Tíminn - 01.04.1979, Qupperneq 7

Sunnudagur 1. aprll 1979
uuiilli
7
Þórarinn Þórarinsson:
Hlutleysi og einangrun
veitir ekki vernd
Ný viðhorf
Hinn 30. marz siftastliöinn
voru 30 ár liöin frá þvi aö Al-
þingi samþykkti inngöngu ís-
lands i Atlantshafsbandalagiö. 1
tilefni af þvi þykir rétt aö birta
kafla úr ræöu, sem Eysteinn
Jónsson flutti i útvarpsum-
ræöunum frá Alþingi tveimur
dögum áöur eöa 28. marz 1949.
Eysteinn Jónsson hóf ræöu sina
meö þeim oröum, aö ekki væri
ýkjalangt siöan utanrikismál
fóru aö vera ofarlega á baugi
meöal Islendinga, en nú væri
öldin önnur en áöur. Til þess
liggja ýmsar ástæöur, sagöi
hann en höfuöástæöurnar væru
þær, aö einangrun Isiands heföi
veriö rofin meö bættum sam-
göngum, þjóöirnar heföu mjög
aukiö samstarf sitt eftir styrj-
öldina og Islendingar meö réttu
taliö þaö skyldu sina sem sjálf-
stæörar fullvalda þjóöar aö taka
þátt í þvi starfi.
Eysteinn Jónsson sagöi siöan:
,,Fram aö siöustu styrjöld
voru öryggismál Islands ekki
talin neitt vandamál. Menn
reiknuöu meö þvi, eöa aö
minnsta kosti vonuöust eftir þvi
aö fjarlægö landsins frá öörum
löndum yröi til þess enn svo sem
veriö haföi um aldir, aö Island
yröi ósnortiö og slyppi viö
átroöning styrjaldarþjóöanna.
En þessu var ekki til aö dreifa.
Þótt Islendingar vildu ekki hafa
og heföu ekki nein afskipti af
styrjöldinni.þá fór svo aö tsland
var hernumiö rétt eftir eöa nær
þvi um leiö ogstyrjöldin breidd-
ist út til Noröurlanda og ári
siöar var geröur samningur viö
Bandarikin um aö taka aö sér
vernd landsins á meöan á styrj-
öldinni stæöi.
Siöan menn ööluöust þessa
reynslu hafa öryggismálin veriö
eitt þýöingarmesta um-
hugsunarefni manna á Islandi
og þá ekki siöur vegna þess, aö
enn minnka fjarlægöir landa og
þjóöa milli vegna aukinnar
samgöngutækni. Tvennt ætti
flestum aö vera ljóst oröiö. í
fyrsta lagi.aö engar skynsam-
legar likurerutilþess, aö Island
veröi ósnert, ef til höfuöstyrj-
aldarátaka kemur á ný i
heiminum. 1 ööru lagi, aö vegna
legu landsins, menningar-
tengsla, skyldleika I stjórnar-
fari og hugsunarhætti er rétta
leiðin og eina færa leiöin fyrir
Islendinga sú aö hafa samvinnu
viö nálæg lýöræöisriki um þessi
málefni. Þetta vilja auövitaö
ekki þeir viöurkenna, sem þaö
hafa helzt aö áhugamáli, aö is-
lenzka þjóöin geti oröiö þeirrar
sælu aönjótandi, sem oröiö
hefur hlutskipti Pólverja og
Tékka, svo aö dæmi séu nefnd.
En eigum viö aö taka nokkurt
tillit til þeirra? Hitt er svo
annaö mál,aö þótt menn viöur-
kenni þessa meginreglu, þá er
eftir aö gera sér grein fyrir, i
hverju samvinna tslendinga viö
aörar þjóöir um þessi mál á og
má vera fólgin”.
Ályktunin 1946
Eysteinn Jónsson sagöi i
framhaldi af þessu:
„Framsóknarflokkurinn
hefur hvaö eftir annaö tekiö
þessimálefnifyrir til meöferöar
og ályktunar. A aöalfundi miö-
stjórnarinnar 1946, sem haldinn
var fyrir kosningarnar, var
gerö ályktun, byggö á þessari
meginstefau, sem nú var lýst.
Aöalefni hennar var, aö rétt
væri fyrir Islendinga aö hafa
sérstakt samstarf viö Noröur-
landaþjóöirnar og þjóöir Engil-
saxa um öryggismál landsins,
en á þann hátt, aö ekki dveldist
erlendur her i landinu. Hér kom
strax fram sú steftia, sem
Framsóknarflokkurinn hefur
staöið á og mun standa á, aö
samvinna um öryggismálin viö
aörar þjóöir veröi aö byggjast á
þvi aö ekki sé erlendur her i
landinu á friðartimum né er-
lendar herstöövar. Islendingar
geti ekki og megi ekki leyfa
slikt. Ef þaö sé gert, þá veröi
ekki mögulegt aö finna nein
eölileg takmörk til þess aö
standa á.
