverjar
mjög hagsýnir I verkfræöi sinni,
og þeir lögöu vatnsleiöslur sinar
efti sihallandi linu, ýmist ofan á
jaröveginn, eöa gíófu þær niöur.
Jarögöng, háar brýr yfir ár og
dali, eöa pipur yfir djvlp gil og
lægöir, voru meöul sem gripiö
var til, þegar önnur úrræöi voru
ekki fyrir hendi. A hinn bóginn
eralveg augljóst, aö rómverskir
tæknimenn lögöu töluvert á sig,
þegar svo bar undir, til þess aö
vikja ekki frá grundvallarregl-
um, en i vatnsveitukerfi Róma-
borgar voru til dæmis ekki
nema 5% af allri vegalengd
leiöslanna borin uppi af brúm.
Leiöslur, sem lágu á jöröinni
og þær sem grafnar voru niöur
voru auöveldari viöfangs I viö-
haldi og byggingu. Aöstaöa til
hreinsunar og viöhalds niöur-
gröfnu leiöslanna fékkst meö
þvi aö útbúa göng eöa holur meö
vissu millibili, sem kölluöust
„putei”. Fornleifafræöingar nú-
timans, hafa fundiö fornar
vatnsleiöslur meö þvi aö fara
eftir steinahrúgum eöa kalkleif-
var borin uppiaf bogunum, sim
þátt i þessu. Þunginn hefur
gerst of mikill og valdiö því aö
sprungur mynduöust. Þá kann
þunginn aö hafa valdiö missigi
og of miklu álagi á bogana.
Frontius, sem geröi sér grein
fyrir áhrifum hitabreytinga,
telur niöurgröfnun leiöslum þaö
til gildis, aö þær séu ekki eins
næmar fyrir áhrifum hita og
frosta.
Vatnsþjófar
Vi'st er aö meginvandinn var
aö vatniö kunni aö leka út Ur
leiöslunumogenn varö aö gjalda
varhuga viö vatnsþjófum, sem
stálu vatni úr opnum leiöslum
eöa niöurgröfnum, kæmust þeir
aö þeim, og olli þetta þvi aö
vatniö sem skilaöi sér til Róma-
borgar varö æ minna. Þessi
vandi leitaöi mjög á huga
Frontiusar og um siöir mun
hann hafa gefist upp fyrir hon-
um, en hann mun ekki hafa gert
sér grein fyrir ýmsum eölis-
fræöiiegum þáttum sem vatns-
streyminu réöu, til dæmis hraöa
streymisins, sem hann áttaöi
sig ekki á aö skipti máli, hvort
sem hann heföi getaö ráöiö þar
bót á eða ekki.
En eftir stendur aö vatns-
leiöslurnar voru feiknalegt af-
rekogsígild lausn á undirstööu-
vandamáli, sem snýr aö vexti
og viögangi stórborgar. Þetta
verkefni gagntók huga
Frontiusar i þeim mæli, aö á
einum staö i „De aquis” segir
hann: „Þessi ómetanlegu
mannvirki, sem bera allt þetta
vatn, geta menn, ef þeir vilja,
borið saman við hina gagns-
lausu pýramida eöa verk
Grikkjanna, þótt fræg séu”.
(Athugasemdin um Grikkina
má teljast einkennileg, þar sem
grisku borgirnar höföu rutt
braut þeirri verkfræöi, sem
Frontius byggöi á).
Rómverskar uppfinn-
ingar og annarra þjóða
Þegar rætt er um verkfræði-
þekkingu Rómverja er mikil-
Þessi ntya* sýair bogabrú,
sem bar tvær vatnsleiöslur
um 6.5 mihia veg i nágrenni
Rómar. Myndin sýnir hluta
þess kafla af brúnni, sem enn
stendur og eru I honum 153
bogar. A þessum hiuta er
brúin um það bil 40 feta há.
Efsti hlutinn, þar sem skarö-
iö er, er vatnsleiðslan Aqua
Anio Novus. Þar undir og
næst bogahvelinu er vatns-
leiöslan Aqua Claudia, sem
var þrjú fet á breidd og sex
\feta há.__________________
vægt aö hafa I huga, hve margt
þeir fengu frá þjóðum skatt-
landa sinna og hve mikið
einkum griskir verkfræöingar
unnu I þágu Rómverja. Þeir
blönduöu þannig þekkingu
þeirra meö sinni. Samt mega
Rómverjar eiga, aö vatnsveitu-
tæknina þróuöu þeir mikiö til
fram sjálfir. Hæstber tvö atriöi,
sem þeim veröur aö eigna:
byggingar á bogahúsum og upp-
finning nokkurs konar stein-
steypu, sern var auöveld I
notkun, sterk og vatnsheld.
