Tíminn - 30.07.1978, Síða 14

14
Sunnudagur 30. júli 1978
Jón Sigurösson:
LEGGJUM RÆKT VIÐ
KELTNESKAN ARF OKKA
tslendingar eru landnáms-
þjóö. 1 þvi felst meðal annars aB
þeir þekkja uppruna sinn betur
en flestar þjóöir aðrar, einkum
þær sem byggt hafa lönd sin frá
örófi alda. Það vita islendingar
um uppruna sinn að þeir eru
ekki að öllu íeyti upp runnir I
Noregi eða i Skandinaviu, enda
þótt leiötogar landnámsmanna
hafi komið þaðan og lagt mikið i
sölurnar fyrir það að þurfa ekki
aö ilendast lengur i þeim
byggðarlögum.
Með forystumönnum land-
náms tóku hér og land fjölmarg-
ir menn og konur af irskum
stofni. Var það ýmist ánauðugt
fólk, en einnig talsvert höfð-
ingja sem voru af blönduðu for-
eldri, norsku og irsku. Fræöi-
menn hafa reynt að ráða i það
hve mikill hlutur fyrstu kyn-
slóöar i landi hér átti keltneskar
rætur. Hafa menn ekki orðið á
eitt sáttir um þaö efni fremur en
vonlegt er, þar sem heimildir
greina fyrst og fremst og ná-
kvæmlegast frá höfðingjum, en
leiða ýmislegt hjá sér sem lýtur
að alþýðu manna.
Löngum hafði það verið álitið
að keltneskur stofn islensku
þjóðarinnar hefði náö sem næst
fjórðungi fyrstu kynslóðar.
Samkvæmt þvi sem siöar hefur
komið fram, ekki sist i ritum
próf. Jóns Steffensen, bendir
flest til þess að réttara væri að
tala um liðugan þriðjung. Ýms-
ar rannsóknir á sviði menn- '
ingarsögu og bókmennta hniga
og að þvi a.ð einkenni sem rakin
verða til keltneskra áhrifa séu á
miklu m;eiri i menningu, siöum .
og bókmenntum þjóðarinnar en 1,
lengst af var talið.
Mjög sterk
keltnesk áhrif
Þannig hefur verið bent á
mörg mjög skýr, og sum undar-
lega sterk, áhrif af keltneskum
toga i Islendinga sögunum, ekki
minnst i sjálfri Njáls sögu og
Laxdæla sögu. Vitað er af heim-
ildum að kristni er jafngömul
byggð á tslandi og lagðist siður *•
en svo af hér við landnám norr-
ænna manna, þótt dvöl irskra f
papa lyki. Þannig þekkja menn
sið Unnar djúpuðgu, blendni
Helga magra, uppruna ör-
nefnisins Patreksfjarðar, og
enn að i byggðunum umhverfis
Kirkjubæjarklaustur, sem siðar
nefndist, máttu heiðnir menn
aldrei búa.
Kristnitakan sjálf árið 1000
hefur verið mönnum mikil ráð-
gáta löngum, en seint verða til-
drög hennar skýrð að fullu ef
ekki er tekið tillit til þess að irsk
kristni hafi verið alþekkt um
landið og gamalkunn, jafnvel i
sókn meðal almúga þótt flestar
höfðingjaættir vildu ekki af
henni vita. Raunar má benda á
það að kristnitakan, sem svo er
nefnd, var hinum kristnu nokk-
ur fórn jafnframt, þar sem i
henni fólst játun undir Rómar-
stól og norskt frumkvæði i
trúarlegum og kirkjulegum efn-
um.
Margt fleira mætti i fljótu
bragði nefna i þessu efni sem
hnigur að þvi að samskipti
íslendinga og tra ættu að vera
miklu meiri og nánari en verið
hefur. Er það reyndar furða að
ekki hefur fyrir langa löngu
verið undinn að þvi bugur að
efla þau og auka. Er vafalitiö að
gamalstaðin rómantik sem
snýst um „norræna” menn og
„norrænar” þjóðir hefur þar
staöið i vegi. Sú rómantik varð á
sinum tima að svo hræðilegum
veruleika á meginlandi Evrópu
að Islendingar ættu fyrir löngu
aö hafa áttað sig á þeirri staö-
reynd að þeir eru ekki og hafa
aldrei verið „hreinn” kynþátt-
ur, heldur eru þeir frá upphafi
blendingsþjóð Norðmanna og
Ira, og það sem er „islenskt” að
upphafi er sú menning og það
samfélag sem þessi tiltekna
blanda Kelta og Te'ftóna ól með
sér á þessum stað.
Finna þarf félags-
legan vettvang
Þá fyrst er upp risið islenskt
samfélag og islensk menning á
þessu landi þegar sundruð brot,
héruð, goðorð og heimili hafa
sameinast i samfélagi, og blóð-
bíöndunin hefur eytt öllum innri
mismun. Það voru þó ekki að-
eíns Asatrúarmenn sem héldu
sinum sið fyrsta kastið, heldur
stunduðu sumir íranna engu
siður sina siðu þótt leyndara
færi. Er sagan af Melkorku
skýrasta dæmi þess og varð-
veitist eftir aö hér er risin
menningarstofnunin kirkja sem
tók harla skjótt á sig ýmis ein-
kénni kirkjuskipanar þeirrar
sem tiðkast hafði á trlandi. Má
leiða getum að þvi aö þangað
hafi margir þeir leitað sem alist
höfðu upp i kristni hér i landinu
á þeim tima se.m heiðni var
„öpinber” siður þeirra flestra
sem með mannaforráð fóru.
Engri rýrð skal varpað á þá
góðu starfsemi sem Norrænu
félögin hafa staðið fyrir um ára-
bil hér i landinu. Norræn sam-
vinna er ekki umdeild á landi
hér, fremur en hin nánu tengsl
okkar á öllum sviðum við
Skandinava. Hitt er þó timabært
að benda á, að við eigum einnig
sameiginlegan . menningararf
með trum, og reyndar Skotum
að nokkru, og væri vel til fundið
að finna samskiptum við þessa
bræður okkar I suöri félagsleg-
an vettvang, jafnt af opinberri
hálfu sem féíaga áhugafólks um
þessi efni. Af Irum getum við
margt lært. Þeir geta og vafa-
laust eitthvað af okkur lært I
staðinn. Þeir tslendingar sem
notið hafa gestrisni Ira bera
þeim mjög vel sögúna, og er
ekki að efa að flestir þeir sem
þangaö hafa komið óska þess að
mega koma þangað áftur.
Þessi mynd sýnir leifarnar
áf aðsetri yfirkonungsins yfir
islandi i Tara, norðvestur af
Dyflinni. Konungssetur þetta
verður rakið aftur til brons-
aldar, en siðar sat þarna með-
al annars nokkurs konar
kirkjuþing ira. Það er at-
hyglisvert að helsta og æðsta
kqnungsætt ira hét Ui Neill,
sem á islensku merkir afkom-
endur Njáls eða Njálssynir.
Samfélagsskipan á irlandi
fyrir vikingaiHd var á marga
lund svipuð þvi sem við
þekkjum úr sögum okkar.
Landið skiptist i mörg héraðs-
konungdæmi og árekstrar
voru tiðir milli smákonunga
landsins. Af þeim átökum og
fleiri viðburðum i landinu eiga
irar miklar sögur, og eru þeir
eina þjóð alfunnar, önnur en
islendingar, sem færði i letur
sögur i lausu m áli, og má vera
að þaðan sé komin ein kveikj-
an að þeirri bókmenntagrein
sem við köllum „sögur".
»