Fréttablaðið - 10.12.2006, Blaðsíða 82

Einar Már í safnútgáfumTilvitnun dagsins
Ritgerð Susan Sontag, Um
sársauka annarra, kemur
út í Lærdómsritaröð Hins
íslenzka bókmenntafélags.
Hjálmar Sveinsson ritar
inngangsorð bókarinnar en
hann segir hana eiga mikil-
vægt erindi við samtímann
því hún fjalli um hluti sem
standi okkur óþægilega nær
en við hugsum lítið út í.
Í ritgerð sinni „Regarding the pain
of others“ skrifar fræðimaðurinn
og rithöfundurinn Sontag um mynd-
læsi Vesturlandabúa, áhrifamátt
eða áhrifaleysi þeirra mynda sem
við sjáum í sífellu af hörmungarat-
burðum og þjáningum annarra. Rit-
gerðin kom fyrst út árið 2003 og
vakti mikla athygli. „Á þeim tíma
var Íraksstríðið byrjað og fréttir
farnar að berast um pyntingarnar í
Abu Ghraib fangelsinu. Það var
margt að gerast sem hafði sterka
vísun í það sem hún skrifar um,“
segir Hjálmar og á það jú enn við.
„Susan Sontag var alla tíð heill-
uð af ljósmyndum og velti mikið
fyrir sér tvíbentum áhrifum þeirra.
Ein ástæða þess var að þegar hún
var tólf ára gömul rakst hún á bók
sem í voru myndir af aðkomunni í
útrýmingarbúðunum í Dachau í
Þýskalandi. Þar voru myndir af
líkum og gangandi beinagrindum
sem höfðu mikil áhrif á hana. Tví-
eðli ljósmyndanna hefur verið
rauður þráður í hennar verkum –
ljósmyndir geta annars vegar verið
eitthvað sem upplýsir okkur um
veruleikann, til dæmis veruleika
stríðsátaka, en um leið getur mikil
gnótt mynda í samtímanum orðið
til þess að slæva okkur gjörsam-
lega,“ segir Hjálmar og áréttar að
slíkt offlæði geti valdið því að við
fjarlægjumst þennan veruleika.
„Það getur leitt til mjög kaldhæð-
innar afstöðu. Við erum örugg
heima hjá okkur en annað eru
hreinlega örlög fólks og ekkert við
því að gera,“ segir Hjálmar og
bendir þar á hvernig ljósmyndir ýti
undir aðgreininguna milli „okkar“
og „hinna“.
Í fyrrgreindri ritgerð endur-
skoðaði Sontag hugmyndir sínar
um áhrif ljósmynda. „Hún fjallar í
ritgerðinni um þessa nútímareynslu
okkar sem í sífellu fylgjumst með
þjáningum annarra, í sjónvarpi og
dagblöðum sjáum við sundurtætta
líkama og grátandi fólk og hún
veltir því upp hvernig menning
þetta sé þegar stór hluti mannkyns
er stöðugt að fylgjast með ólýsan-
legum þjáningum annarra.“ Hjálm-
ar segir að Sontag hafi í raun snúið
við blaðinu og haldi því fram í rit-
gerðinni að við getum ekki gefið
okkur að allar þessar myndir verði
til þess að fólki fari að standa á
sama.
„Hún gagnrýnir þar með
frönsku heimspekingana á borð
við Baudrillard og Guy DeBord
sem halda því fram að við lifum
bara í heimi ímynda og að veru-
leikinn sé horfinn. Hún segir það
kaldhæðið lúxusvandamál að líta
svo á veruleikann og fullyrðir að
fyrir stóran hluta mannkyns sé
veruleikinn þvert á móti áþreifan-
legur og sársaukinn líka.“
Susan Sontag skrifar ekki út frá
einhliða lausnum og Hjálmar segir
að skrif hennar einkennist af spenn-
unni milli fagurfræðarinnar og sið-
fræðinnar. „Til dæmis þegar tekin
er mynd af því þegar verið er að
murka lífið úr einhverjum. Ætti
ljósmyndarinn þá ekki að reyna að
stöðva atburðinn? Hann bíður hins
vegar og vonar að atburðinn haldi
áfram nógu lengi til þess að hann
nái góðri mynd. Þetta er óhugguleg
þverstæða en Sontag fjallaði mikið
um þær. Hún var ekki að reyna að
sanna eitt eða neitt – bara að benda
á þessar þverstæðukenndu hliðar
ljósmyndanna.“
Susan Sontag lést úr krabba-
meini árið 2004 en í fyrra kom út
greinasafn hennar í svonefndri
Atviksbókaröð en Hjálmar er einn
ritstjóri hennar. Safn það geymir
greinar hennar frá 30 ára tímabili
sem fjalla meðal annars um bók-
menntir, kvikmyndir og ljósmyndir.