Langir bogaveggir voru reist-
ir, til þess að veita vatninu yfir
flatt og láglent svæöi. Auk boga-
bygginganna viö Róm sjálfa
finnast önnur dæmi i Noröur
Afriku og viö Mérida á Spáni.
Hversu vel sem leiðin fyrir
vatnsleiösluna var valin, kom-
ust rómversku verkfræöingarn-
ir sjaldnast hjá aö gllma viö
tvær meginhindranir: hæöir og
árdáli. Hálendi sigruöust þeir
vanalega á meö þvi aö sneiöa
framhjá því. Hiö erfiða, hættu-
lega og dýra verk, sem gerö
jaröganga var, reyndu þeir eftir
megni aö foröast, likt og menn
gera á vorum dögum. Aöeins fá
dæmi um slik jarögöng eru og
þekkt nú frá þeirra tima og er
ein ástæöan sú, hve vandaspmt
er aö grafa frá tveim endum og
mætast á miöri leiö. Ekki
skyldu nútímamenn brosa aö
slikum áhyggjum, þvi sllk mis-
tök gerast enn i dag og enn má
kalla þaö tilefni til aö skála I
kampavini, þegar heppnin er
meö viö slikt verk.
Rómverjar hafa hlot-
ið þau eftirmæli i sög-
unni, að þeir hafi verið
afbragðs verkfræðing-
ar. Hinar mörgu vatns-
leiðslur þeirra bera
vitni um að þau eftir-
mæli eru verðskulduð.
Satt að segja voru af-
rek þeirra við að veita
vatni um langan veg og
yfir margvislegar
hindranir, slik, að ekki
var betur gert, næstu
1500 ár, eftir að Róma-
veldi leið undir lok.
Hentugan staö og tima til þess
aö gefa gaum aö vatnsleiðslum
Rómverja, finnum viö I Róm i
lok fystu aldar. Ariö 97 eftir
Krist geröist nýr maöur vatns-
veitustjóri borgarinnar. Sá var
Sixtus Julius Frontius, sem á
sinum tima haföi veriö land-
stjóril Bretlandi. 1 sjöár og allt
til dauöadags, vann hann af elju
aö þvi aö koma skipulagi og
reglu á mál, sem vöröuöu ýmsa
almenna þjónustu, sem vanrækt
haföi verið um árabil. t ritinu
„De aquis urbis Romae” geröi
hann grein fyrir reynslu sinni
viö rekstur stærsta vatnsöfl-
unarkerfis heims á þeirri tiö.
Hér eru rústir af tanki þar
sem vatni hefur veriö veitt
yfir 304 feta djúpan dal eftir
Gier vatnsleiöslunni viö
Lyen I Frakklandi. Blý-
pipurnar voru festar I ávöiu
holurnar á tanki þessumog
voru nlu I röö. Hér hefur
þurft aðleggja pfpur um 3950
feta langan veg.
um af þessum gömlu varaop -
um á leiöslunum.
■

m

Leiðslunum var gjarnt
að bila
Þeir hlutar leiöslanna, sem
bornir voru uppi af steinbogum,
reyndust ekki einhlitir, þegar til
kastanna kom. Bæöi rannsóknir
fornleifafræöinga og ritaöar
heimildir staöfesta,aö oft gerö-
ist mikilla og tiöra viögerða
þörf, sem ollu löngum hléum á
vatnsflutningum. Frontius
minnist á skemmdir, sem rekja
veröi til galla i smiöinni I upp-
hafi. Dæmi um þetta er aö Aqua
Claudia (sem var 14 ár i bygg-
ingu), og lokiö var viö áriö 52,
þarfnaöist viögeröar ariö 71,
eftir tiu ára notkun og niu ára
stöövun. Enn var gert viö hana
áriö 80 og enn áriö 84. Þeir hlut-
ar Aqua Claudia, sem enn
standa, bera merki um þessar
viögeröir.
Undirrótanna aö þessum
vandræöum er ekki létt aö leita
aö.
Ef til vill átti sá síöur Róm-
verja, aö byggja eina vatns-
leiðslu ofan á aöra, sem fyrir
Hér hafa rómversku verk-
fræöingarnir lagt vatns-
leiösluna meö blýpipum yfir
djúpan dal og rennur vatniö
frá tanki á vinstri brún I ann-
an á hægri brún. t dalbotnin-
um er leiðslan borin af brú.
Til þess aö halda réttum
halla, hafa þeir byggt langa
brú aö miölunartanki i borg-
inni sjálfri.