Um tima geröu menn sér von-
ir um, aö samtök Sameinuöu
þjóöanna myndu létta af
áhyggjum i þessuefni,samvinna
þjóðanna myndi batna eftir
styrjöldina og ákvæði sáttmála
Sameinuöu þjóöanna um öryggi
gegn árásum myndu reynast
svo þýöingarmikil, aö frekari
ráöstafana yröi ekki þörf. En
þetta hefur mjög farið á aöra
iund sem kunnugt er.
Heiftúöugar deilur milli þjóöa
hafa staöiö sifellt undanfarin ár
og samstarf Sameinuöu
þjóöanna i öryggismálum ekk-
ert orðiö.
Svo hörmulegt er ástandiö
oröiö i þessum málum, aö lýö-
ræöisþjóöirnar I Evrópu, sem
ekkert þrá heitar en aö mega
lifa i friðieftir þær hörmungar,
sem þær hafa þolaö.hafa neyözt
til þess aö gera samtök sín á
milli til verndar gegn ofbeldi.
Fyrstvar stofnaö varnarbanda-
lag Vestur-Evrópu af Bene-
lux-löndunum, Bretum og
Frökkum og siðan hafa þessi
lönd undanfarna mánuöi leitaö
samstarfs viöBandarikin um aö
gera allviötækt varnarbandalag
sem gæti veitt það öryggi,sem
Sameinuöu þjóöunum var ætlaö
aö veita, varnarbandalag,sem
byggt væri algerlega innan þess
ramma, sem lagöur var meö
stofnun Sameinuöu þjóöanna og
i samræmi við stofnlög þeirra
og ætlaö aö starfa eingöngu á
meöan ekki væri hægt aö fram-
kvæma öryggisákvæði Samein-
uöu þjóöanna.
Þaö var fljótlega ljóst.eftir aö
farið var aö vinna aö stofnun
þessa nýja varnarbandalags, aö
Islendingar uröu aö gera þaö
upp viösig, hvort þeir ætluöu aö
veröa þátttakendur eða ekki,
þeim myndivegnalegu landsins
og allrar aöstööu veröa boðiö aö
taka þátt i samtökum þessum.
Hafa oröiö miklar umræöur um
þau málhérá landi nú um nokk-
urra mánaða skeiö”.
Ályktunin 1949
Þá segir i ræöu Eysteins Jóns-
sonar:
„Framsóknarmenn minntu
fljótlega á þá stefnu, sem þeir
höföu markaö i þessum málum
1946 og áöur er rakin, og undir-
strikuöu, aö þeir teldu, aö hafa
bæri samvinnu um öryggismál-
inviönálæglýöræöisrfki, en þaö
yröiaöbyggjaáþviaöekki væri
leyft aö hafa i landinu erlendan
her eða erlendar herstöðvar á
friðartimum, og væri áriöandi
aö marka þá stefnu glöggt og
hvika ekki i þvi' efni.
Aöalfundur miöstjórnar
Framsóknarflokksins kom
saman i febrúar siöastliönum,
og var þessi stefna mótuö
nokkru nánar, meö sérstöku til-
litá til þess, aö fyrir dyrum stóö
aö ákveöa hvort island ætti aö
gerast þátttakandi i varnar-
bandalagi Atlantshafsrikjanna.
Alyktunin er á þessa leið:
„Framsóknarftokkurinn telur
aö Islendingum beri aö kapp-
kosta góöa samvinnu viö allar
þjóðir, er þeir eiga skipti viö og
þó einkum norrænar þjóöir og
engilsaxneskar vegna nábýlis,
menningartengsla og likra
stjórnarhátta.
Flokkurinn telur, aö Is-
lendingum beri aö sýna fullan
samhug sérhverjum samtökum
þjóöa er stuöla aö verndun
friðar og eflingu lýöræðis, en
vinna gegn yfirgangi og ofbeldi.
Hins vegar ályktar flokkur
inn að lýsa yfir þvi, aö hann tel-
ur tslendinga af augljósum
ástæðum eigi geta bundizt f slik
samtök nema tryggt sé, aö þeir
þurfi ekki aö hafa hér her né
leyfa neinskonar hernaöarlegar
bækistöövar erlendra þjóöa i
landi sinu né landhelgi, nema
ráöizt hafi veriö á landiö eöa
árás á þaö yfirvofandi.
A þessum grundvelli og aö
þessu tilskildu telur flokkurinn
eölilegt, aö Islendingar hafi
samvinnu viö önnur lýöræöis-
riki um sameiginleg öryggis-
mál”.
Höfuöatriöi þessarar ályktunar
eru þau, aö Islendingum beri aö
hafa samvinnu viö önnur lýö-
ræöisriki um sameiginleg
öryggismál en jafnframt undir-
strikaö.aö tslendingar geti ekki
bundizt i samtök um þessi efni
nema tryggt sé aö þeir þurfi
ekki aö hafa hér her né neins
konar hernaöarbækistöövar er-
lendra þjóöa.nema ráöizt hafi
veriö á landiö eöa árás á þaö
yfirvofandi.
Framsóknarmenn hafa reynt
aö nota tfrnann frá þvi aö um-
ræöur hófust um varnarbanda-
lagiö, og þangaö til nú, aö svara
ber boðiannarra þjóöa um þátt-
töku i þvi.til þess aö rótfesta þá
skoöun aö ekki kæmi til mála aö
tslendingar heföu her eöa gætu
leyft aö erlendur her eöa her-
stöövar væru i landinu á friöar-
timum, en jafnframt bæri aö
hafa samvinnu viö nágrannana
um öryggismálin og hlyti
ákvöröun um þátttöku I banda-
laginu aö fara eftir þvl hvort
þátttaka samrýmdist þessari
stefnu”.
íslendingar veröa
að svara
Eysteinn Jónsson vék þessu
næst aö þvi tilboöi, sem Is-
lendingum heföi borizt um þátt-
töku i hinu fyrirhugaöa banda-
lagi. Hann sagöi:
,,Nú er aö þvi komiö að Is-
lendingar veröa aö svara þvi
boöi sem borizt hefúr. Þarf þá
aö svara þeirri spurningu hvort
bandalagiö sé þannig upp byggt
og þvi þaö hlutverk ætlaö, aö
eölilegt sé fyrir tslendinga aö
vera þátttakendur.
Ég minntist á þaö áöan, aö
tæpast gæti nokkrum manni
dottiö i hug aö tsland fengi aö
vera ósnert ef til stórstyrjaldar
drægi á ný. Enginn okkar getur
aö visu séö fyrir hvaö þá muni
gerast, en fyrir fram er ekki
hægt aö gera ráö fyrir ööru en
þvi aö hildarleikurinn myndi
berast aö einhverju leyti til ts-
lands og veit þá enginn, hvilik
ógnaröld af þvi gæti stafaö. Þaö
er þvi alveg áreiöanlegt aö von-
ir tslendinga um aö fá aö lifa
óáreittir i friöi viö sitt eru
bundnar viö þaö fyrst og fremst
aö ekki komi til styrjaldar.
Eins og nú er ástatt i heimin-
um,er ekki annaö sjáanlegt en
friöarvonirna'r séu fyrst og
fremst tengdar við samstarf
lýöræöisþjóöanna gegn árásum
— fyrst og fremst tengdar viö
þaö aö lýöræöisþjóöirnar þoki
sér saman og myndi með sér
svo sterk samtök aö árásarveldi
sem rekur útþenslu- og yfir-
drottnunarpólitik, treysti sér
ekki til þess aö ráöast á þau; aö
árásarriki sé gert fúllljóst fyrir
fram,aö þaö er ekki hægt aö
taka eitt og eitt riki fyrir i einu
og innlima þaö eins og þýzku
nazistarnir geröu fyrir siöustu
styrjöld. Vonin um friö byggist
ekki sizt á þvi, aö hin nýju
varnarsamtök geti komiö vitinu
fyrir þá sem hafa gert samstarf
Sameinuöu þjóöanna ófram-
kvæmanlegt, og oröiö til þess,
aö þeir breyti um steftiu. Aöeins
bandóöum útsendurum hins al-
þjóölega kommúnisma dettur i
hug aö bera sér i munn, aö
vamarbandalagiö sé stofnaö
meöárás I huga. Hvaöa heilvita
maöur leggur trúnaö á þaö aö
Norömenn, Danir, Hollending-
ar, Luxemborgarmenn, Belgar
og Frakkar stefni aö árásar-
styrjöld i Evrópu — svo aö
maöur nú ekki nefni Breta og
Bandarikjamenn?
Sannleikurinn er sá, aö vonir
okkar Islendinga um aö viö fá-
um aö lifa i friöi i fyrirsjáan-
legri framttö eru bundnar viö
þaö aö þetta varnarbandalag
komist á fót og þaö nái þeim tii-
gangi sinum aö koma I veg fyrir
striö og bæta sambúö allra
þjóöa meö þvi aö koma viti fyrir
þá, sem ekki hafa ennskilið þaö
aö lýöræöisrikin eru ráöin i þvi
aö láta ekki kúga sig.
Ef til vill. eiga engir meira
undir þvi en Islendingar, aö
þetta takist. Þeim ber þvi allra
siztaö sýna þessum samtökum
tómlæti, andúö eöa óeölilega
tortryggni, þótt hitt sé höfubat-
riöiaösetja glögg takmörk fyrir
þvi sem tslendingar geta lagt til
slikrar samvinnu. Það er aug-
ljóst aö hér er tækifæri fyrir Is-
lendinga til þess aö eiga sam-
vinnu viö aðrar lýöræöisþjóöir
um sameiginleg öryggismál.
Spurningin er þá hvort nokkurs
þess sé krafizt af Islendingum i
sáttmála bandalagsins, sem
þeir ekki geti undir gengizt,
þannig aö þeir veröi aö hafa
ástæöu tii aö hafna þessu tilboöi
um samvinnu i bandalaginu”.
Skllyrði íslendinga
Þá ræddi Eysteinn Jónsson
um sáttmála hins fyrirhugaöa
bandalags og sagöi:
„Nú liggur þessi samningur
fyrir og ber hann þaö greinilega
með sér, aö hann skuldbindur
ekki Islendinga til þess aö gera
Framhald á bls 29 ,
menn og málefni